Ko Hawaii Pae Aina, Volume IV, Number 33, 13 August 1881 — HE MOOLELO KAAO NO KA NAITA ROKEKILA HINEDU. KE KOA PUKANI O NA AU POULIULI. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KA NAITA ROKEKILA HINEDU.

KE KOA PUKANI O NA AU POULIULI.

[Unnhiia o k:i Poni inauawiiloa a .īoaeph i'uopoo, iio ka iliwahiwa a ka Lahui.] .AIOKUNA IX. IIISLU 73. MANAWA i puka mai ai !;o kaoo ,Xj alii, ua haawi mai la ka aha kanaka holookoa i na huro he nui me ka hooho aua inai hoi, "E ola ka Moi ludanekai a tue kana Aliiwahine Eosaria, a e hoonaniia ka inoa o Parisa, no koua uialiu ana mai i ka makou mau leo nt>noi, a e oia ke Koa Hiwahiwa, ka mea aohe makuakane, aohe makuahine, aohe hoi ona la hanau."

Ika uiao ana ae o ia mau leo kupinai, a hohok iho Ia 'noi na eheu o ka lai anoano ilihia inahma o ke anaina holookoa, ua ku mai lā ke Alii ka Moi ludanekai a haiolelo mai la imua o kona mau nmkaainana, a he mea hiki ole ke hoolela ae aole i hoopihaia kana haiolelo uiai ka mua a ka hope e ua niapuna olelo aloha a me na hoikeana i piha i ka walohia.

Ua hahai mai la ua Moi la i kona laweia ana uku i ka la o lakou i pio ai a hookomoia iloko o kekahi pahu pohaku mahala i kukuluia e ke Kupua Anedefine iwaenakonu o ka moana, e paila mau ana ke kai i ka wela a ka la, a e hoaleale inoino ia ana hoi kona ili e ka makani pa puhili tuau i ke ao a nie ka po. Ua lilo keia mau mea a pau ī mau mea nana e hoonui mai i kona eha, oiai e pa nokonoko iho ana na kukuua wela o ka la maluua ona, e kopi mau ia ana kona mau maka e na ale li'u o ke kai mamuli o ka hoala'la ana a ka makani, a- i kela a me keia hora 12 o ka po e hoopuni ao ai ke kino o kekahi moo nui i ke kia pohaku mubala i hookouioia iho ai koua kino, a o pii ana no hoi kona poo nui manuunuu a kau pono iho naaluna o kona poo, a pela oia e moe ai a hala he 2 hora—e hana mau ana hoi oia pelu i na po a pau, aole hoi i maopopo iaia ke kumu o ka hana mau ana o ua moo la pelu, aka, he mea pahaohao loa rae iuia i kona ikfte mau ano ma ka uhune he kino wahiue wiwi ko ua moo la, a o kela kino ua hoopaaia me na kaulahao nui, ae aa ana he iinu ahi malalo pono j ae o kona mau kapuai, a i ka po a 'ao ue { ia la, ua paue mai la ua kino wahine la, j

"Apopo oee knakila ai, a e haulehia ai hoi kou mau enami, ka mea nana oe i hoomaewaowa mai ma koua wahi au e ku mai nei." 0 kona kiui muu i ke uo he manu nui ano e, i ke ao e lele mau aua ia mo ka uwo ana o kona 100 me he liona la, a i ka po e weli ae no kona muu onohi maka me he okooko la no ke ahi. Aka, ia kakahiaka ua paliaohao loa ia i kona ike ana ua oi loa ae ka ahiu a me ka hae o kona kiai manu, ua oi loa ae hoi ka ikaika 'o ka makani, ka halinna o ka wela o Ua la a mo ka ino o ke kai, a i koua hoomaopopo iho o muko ana ia. Ia wa nae ana e kuko ana no kona make, ua loho k ao la ia he leo nakolo e iike me ko ka hekili, a iaia i nana ao ai iluna ike ao k ia he mea kino ilio e hakaka ana me kona kiai manu. Aolo i emo ka hakaka ana u ua ilio la eoe ka manu, ua helelei iho la na apana o ua mauu la maluna o ka ilikai. la wu i

