Ko Hawaii Pae Aina, Volume I, Number 50, 14 December 1878 — HE MOOLELO KAAO NO KA NAITA ROKEKILA HINEDU. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

HE MOOLELO KAAO NO KA NAITA ROKEKILA HINEDU.

(,rnuhiiii 0 ka poni iu:ina\valo« ;v Joseph Poupoo 110 ka lli\v:ihi\va a k;i Lalmi.] MOKUNA 111. lIKI.U u. iAIA i puka mai ai, aa linulo alai ln na 01010 lioino « na k.uiaka, aka, lie hookahi walo tio iwaona oia poe, kn mea nona ka punwni i lioonaiiuia ino ke alolia kukomikonu, oia no ko alii Scvatoreda, a oia no lioi ka mua i liolo a haawi aku i alolia ma ka lolu liiua i ka Naita. Kui iā aku la o Kokekila a hiki nia ka papahele o ka aniana, a noho iho la. A hala ka hapalua hova niahopo iho, puka rr i la ka Moi a uiu konu inau ukali, na Kuhiua a 1110 na alii o ka aina, 1110 na aahu jiiha o ke kanikau, i\ K loa ana kulon a ka lawaia, Ua loatt i ka malio. I ka lnki aua mai o ka Moi nia kahi a Kokekila e noho ana, ua nnuhi ae la ia he wahi owili pepa ili hipa, a hohola ae la imua o kona mmi maka, a ku ae la no hoi o Rokekila iluua, a loheia aku la ka leo haululu o ka Moi, oiai oia e heluhelu ana i ka owiii pepa, a o ua pepa la lR)i, oia no ka olelo hoahewa e niake ka Naita maluna o ka amana. I ka V e heluhi'luia niai ana o kela jiala]ia]a weliweli imua « Kokekila ka kakou kainalei, aole no oia i hoike mai he wahi ouli o ka wiwo a nie ka hopo wale, aka, i ka hoomaopopo aku i kona knkuia ia manawa, ine he mea la e hoike mai ana kona uanaina holookoa e hauoli lua ote ana kona puuwai inakamae no keia haulehia hala ole ana ona a lilo i e.ne'ui niakawelawela no ke alii noua ka noho'na aupuui ana i hoopakele ai i ka la inanina iho, mailoko inai o na linia kakauhaa hopo ole o ka pilikua Tugavina, a o ke alii hoi nana e hoolilo nei ia I ia (Kokekila) i luahi moepuu no kona aloha waiune, a jiela paha i ko ai ka ole- j lo li kahiko, "he aloha kaawe ko ka \valiine." Ke lioomaopopo lea nei o Kokekila, o ka make ana e niake aku ai, he make liauohano ana ia ona. no ka niea, ke oia niaii la no ka niaemae hala ole o kona mau piiliuia uiai ka hewa j)uuwai elee.le i iuanaoia ai ua liamnia oia, ke ike pn la uo hoi oia, aole ona inau aie ma keia ao,. e ahuwaia oia a e lilo ai j)aha kona niake ani) i mini kaumaha no ka jioe ana i aie aku ai, aole—aka, mo ho uiea la o Uuia ao kai aio oiaio iaia, oiai, ua make unv ka oi o kara inakakilu a me ka ikaikao kona mau iu uala kekalii enemi e ku haalulu ai ko ke ao a paii. Ke lioomaopopo la no hoi oia, aole ona ohana ma keia ao e hou ia ai kona pnu wui e l;a pahikaua oi lua oke aloha oliana, aole Waliine e lohe alai ai ia i na mapuna leo uwo kanikau walohia, a e lilo ai hoi ia mau leo i man leo kanileaniaula iaia e hele iiku ai i ka aina uhane e halawai ine kona mau makua. Aka, nuni nao kona u-hu ana iloko iho onu no keia hana auo pupule a ka Moi, ine ka noonoo pono 010 inamiia a iko io ua liaI na io oia i koia liewa nona ka hopena i hoomakauleauia inaluna o ka amana. | lia, a pau ae la ua