Ko Hawaii Pae Aina, Volume IV, Number 32, 6 ʻAukake 1881 — HE MOOLELO KAAO NO KA NAITA ROKEKILA HINEDU. KE KOA PUKANI O NA AU POULIULI. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KA NAITA ROKEKILA HINEDU.

KE KOA PUKANI O NA AU POULIULI.

(Unuhiia o ka Poni manawaloa a .īoaeph Poepoe, no ka lliwahiwa a ka Lahui.] MOIiUNA IX. HELU 73. iaia nae e liele mai ana i ka| «QL luoana, ua kiloi o tmū ln ia i i kona mau onohi maka kupna malnna o ka aiua ana i upu ai e> lilo ana iaia. Aia hoi, ike mai la ia ua pae ae la ka mea naoa o hookuia mai i kana huakai nai aupuni. Ia wa ua paila ae la ka hopohopo Hoko o kona houpo, lelela ae la ka hauli makau iloko o kona puuwai, no ka mea, ua ike mai ]a ia he kanaka i kokuaia e na mana Lani kana e jiaio aku oi. Iloko o kela wa, aole no oia i ike i kaua mea e liana ai, o ia lioomau akn no paha i kana huakai, a i ole, o ka hoi hope paha. Un lilo keia mau nune manao aua iloko ona i msa hoopilikia niai i kona noonoo. No kona ike ole i kana mea e hana ai, ua kahea ae la ia i kona mau pukaua oia lioi ke Knpua Akua Hu a me ke D eragona Madoka. I ko laua hiki ana mai imua ona, ua waiho koke aku la ia i kona uoonoo kupilikii imua o laua me ka niūau aku hoi i ko laua noonoo. No kekahi manawa loihi i noho iho ai ua uiau pu-kaua la o ke Kupua Anedefine rne ka pane leo ole, a liulfb ku ae la laua ihina me ka olelo ana aku iaia, "lu)iia e Anedefine ke Alii o na 0 na Tausani, a ina e halawai'io aku ana kakou me ka mea nana e hoolele mai nei i ka mauao hopohopo iloko ou, alailu, e paio aku ana no kau mau kauwa nei no ka palekana, ka "hanoliano a nw ka ilihia o ko laua Alii. Nolaila, imna e ke Alii Auedefine, a na ka ikaika o kau mau kauwa e hooiaio mai, aohe kupna, aohe eu, aole no hoi he mea nana e hehi haakei mai i na poai kapu ilihia ou e ke Alii." I kela wa pane mai la o Anedefine, "E like rne ko olua mana pela e hana ia »ku ai, aka, ke kanikau o noi kuu uhane no ka poitio e loaa mai ana ia'u ma keia lele poo ana aku imua. No ka mea, o ka ■ hoa paio a kakou e aa aku nei, he kanaka ia. i hoaahuia me ke koloka pepeekue o ka ikaika, a i hoano hemolele ia hoi kona mau lala a pau me na kokua o na Lani Kiekie; a nolaiia, ina e paio ana kakou me ia, alaila, o ko kakou aa ana'ku no ia e hakoko pu me ka iloiika o na Lani Kiekie. Aka ; ke hilinui nei nae au no ko olua aa ana e liele aku ao kakou imua e hulawai me ke keiki a ke Kupua wahine Doberada. Ua pono !" Nolaila, ua hooholo iho la ua Kupua Anodefine nei e hoouiau aku no oia i kana huakai o hiki i kopa halawai kino ana me kā mea ana e kau e nei ka weli, oia hoi o Bokekila, E na makamaka, e waiho ana kakou i ka nana ana maluna o ke Kupua Anedefioe e nee rpal la- i ka moana, a e huli ae kakou a nana'ku i ka Aliikafie o ka mokupuni a liokekila e h)olar.i la, oia hoi ke kane a ke Aliiwahine nana ka

