Ko Hawaii Pae Aina, Volume IV, Number 32, 6 ʻAukake 1881 — KO KAKOU KULANA AUPUNI. [ARTICLE]

KO KAKOU KULANA AUPUNI.

(Eoena mai hdai 16 mai.) He mann in Atnerika Huipuia ke lawe maoli ia Uawaii uona iho. E na lehulehu o Ilawaii, e maliu iiiai ia'u ! Aolo keia he raaDao hoopuiwaiwa wale kakou; noho lioi he uiea hoehaeha nku i na makamaka A.oierika o kakon maanei; aola no be mau maoao kue Aupuni Amenka; aka, be ooonoo ana.keia o kekahi moa uhano no na hopenn e ulu uiiii aua moiloko mai o keia KLuikahi; aolo lioi o ia walo. »ka, ua puka mAoli ae no Da olulo o keia ano mui kekahi ae o koua [u;iu poo Aupuui.

He mea no keia i ike mna ia o na mea a pau oiai ka wa o ko Kuikahi o kpka ia nna imua o ka Aha Senato o Amoi'ika IluipuU. 0 ko Amerika Huipuia Kuhina Noho ma Iluwaii nei ia wa, oia kekahi i hooikoika loa e hoolioloia keia Kuikahi itfl«a o ko Koraito o ko na aina o. Eia kana 01010, "flo moa pono ko hooholoiu koknlii Kuiknhi o keia ano mawaena o kakou a mo ko lluwnii Pao aina, a mahopo aku o lilo walo nmi oiu ia kakou mo ko kumukuai olo.' 110 liiki no ia kakon a paii ko ikoloa i ko nno o koia 01010, ho mauao koia i kuka nni ia maimia o na hoolala «nn o Iwia Kuikahi o ko Amorika poo maanei. A ua hoiko ao kokahi o na keiki a n« makua Amorika i hanau ma Uawaii noi, i ka wa i lohoia ai ka hoolioloia nna o ko Kuikahī, "Iloko o n» niakahiki ohiku o weloai ka lino Amo- | )"ika ma ua kapwkai o Uawaii." Ho leo awahua koia, a mo kft lioeha nianao; n ho hoiko maopopo ana ae ia i ko ako nui ana o ko Auiorikn poo no ka lawo ia Hawaii, a ua loaa ko kumu e hiki ai ke hoopuka i na 01010 o koia ano. Malia palia o olelo mai oukou, na holo iiio noi hoi ke Kuikahi, a heaha 1« hoi ka mea o ka lilo 010 Hūa ? E pane aku au: 1. Aolo hlrou e laiau kamoko walo iho ann, e hookuu mai ana kela ia kakou ma na alanui o kakou e komo aku ai iloko o na hihia e ulu ana mailoko mai o keia Knikahi, e like we na koina a ke Aopuni o Beritaoia e koi inai nei; a ina e hooikaika loa mai oia i k«na koi me ke ano katia mni, alail», e koi ia mai auaoei kakou iloko o na hooikaika nui ia, e hoopihoihoi ia i ka Moi a mo ka Lahui, e hoobui ia me Amerika, alaila, he lilo kumukuai ole ia. 2 Aia a hana hou kakou i Kuikahi hou o keia ano me kekahi Lahni, alaila, o kikoo mui k'ola mo kona mau maiuu hopo 010 o kaili aku ia Hawaii, ho lilo kumukuai 010 iu. 3—Aia kakou, a o ko kakou fioi paha n aio uku i kahi aupuui mo ka hoopaaia o ke aupuni a o keknhi lilii aina pahn; aole loa oia i hookaulua iho i kona kit ana mai me kona lima iknika a kaili ae ia Hnwaii; oia no ka lilo ana me ke kumukuai ole. 0 Hawaii, na paa oia i kela KuikaLi Panailike ole, a ka hapan' i! iaha e olelo nei he paaailike, aole na* a oiaio 0 ia manao, pela ka uooūooo ka meakakaa. 0 keia ka hopena awahia loa, e ulu ana no loko mai 0 keia hana, a ko kakoa mau maua aupuni i hoapono ai rae ke akahole ole a me ke knka mua ole ia | hoi mo ka lohulehū, e like me ko ka Moi Kamehameha V hana Kuikahi aDa ! o keia aoo; a e like no hoi me ka haoa aiia ma,ko Amerika aoao, ua hanaWa iluko 0 kona mau Hule Ahaolelo, a ua ike lakon i ko ldkou mau pomaikai, aka, oH"Wan,u> punukuia oia. 0 ko kakou Aha Kiekie ua kolo aku 1 ka mana hooko e hooholoia keia hana, a o na lima hooko boi, ua hooikaika lakou me ka ikaika a pau ma na