mapmia olelo ehaeha o ua palapnla weliweli ln i ka puana in mai e ka Moi Valadiniira me ka leo j)iha iuaina iiiiua o ke koa liokekila, a he hookahi niiiiiUe wule no i kao n iiimi loa ia ae ko Kokekila ola mai keia honua (ie, i hakalia walo no a puka inai leo kanoha hopo.loa a ka Moi. Nolaila, ,i keia wa e hoolai nei, ua ku na mea a pau nie ua lioupo e lelele aini ka hopohopo, aole i enio, poha mai la kela maii inainala olelo waliweli, "e make o Kokekila ano ma ka aiuiimi, n o lea inake aiui hoi o ka mea i hana i ka kaniima ino kiokio kana e make ai." K ka uiea hel nlu'l u, pehea kou nianiio

ika nlake (i like uio keia ke auo ? 0 keia anei ka hua nmopopo oloaa mai ana inailoko niai o tia liaua maikai ? Pela aiiei ka uku no ka hana aloha i hoolaaia aku no ka j)omaikai o hai ? Aole j)aha; aka, pola nao kaua e iko maopopo nei i kein. Wuhi a ka moa nana i '■ >!ko mai i keia moololo a i kakau hoi, ua like loa keia mo ka hana a kekahi nalo a me kekalii hookuukuii. Makomake no kahi hookuukuu a iho no ia iioko o kekahi luawai, me kona hookuukuu ana i kona naau makalii, iho no oia a hiki i ka ili o ka wai, inu no a kena, a hoao ola e hoi niai ma kona alanui i iho aku ai, aka, ua lilo oia i mea kaumaha 110 kona j)iha ana i ka wni, ua haule aku la oia iloko o ka wai, a auwe make ae la oia ; aia lioi, lohe ae la he wahi nalo o lele ana ma kae o ka luawai, nana iho la oia a ike i kahi hookuukuu e pihopiho iho aua, nolaila, lelu uku la ua walii nalo nei me ka pua uiaim maloo a kau iho nialunao ka iliwai a kahi hookunkuu e kupaka nei, a iko ua walii hookuu nei, kau ae la ia muluna o ka pua muuu nialoo, kokolo hole alui la a hiki ina kela aoao o kaluawai, nia kahi hoi ka nalo e puliki mai ana i ka pua mauu maloo, a i ua wahi hookuukuu nei i iko iho ai o kona mea kela nana i hoopakelo, hanoli loa iho la ia, a i kona halawai ana aku nie j ka nalo, ua aloha aku a aloha mai, a hohohoi lilee aku la laua a hiki iwaho o ka lnawai imj ka oliiolu loa, i ka hiki ana nae iwnho, komo iho la lie wahi manao | auo pupule iloko o ua wahi hookuukun | ln, a ]>ane aku la oia i ka nalo, he keu i uiaoli no oe a ka iapuwale, o oe ko'u | niea i j)ilikia ai, nau no i moku i kuu wahi naau a haule ai au iloko o ka wai. Me ia mau huaolelo, lele aku la oia a puliki i ka nalo me kona ikaika a pau, j me ka hono e niake kona hoaloha nana ia i hooj)u.kele, a ua aneane no e make ! kahi nalo, aka, noke no kahi nalo i ka | hookapalulu itio i kona eheu a heino oia mai ka niako inai aleela wahi hookunkuu j huj)o. Ka, e nana ika pili io o leeia wahi nioolelo nane i ka kakou kauialei a me Ya]adiinira. Ke miniunanu loa īnai nei paha oe e ka mea lieluhelu ia'n no ko'u [iakaa aku ia oe ma keia mea a hoolohi wale iho no i kou ake e ike i ka mako ana o Eokekila maluna o ka nmaua, ina j»ela kou manao ea, eia lia'u hai a kanoha aku ia oe, e hoonianao oo i ka inoolelo o kahi nalo me kahi hookniikuu. A hoi hou ae kaua ihoj)e ma kahi a kaua e ka mea heluhelu i haalole