0 ki'ia Aliiknne, oia 110 ko koiki kanmkahi u īm Kupun Heleaa a nio llasokntn o h\ niokupnni Ivoloto nia ko Kaiwaonnhonua. I ka iwakalna o kona ninu nmkahilii mawia oiu mo ko Aliiwahino Rosaria o ka nioknpuni o na Akuu rou[>onnohonio. 110 kanakolu inukahilii o ko Ihuh noho pu ana nio ka loaa 010 o ka hookoia tnai, aia hoi i kokahi la, ua hoonuhuliia ko huia nohoalīi a 1110 ko laua niau inana a komo holookoa aku la laua he muu pio na kc Kupna Aiu'dt'fine, o like me ka niea i hoikeia ao nei inaluna. laia i pio ai a noho aku la malalo o kona enemi, ua hoopaa ia la ia i pio malalo o kekahi kino ku i ka eehia a me ka manaonno, oia hoi na hooliloia kona kino mai kona ai iho a kona mau kapuai wawae he pohaku niahala wale no, a koe ae hoi kona ai a hiki i kona poo e like no me kona ano mau. Mamuli hoi o ka naau eleele o Anedefine ua kukulu ia aku la uu kiuo hapa pohaku mahala la iloko o ka moana, a ilwil» ia e kapiia ai kona mau mnka e na ale apiipii o ka hohonu, a ilaila hoi ia e kakuii ai no koimhora hopo. Nolaila, lee iko nei paha Ko'u poe makaiuakn i na mea a pau e pili ana ia Aneddine ine keAliikanei pio ai i na Knpua la, a mo kona wahi i hoopaa pio ia ai. Houkahi nae mea i koe ika Mea Kakau, aole oia i liai aku nei i ka inoa6 ua Alii la, a Dolaila, eia ka manawa no ia mea. 0 ka inoa o ua Alii la oia no o ludanekai, nmmuli o kona makuakane hanai o ludana o ke aupuni Nekai ma na Paeaina Ahi. A uiaanei kakou e na makamaka hoohaliu aku ko kakou makaikai ana raa na eaeu o ke kakahiaka o ka la hakoko, ka la mokuahana, a o ka la hoi e kahe ai ke koko o na kaaaka kaua. Ua ao ka po, ua auhee na ao eleele o ka pouli, a ua olino inai na kukuna malamalauia o ka la, a ke hoike mai k hoi na mea a pau i ka nani a me ka hauoli. Iloko o kela wa ikoia aku la ke koa Eokekila e holoholo ana rae kona hiohiona mau o ka hoihoi, a aia hoi mahope ona kona mau hoahele. Holoholo ae la ua koa nei ma ka lanai luna o ka Halealii, a liuliu, ia \va komo aku la ia iloko o ke keena o ke Aliiwahīne, aia hoi, loaa aku la ia e uwe ana me ko kaumaha. Ninau aku la hoi o Eokekila i ke kunui o kona kanikau ana floko o na hora o pono ai iaia ke noho ine ka hauoli, ia manawa, pane mai la ua Aliiwahine la,"'E ke Koa, ke kanikau nei au i keia wa no ko'u manao ana ua make u paha kn'i) kane, a he keia na'u i poina loa, aole hoi.au i hai aku ia o?. Pehea la, e loaa ana anei he wahi- mea e hiki ai ke hoonana mai i ko'u kaumaha no keia mea? Eia hou hoi kekahi, aole loa au i ike i kona wuhi i hoopaa pio ia ui, uka. mamuli o ko'u wahi ike unku ua loau ia'u ka ike koliuliu ana i kona poo e oku ana iloko o na apii ale o ka hohonu. Oia la eke Koa, ke kumu o ko'u kanikiui ana." "E ke Alii," wahi a Hokekila, "he oiaio kou ohaeha ana, a e kala mai oe in'u no lio'u iiemahema. Owau maoli no I hoi kekahi i poina, aole i ninau aku ia 1 00. Aka, mai kaumaha hou aku oe no' keia mea, no ka moa, lie wa pokole wale no kau e kali ai nmi keia wa aku a kaua e kamailio nei u ike no oo i kau kane." Ia wa i huli iho ai o Kokekila a kamailio iho la i kekahi o kana mau ilio oia o Wawahi-liilii, "E, ano ke kauoha aku nei au iii oe, e hele koke oe e imi i kahi i hoopaa pio ia'ai ke Alii ka Moi hoi o keia mokupuni, a ke loaa oia ia oe, e lawe mai oo iaia me kou mana a pau imua o ke Aliiwahine, a ina "aole ia he hana hiki ia oe'ke hooko, alaila, e hoi mai oo a hai mai ia'u." Ia wa i hoonakolo ae ai o Wawahiliilii ia loko o kn Ilalealii mo kona leo kohu hekili, a nulownle aku la ia mai na maka aku o Kokc.Liiu a me Kosaria ke Aliiwahine. Ia Wawahi-liilii i hala aku ai ma kana miaioua, aia hoi, oili aku la o Rokekila iwaho a halawui pu aku la rae ka Alihikaua Lukela, liaawi aku la oia i na kauohu e houlunhi kokeiamai.na mahpln koa a nuu me ko lukou j[nau Alii.