liwhuui ilio ui ko kju, lui nmi la ku inaknni, n pau Ho la ka wolu o l;a la. Lole pololoi iho lu hoi na ilio la ma kona tt*«hi 0 {taa nua, a ma ke kiu nmlmla, wawahi ao lu ia mo ka ikaika lua ole, a pna ao lu hoi ua pului lu i ko okaoka, u>o kn oili «nn ao lioi o leona kino (ko ko Ahi), a ia inunawa pano mai la ua ilio noi o k:ui ao ina kona kua, a pola oia i pakelo ai, a hoomanao ao la ia i ka olelo a ka wahinu nona ko kiuo moo aua i kaumiua mau ai i ka po. O ka nui o kona niau la i paa pio ai ho 10, a ua liko nae ia mau la a ino ia niau po nie na la he tiuisani a ino na jio he tansani, aka, ua palekaua nae ia, a ke hui noi oia me ka mea a ka Mukuula Heberiata i wunana mai ai, a pela pu hoi me lakou a pau kona mau makaaioaua. Ake laua nei kona inanno o make io ana kona niau eneoii, a e hoi hou mai ana no ka ea o kona aina a mo ko koua laliuikanaka. I ka pau ana ae o na olelo a ka Moi ua hooho ao la na kauaka ī na huaolelo hoolele hauli, "E iae o Ai)edt4lne, ka inea hao wale a opea wale i ka aina o ka [we hala ole. luiua kakou e paaui pu ai ine ia," &o. Ua iko aku la ua moa a pau i kekahi ulu mokukaua o uoo niai ana i ka moana, a ua liooniaopopo ao la no na mea a pau o t:a nlu nioku no ia o ke Kupua i neiieilne, a o ia wa hoi o ka hora 10 ponoi no ia o ua la la. I keia wa i huli hoi aku ai ko anaina Alii iloko o ka Halealii, a haawi mai Ia hoi ka Alihikaua Lukela he olelo kukala hou, oia hoi keia: "Mamuli o ko kauoha a ke Alakai Kaua Nui o ka la, ke kauohaia aku nei na uiea a pau e ku me ka hauoli a e lealea me ke pihoihoi ole, mo ke kali ana hoi no ka hora laaakila."

Me na kapuai hele uluulu ole a me na hiohiona niohak maikai o ka hoihoi ike ia aku la ka Naita Kokekila e hele aku nna e halawai me na koa, a eukaliia ana hoi ia e ka Naita Lukola a me na Alihikaua e ae o na mahelo koa a pau. Mamuli o ka hooī?ohu a liokekila i haawi aku ai ia Lukela, ua lilo aku la ia i Alakai Nni no na koa hele wawae, a ia Hokekila hoi ke akkai o ka mahele koa kaua lio.

Iloko hoi o kela wa a na koa a me ko lakou mau ulii e kuku ana me ka makaukau, ua holo mai la ka Moi ludanekai iwaena ona hooho leo luipinai o na kanaka. E kau ana oia maluna o kona lio kaua me na lako kaua no hoi a pau o kola amo keia ano. E pulelo ana ka hulu halelolelo o kona papale, a e aahu ana ia he kapakila omaomao, a he keokeo ka hooluu o kona lio o kau ana.

Holo mai la ua Moi Naita la a ku'inai la imua o ka Alihikaua Nui o ka la, ha[iai ne la hoi oia i ka oi o kana pahikaua mamua pono : o kona nlo, me ke kunou ana hoi, pom? aku la ia, "E ka Naita, ke Alakai Hiwahiwa ma ko ke Aupuni aoao, i hele mai nei au o nonoi aku i kou oluolu o ae mai ia'u i hoa no kou puali kaua ma ke kulana o ko koa."

Pane mai la hoi o Rokeki]a,- "E ke Alii, ma kahi n'u e ku nei makik inai oe, a pela auauei kaua e lilo ai he mau houhaoau no ka oihana hookahi."

Ua lilo no hoi keia i mea maikai i ke Alii, nolaila, ua hele aku. la ia a ku iho la ma ka aoao akau o Rokekila, kona Pukaua Ahikanana.

Ua kau iho la ke ano, ka eehia a me ka ililihia nialuua o na mahele koa a pau, no ka meu, aia iwaena o lakou ka mea a lakou i imna aku ai me ka hoano loa, oia hoi ko lakou Alii.

Ia manawa ua hookokoke loa mai la ka ulu inokukuua weliweli o ke Kunu.i Anedefiue, a iloko hoi o iu wa i j>tilelo like mai ui ma na winiwiui kia o kek a me keia moku l;a hae hoehu kaua o ua Kupua la.

Hiolo uiakawalu mui la hoi nu waapa a uhi paa pu iho lu i' ka ilikai, a e Inilihali aua Likou i ua koa o ua Hiena la o Aiehioua, i hele a luuluu pono i na mea kaua.