ai i ka inoulelo, a holo ae nei ieaua i ke poi nalo, a paa e n:ie ika hookuukiiu. llaalela aku uei kaua ua pnlea mai ke kauoha a ke alii e niako o llokekila maluna o ka aniana, oia hoi keia. " E make o Kokekila ano nia ka amiina, a o ka make nna hoi o ka inea i hana i ke kamima ino kiekio kana e make ai, a o haawi hoi i ka inake ana o lea ilio olohe iaia." Auwe, naui ka īiiakolukoln pej)eekne i lulumi iho ai na ao jnuio|)ano eleele o ka niokumokuahiiii lualnna o na mea a pau i ka oili ana mai o ke kauoha alii. tne ho jioliaku oili wiile la iloko o Kaelo ka oili hoohaluii hoohikilele a kau ka lia anoano, ke helo la a kalmli ka waipuna i Waiiiwahia no ka ohaelia. Ke hohulo juiaiinauu ae liv ke koko iloko o kela a me keiii, ke liiolo makawalu mai la ua ukana koikoi a ka īnakn, ke palulu ae la na liiuu lalahi o na lede i ko lakou inau uiaka, oiai, he hiohioua weliweli a tnunaonuo ka lakou e ike aku ana, no ka mea, ke liooj>ulouia ilio la ka.uhi poni ,tfleelo nialnua o llokekila, ke liookomoia iho la ke kij>uka liolo o ke kaula nana i lawo ko ola o na mea henui, ke anehe iho la e komo ]iono loa iliu a j>uliki ae i ka |)ii-ai hala ole o ka hauai inakaniae a ke kujma Dobjr.ida o na moana kai lipolipo, a o ka oiwi kilakila hoi a keia makii|ioni e hoao nei e uhaiaholo a hiki i ka liopena hopu loa o kona ku ana ina na hiona a ina na ineheii o kaua inau liana ajne kona auui [loino. Ano nno, ko ku nei ka niea kakau a me kaua |>eni a liaawi aku i koua iilohn weliua i ka mea nona koia inoolelo a jiuana aku. "Na ka lokomaik'ai o nu Lani e.,hooliui ia kana uia kebi ao j)aha a m'a keia ao no paha. E,i, paewa loa ae la ka ia iluua, a noeu m.ū ln hoi ke aka a kau |ioiiu loa ilio

la iniiluna o ka hoailona o ka hora 10 a m ma ka mea unu hora, a me he mea la, 0 ka \va ponoi nuio.'i no ia a leu wuti kani o o Kawaiahao e hoolelo inai ai i na ke ;uia mni, a ina j;aha ho j»o i hoalii ia e ka hi|lana lai pn, e loiio anoano akn ana no oo i na kani, —ding, <ling, ding, iiing, ding, divtg, div)g, aing, ding, dm g . Pftla hoi ktv nialla'wa hora LO mā ka mea ana honv e lioaka ana i ka manawa e lawelawo ia nei o liokekila no ka make. lliki ae la ka uianawa i ka hora 10, ka hora uiau e li ia ai ko na Kukini mau lawehala oia an, aia hoi, hoomalo ia aku la na kaula, hele mai la hoi he kalmna a ])uuna ae la he nuiii nuunala olelo j)iile i awili pu ia me ka eeliia a me ka haipule io, a ma ka liope loa, hookuu ae la ia i kana kaloknlo atia mn na huaolelo [)enei: " Ina i ike Oe e na Lani a me ka lehulehn o Kou poe he uhane hala ole keia, alaila, o Oe no a o Oukou uo a pau na mea nana e hoopakele ia ohane." A pau ke kahea ana a ke kahuna no ka oluolu a uie ka [louiaikai o ka uhane e hele ana niai keia ao aku, ia wa i anehe aku ai na kauaka nia na kāula liukie liana aku i ka laua haawina hana, ia wa 1 K'le ino ai leo laua hauli i ka lohe aiui aku i kekahi leo nni kalakuh», aole no | hoi o laua wale no kai keia haawina, aka, 0 ka lelnilehu no a pau