ano a pau e hookoia ai ka makemake 0 keia manao. Ua kokua ikaika na Luna Aupuui malalo mai, e noho ana ma na apana 0 na mokupuni, ma ka hoike ana i ka nui 0 na pomnikai 0 na Hawaii ponoi ke hooholoia kein hana. CTa booikiika nui ia e loaa na L M 0 kokua noi ana ma ke K»u o 1876. Aole do i pao>v ia uiuu hooikaika aua a pau, a 0 like me kona holo poao una tnn ka hooholoia ana, a pela do kona mnu liepena e hiki mui una. He elua no man raea kuleana 110 ko kakou aina, 0 ka Moi a me ka Lahui. G ko kakou mHkua Moi, uahoohihia iaoia e kona mau nlakai, a 0 kakou ka'u e hoomalamalanaa tje nei 1:0 ko kakou kuleana, oiai, he wa kupono keia e nooooo ai 00 keia aiea nui laamua ae o ka wa a ka manu e kiko ai i kana hua, Ke helo la ka Moi ikana huakai hele aka, eia i liope nei kaua mau hana kahi | i mukaikai ia aku ai, a ain no hoi i ke «lo o na keena aupuni 0 Atnerika Hui puia. 0 ko ka Moi mau lilo tnahua-„ hua ma kona huukai, ua pau loa ia i ka ifce ia. A inu e hui aku ana oia me kona , hoaloha Moreno, he mau mea ia naukiia. [Ja oleloia he huakai imi pomaikai kana qo ka lahui; ma ke ano hea a mau ano hea la kela imi ana. lua be imi ana kela i pomaikai, a be pomaikai nao e kne ana i kela Kuikahi me Amei'ika, a me kuhi mau Kuikohi e se, ulaila, e loaa Lou ana ia kakou kekalii mau keakea in he uui; a 0 ka oi loa aku nae o ka ikaika loa a ke aupuni o Amerikn, oiai 0 Amerika ka kakou e koe maopopo nei nia o keiu I£uikabi la. Ina he oiaio keia hoike ana, olaila, me kela huakai imi pomaikai, ua kawili pu do ia me na poino e hoopokole ai i ko kakou kulana Aupuni Kuokoa. He manao ikaika loako ka Moi no ka hapai anu 0 ko Aupuni i na hana Suloko maluua o ka aiua a me ka hoolako moa kaua ana. He mau oiea maikai io no kekahi .0 ia mau mea, aka, pehea auanei e hiki ni. He miunno ko kakou waihooa a pehea auanei b hiki ae? Aia wale do a oui ke dul«, aole e emi malalo 0 uuii- uiiliona. Aia i hoa 10 uuii eui-

> lioua ? A pehea o loaa ai ? Aola i ko kakou waihon», aolo boi i ka poe koonoono oka aina. loa makem«jt e sa 0 loaa ia mau dal«, aia iwaho © Ioa» ai, A pohea o loaa mai m ? Aol'e mo ka iiioa maikoi oko Anponi. Aolo n0 me ka inoo waikai o ka Moi; nkn, mo ka hoopan ftku i ka aapnni, a i kalii |,« pa < k« poo moa dala owaho mn k» mor a . ki »na nku, alaila, loua mai. M 0 kn lao maopopo, ko k»hea aku nei mi, he nlnnui pokole ia o lilo ai kou K uo koft a Ilawnii. U knu nni ka hopouo awaliia ko kakou kolana nupuoi, aokapili. liiui iui*lun« o k» lahui. Kna lohulohu o Aawaii! E hoomaopopo ibo kakou i keia mau uioa nui. Ua loaa ia kakou ka Moi mn ka hapa hopo oka pouku 22 o ke KnmukttUa. wai, penei; "Na ka Aha Kaliiua tnahopo ib o oka iko ia ana oia hakahaka o kauoh» koke ako o halawai ka Hale Ahaolelo, a na ia kau Ahaololo o koho ma ka balota i kekahi Alii hanau o ka aina, i Alii o noho ma ka Nohoalii," *c. A nia ka pauku 24 hoi: "E hoohiki k.» Moi a o kona mao Hope Alii i ko lakoa wa o Liki aku ai i ka Nohoalii, penei: Ke hoohiki.nei au imua o ke Akua Mana Loa, e malama mau i ke Komukanawai o ke Aopuni, a e hooponopono Au i be Aopuni e like me ke Kumukanawai." He man pono huli lua keia, he waiwai ka Moi na ka Lahui, a he waiwai ka Lahui na ka Moi. He makna ka Moi no ka Lahui, a be keiki ka Lahui na ka Moi. Ma ko ka Moi ano makua, e imi ikaikn ana oia i na mea e pomaikai ai ka lahui me ka poino ole. E malama boi i ka aina me ka hoolilo ole i mea e inaina io mai ai e hai. E imi no hoi i ko ano e hilinai ia mai ai ke Aupuni. E malama hoi i ke Kumukanawai e liko me kana hoohiki. 