_ la wa hoi haawi ae la o Eokokila i ke kauoha i ka Alihikaua Lukek o ueo koke aku kona mau mahele koa a hiki i ka aekai, a kokulu paa iho ia mau ma hele ma na 'eheu akau amo ka hema o ko lakou kuliina hoonee kiiua.

E like hoi mp ke kuiioha a Rokckik pela ka Alihikaua Lukelu i liaua aku ai,

a iloko o ka mauawa pokole na paa koke aleu k na kulana a Hokokila i kauoha ai. Oiui hoi na auwaa kaua o neo mai la mo bo lakou heluna nui o uhi paa pu ana i ka ilikai, ua linlia ae la ka muholo koa ]v\na pua i ka lnkon nian kaknka.

I ko kokoko kupouo ana mai o na waapa i ka aina, ua liookuu koleo aku la na kanaka o ka iuaholo koa pana pua o ko liokekila ma aoao, n ua lilo ao la ia lakou ka lehua inua o ka hoehu ana i ke kaua. Ia wa no hoi i hookuu mai ai na koa pana pua ki pololei o ko Anedefino aoao, a na lelo aku a lelo mai na pua a na koa o kela a mo keia aoao me ka woliweli. Ma keia makaniua o ke kaua ana aole no i hookuemiia aku ka neo ana mai a na waapa, aka, ua hoomau mai la no lakou i kn liolo ana mai imua. Iloko boi o ia wa e uluaoa ana ka hooikaika ana a na aoao a i elua,' ua loheia ae la e na mea a pau ka paapaaina o ka lewa i kekalii mau leo nakulu Uekili, aia hoi ikeia aku la na moo doragona o lele mai ana mailuna inai o kekahi moku hiona weliweli. Aia na elieu o ua mau dcragona la Vo uhola la maluna o na ehou o kn makani, e hulili ana ko lakou inuil maka me ka woliweli, a o hoopuapuai mai ana lakou i na hanu hohono ahi. tTa hoouna ia mai la kela mau moo deragona o ke Kupua Anodefino malulo o ke alakai ana a ko Kupua DeragonaMadoka, e luku i na papa koa makamua o ka Alihikaua Lukela, i mea hoi e hoohikiwawe ia mai ai ka pae ana inai o kona mau waapa kaua, a holo laelae ka unai papa ana'ku i ka aina ina e paakiki mai ana i ke kaua.

Ua ike aku la hoi na maka Vuletura o Kokekila i keia mea, a nolaila, ua huli iho la ia a kaiuailio iho Ia i kekahi o kana mau pukonakona oia hoi o Hae hae-liilii, nfe ka olelo kauoha ana'ku ia ia: "E kekahi o ka'n mau kauwa hoolohe loa, e ku ao oe rae kou ikaika lua ole a pau, a e haalele iho i keia wahi au e ku nei, a o hele aku oe e halawai me kela mau holoholona hihiu e lele mai la maluna o na eh«u o ka makani ma ka manao eleple e hoopilikia mai i ko kakou mau mahele koa e hoehu la i ku kaj kahiaka o ke kaua. E haawi aku oe i ka make hookaulua ole ia lakou. Ano, je hele e kuu Haehae liilii aloha." Ia wa i aoa ae ai o Haehae-llilii, a e like me ka anapu ana a kekahi uila nui 0 ka lewa, fiela i haalele iho ai ua ilio la 1 kona wahi e ku ana, a lele aku la ia e paio me ke Kupua Deragoaa Mddoka a me kona mau ukali. Aole i emo halawai aku la ua ilio la me kona mau hoa paio, a o ka hoomaka koke iho la no ia o ke kaua mawaena o Haehae-liilii a me na deragona. Nolaila, i keia wa e na mukamaka he elua mau kaua e hooili ia nei, he kaua honua a he kaua aiu i ka lewa, kahi hiki 010 i ka iuana a me ka ikaika kanaka maoli ke hoaano akti, a ina paha he mau niea keia e ike maoli ia aku ana e ko kakou mau maka, alaila, heaha la ka kakou e puana ao ai, mehe mea la e booho ae ana puha kakou, "Auwo ka nuhou e ! Aia kela ilio ke hakaka mai la me kela mnu moo e! Aia la, aia la," &c. A pehea hoi i keia inanawu, aole anei kakou e niunao ao aia io he hakaka mawaena o ka ilio a mo na moo, a mo he meu la, eia no kakou ke ike aku nei. Aka. pelita ka hopena o ko kaua honua inawuena ona hoa kanuka ? A pehea tioi ke kaua lowa, mawaeua o ua holoholoua ? Aole i pau.