niai oa o, a hoi iho la laua ma ko laua wahi a nana aku la i lea Moi me ka manao nona inai keia leo, a i ka ahakanaka e pi-o-o uei no ka niea nona ka leo, aia hoi, poliu hou inai ana ua leo nui kalakala nei. " U'oki, o'oki—Alia, alia, e kaii iki ka hoikoia nna o ke kauolni a ke alii o na liukini oiaio maluna o ke koa o na koa, kn ho ola oiaio i pakele ai o Kieva mai lilo i puu lehu luaipele no ka pilikua Tugarina." Ua hoopukaia mai keia mau mamala olelo me ka moakaka lea. I ka huli ana aku o na mea a pau ma ke kukulu i pa-e mai ai ka leo, rkeia aku la ke alii Sewatoreda, iloko o koua aahu pina o ka oihana kaua, e hele niai ana ma ke poo o na Naita he 40 i lako jiooo 1 na mea kana, a he mau helehelena hoi ko lakou i ano malihini imua o ko Kiewa poe. I ka hiki ana mai o kealii Sewatoreda me tia Naita he 40 a ku iho la niamua o ka Moi, j)ane aku la o Sewatoreda. " E lea niakua o ka lahui, e ae mui kou ilihia e hoolauna jiakahi aku au i keia mau lioa hanohano o ka papa o na Naita o ke alo alii o kou kaikoeke, oia ke alii Tore\vula o J3ulegaria, iniua o kou hauohano ihikapulani e ka iloi." Ku mai la ke nlii a hoolauna pakalii ia aku la na Naita lvc 40, a puu ka hoolauna ana, jiatio aku la ke alii Sewatoreda. la uiakoi; i helo mai nei,. halawai mai nui makou me kekalii kanaka e pepehi iuo ana i kanu lede 110 kokahi hewa a ua kanaka la i mauao wale ai ua liewa kana Inde mo ka maopopo pono ole iaia, aka nne, hookahi mea nana i ike i ka he)e pu ana o ua ledo la me kekahi o kan niau kanwa i ka jio nei, a hookalii hoi hoike i iko pono, aole me ua kauwa la au e ke alii i hele pu ai na ledft la, aka, me ua lioike la no. Pehea la kou īnanao e ke alii i ka hatia a kekahi o kou īnau inakaaiūiuui, ua jiorio anei, aole jiaha ? Nnua niui la o Yalndiiuirrt nie na inaka ino uno huhu a jiano inai la. Aole pono iki kelu hiiua aua, e j,ouono,e hoo paiia ko kiinaka e hana «na pela. Kulou iho la ke alii Sewatorrda ilalo a ea ae la iluna, nana aku la ka Moi a j)anc aku la. oua kanaku la, oia no ka inakua a o ka haku hoi o makon, oiai, eia oia ano ke hoao nei e kau akn i.hoopai maluna o ke koa Kokekila llioeelii, ka hoola oiaio i pakelo ai kon noho'na aiipnni ana a me kou kulahakaulnile kanlnna tiei o Ki<iva. Ke kau nei oe i ka hoopai maluna o ka mea haia ole, mamuli o kou loho ana i na olelo a ka Madamo Dobruna, a oiai hoi, o ka mea e kamailio aku nei, oia no ke kokooliiii i liele pu ai i kuhi o ka halo [lauahi i ka wa a koii lianohano ilihia i hele akn ai uia ke ano kauwa lawohana pu ino kou inau mnkaainiina. Nolaila, auhea la ka wa a leo koa punwai liala ole i haaa ai ,i koia hana owaowa, a i ike ole ai hoi au, no ka mea, me ia niau ;ui i na wa a })au o ka (io nei a hiki wale i ka liuli hoi ana mai, a koino hookahi aku ai ia. I ko 'ka Moi lohe ana i keia miui olelo a ke alii Se\vutoivd i, ka mea aua i hilinai i na wa a pau, helekii honua wale ilio la no kona īuau waimaka, a puno inai la oia, "nwau no ka ua kanaka ino la." {Aolei