He niunawa ole hoi aia na mahele koa 0 kela ano a me keia nn6 o ku mai ana mo ka mukaukau loa, a penei ko lakou mau hoonohonoho ia ana: ho 10,000 iiiau koa 00-iho, oia holuna no hoi ku tiui o na maholo koa o lawe ana i na leoi kaua, o pelu no hoi mo ka poe kakapahi, ho 15,000 poe pana-pua, a oia heluna no hoi ka nui o tm koa kaua lio i hoolako pouo ia mo īui koi, na }iahi, a me na laau ihe, Nolaila, o ka nui a me ka puipui o ka ikaika kaua o ua mokupuni la he 60,000 ka heluna, n he akahi hapakola wale no ia no ko Anedefine mau koa. I ka akoakoa ana mai o ua mahele koa la, ua hele aku la o Eokekila e hoonohonoho papa ia lakou. A penei ua koa Kokekila la i hana aku ai: Ka mahele koa o na laau ihe mamua, a mahope iho o lakou na koa o na koi kaua, a o na mahele elua keia a Rokekila i manao ai no ka eheu akau o ka tiee ana o ka hoouka kaua, ka poe me na pahikaua a mo ka poe pana pua, na mahele elua no ka eheu hema, a o na koa kaua lio hoi, ua hoano okoa ia ae la lakou i puali lele kuha'o i ka wa e makemakeia ai e hana'ku pela. la pau nna i k-t hoonohonoho, ua paikau aku la hoi ia i ua uiau koa lu, e like me kana i manuo ai he pono. Iloko o keia wa a ua koa e kahakaha nei me ka naui uui, a oiai hoi na kanaka emakaikai mai ana me na maka hialaai, n me ba mahalo hoi i ka Alihikaua Nui o ka la, aia hoi nakolo aou he leo paiakuli weliweli iloko o ka lewa. A i ko na mea a pau huli ana a nana ae iluna, ua ike ia aku la kekahi mea eleele e koliuliu mai ana iloko o ka lewa. Ia wa i uwauwa ae ai na oiea a pau, hoopau ae la hoi o Eokekila i ka paik-ui aaia i na koa, a huli hoi aku la ia me ka Alihikaua Lukela i ka Halealii. 0 ua mea eleele la hoi a na kanaka e hooho oei ua.akaka lea loa kona ike ia ana alui, a pela i mahuahua mai ai kona kokoke &na mai a hiki i ka wa a na inea a pau i ikeaku ai he ilio a me kekahi kiuo kanaka maluna iho o kooa kua. Ua ku iho la na kanaka me ka piha 1 ka makau a me ka weliweli no ko lakou manao ana o ke Kupua Anedefine no paha ia. Aole hoi i liuliu ua lele pololei iho la ua ilio nei a komo ae la iloko o ka Halealii me kaaa ukana e hali ana mii kona kua. Aole no hoi paha e poina ana ko'u poe uiakaniaka q Wawahi-liilii no keia i huli hoi mai la me kana mea i hoounaia ai e hele e imi, oia boi ke Alii ka Moi ludanekai, o like me ke kauoha a koua haku o Kokekila. Iloko o kela wa ua lohe ia aku ]a ka leo uwe hookaukau a ke Aliiwahine Rosaria, a pela i hoomaopopo uo ai na mea a pau e kuku aku ana uiawaho o ka Halealii o ko lakou Alii no ia ua pakele mailoko mai o ka make, nolaila, ua 010 pilie ae la na kanaka, oiai, ua puai mai la ko lakou aloha wulohia no ko lakou Alii, ka mea hoi a lakou i manao ai ua make. J£le inea oiuio, ua hoopiha ia ae la ka lewa e na leo uwe uloha o na makaainana o ka aina, a o na paia hoi o ka Llulealii e hoowalohia ia ana hoi e na leo uwe mawaena o ke kane a īne kana wahine. No kekuhi manawa keia wawalo leo ana, a puka mai la ka Alihikaua Lukela a kukala mai la iku lono: "E na makaainana o ke Alii, auo e hauoli ko oukou mau puuwai, oiai. mamuli o na hana ana a ko kakou mea nana e hoopakele i keia la, ua hoihoi ola hou ia mai la ko kakou Moi aloha, ka mea i luwe ia aku mai o kakou aku nei e ka mana o l;o kakou enemi o keia la, oia hoi ke Kupua Anedefine. Ano, ke kukala aku nei au, he la kulaia keia no 'ka aina, a o awiliia na lealea o keia. la rae ke koua e hooili ia ana, a pela auanei kakou ē manao ai e hakaka aim kakou me ko kakou mau enemi ma ko ano lealea." Ua huro ae la na kanaka me ka piha hauoli lua ole, a ua lele ae la hoi ua poe pekepeke la me ka ahiu, m& ka hoopuka aua ao i na huaolelo, "Aolo he enemi o

keia la, e make ia o like me ka makeana o ka etama (he ilio ma ka olelo a ia poe) Ho, ho, 'ho —make ana o Anedefine i keia la, &c" Aole i pau.