0 na olelo a'u i kamailio ao nei ma keia kakau ana, aole ia he mea koho walo no, nVj. ho knhoaka maoli oo i hoike kino maoli ae; aia i o, io Kikilo, i ka aina o ka mauu ,e lele ana i ka maka o ka La—ua hauau ka olelo, ua kiko ka buß. Ekali,6B,a laukoa ka maou I E noho hamau kakou, ea, e ae aku ia la* kou la i ka olelo mai, aia a hooiai pono ia mai, alaila kakou ekemn aeea! E o o hoahanau o ba popuu hookahi, aole au e hamau, i ka wa a'u i ike ai oa hanau ka olelo, aia i ke alanui kahi i hele ai, aia i ka moana kahi i nee mai ai. Ua kui aku la ka lono i Europa o keia mao olelo; a e aha ia ana kakoa e ko kakou mau poo Aupuni, e hoomoemoe» ia ana auei a koeoo loa aku kakou iloko o na hihio kupouli o ka moe loa ana ? No ke aha Ia lakou i pani ai na waha aole hoi e hnawi mai ia Hawaii i ka lohe ? Aloha ino ! Minamina ko leo e Lani, au i puana ae ai—"E nai wale no oukou i kuu pono aole e pau." A oiai ka wa kaawale kupono no kakou e noonoo ai mamua ae 0 ka hiki aua mai o keia hopena. A ina e biki io raai ana keia mau hana, e l'alau lima ikaika ia mai ana o Hawaii a kailiia ae, a ua hiki ole i ko kakou makua Moi ke pale koka paa maoli ana i kela lioopaa; a pehea kakou e hana ai no ko kakou aina ? E kuailo ae au, E hoole like kakoa i keia manao a me keia haoa kaili aapuni a kela mana ikaika o Amerika. He hiki no ina mana nui nana kakou i ike mai i ko kakou kulana aupuui kuokoa, e like me ka laua olelo lioohiki o ka la 28 o Novemal)a M H 1848. A e liiki no ia kakou ke hoopii imua o na mana nui e noho kuikahi nei rae kakou i ike mai ai ke anpani makamaka o Amei'ika aole i kuikahi na manao o ka lehulehu me na hooponopono ana a n.i mana o ke aupuni ma na leuma hoohihia wale mai ia kakou. No ioko no o keia kamu ua ike ia ka nawaliwali o ke aupuni. Aole i hololea ko ka Moi mana ma kana apana hana, ua keakea waleaku kalii poe iaia, a ua waha» awale ia aku oia, e liko me na ol'elo hooholo/kw Moi no ke kohoia ana o ka Aha o Moreno raa. Ua hooikaikaia e 'mopauia lakou, a na lanakila io no lakou maluna oka Moi. I ka naua aku i ka olelo hooholo, he ano kipi no, aka, ihea ka aha hoomalu o Ilonoluiu nei ia wa ? Ihea hoi ka Loio Kuhioa o ia mau la ? Auhea kahi hoopaa ? Auhea ke Kanawai? 0 keia mau mea a pau, ua opeopeia a hoomoe malie ia iho la no. Ua hoomanao' au no'u iho ike jiu koho Moi o 1874. Aole a'u olelo hooholo iniua o ua halawai o ia mau la e like me keia, aole no hoi he mau olelo mai ia'u aku ia mau la e like me keia mau haiolelo; ua hopu īa nae au, a ua noho ma kalii hoopaa no na hora 8, a ua kuimuaoka Ahalloomalu no eha manawa. A no keaha la au i hopuia ai a me kahi poe e ae, no ke Karaima i oleloia he Kipi ? A o keia hoi, ua hoino maoli no 1 ka Moi, e olelo ana he "alunu" a pela aku, ma"ka olelo hooholo • a me na haiolelo pu ? Hookahi no mea maopopo, na na malihini kakou e hooponopono nei. 0 ko kakou wāhi hemahema hihia, ua nui loa ia ia lnkou la; a o ko lakou ta hoi i ikeia aku ua kukonukonu 5 ke Kanawai, lie mea ole loa in, e like no me kakoa e ike nei i keia mau la. Aloha 'wale oo e Hawaii ! [Aok i pau.\