Ko Hawaii Pae Aina, Volume I, Number 39, 28 Kepakemapa 1878 — HE MOOLELO KAAO NO KA NAITA ROKEKILA HINEDU. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KA NAITA ROKEKILA HINEDU.

[I'iiuhiia o ka pen i manawaloa a JofiCph I'oopoo no ka liiwnhiwa a ka Lahui.] JIIOKIh\A I. lĪELU 10. maopopo no ia'u ia, waln a Ro(&2) kekilw, a o ua N«ita ia owau no ia e ku aku noi imua ou i keia sekona. Alnilu, aia anoi ia oe ka pahikana a Sesotereka? wahi a ka ui alii. E nana mai i un pnlii In, i pane aku ai o Uokekiln, iain i «nuhi «e ai i ka p.thi mtii koua wnhi ao a hul»li olinolino ana iwaho, a ina oe e ae oluolu m>ii ana ia'u e hahai aku au i ko'u mooleloia oo mni ka mim a ka hope, alaila, oike maopopo aunei oe, owau no ka aioa i liouim okoa ia i mea e pakele ai ko ke ao nei mai keia kupn» Tuguriua niai a ine n» kupua e ae he nui. Ua ae luelao aku la ke alii, a hoomaka mai lu o Eokekila e hahai mni ka mua a ka liope penei: He oiaio no e ke ulii, he makuakiine a he makuahioe no ko'u, »kn, uu ike nae aui ka malamnlama o kein ai> me ka ike ole i oa kua koko no ka hannu. No ka mea, i o'u mau inakua e hele ana ma ke ala e hiki aku ai i kahi o kekahi o ko laua mmi ohana, ua make powa emoole ia iho la kuu makuakaue, a i ka anehe ana iho o na powa e i kuu inakuahine aoehe iho la ke kuakoko mun loa e hooili, akn, ua inuke e kuu makuahine me a'u no ihiko, a i ole e maulo ae ke kupua wahine Dolerada ma ia w»hi a uana i hoopnkele ia'u mai ka make pu ana me kuu oaakaahine, oiai, ma ka mana lua ole o keia kupua wahine ua unuhi in niiii U au mailoko m»i o knu maaa make, a lawe ia «ku la au malalo o ka malama ana a keia kupua. Ua lawe la ia ia'u i kekahi mokupuni nauKiioko o ka moaua, a o kooa hoi ia, a au i hanaiia ai e ia, Ua hanai raai 1» oia ia'u i ka waiu o ka liona wahine, homiMH pinepiue mai la hoi oia ia'u iloko o na alo kuehuehu o ka moa na i kela a me koia la, a papalii mai la ia'u i ka liuiu ala a puni au, a peia mau oia i hana ai ia'u a hiki i ko'u uui ana, a ua pu mai no hoi oia ia'u i ka hooikaika kioo, nolailn, i ko'u nni ana ae, oia pnha ku umi o ko'u amu makahiki, ua hiki loa ia'u ke ulna pu ae i kekahi kumu laau nui me koua aa. Ile eonoa'u mau kumu nmia i no mai ia'u i na olelo like ole he iwakalnnkumamnono, n un ao pu m»i no hoi lakou ia'u i ka iko pih» i ka luwelawe ana i ua inea kaua, h i ku hiki ana o ko'u mau mak.ihiki i ka uaiikumHinaliona. ua hiki loa ia'u ke pnle i ka wa hookahi i ua huuna pnhi kaua lie eono « ku'u mau kuinu eouo. I Ua ike i.na o Doberad«, ko'u makuahiue bnnai hoi, ua li.iawi makana inai la oia ia'u i keia pahikaua a'u e pau nei i keia wa, nona hoi ka inana e oia m-iu »i ko'u kino i ka maalahi a me ka palekaim. Aole no boi i liuliu iho innhope m»i paue mai la kuu makuahiue, k<> mea n'u i alolia loa ai me lie uiama alolia ponoi la no'n, me na huaolelo aloh»:—E Rokekila Hinedu, ka'u lei mae ole i lei hoomnnH.wauui hookahi ai, iiu hiki mni kuua i ka pahu hopu o hookuu aku ai au ia oe e hele oe e hooko i ka makema* ke o na' Akua, oiai, ua lawa kou hoonaailao i» e a'u ma na mea a pau, a o keia ka wa e haalel» nwi ui 00 ia'u a hole aku oe ma na aina nmlihioi e hooliHūa ai i knu mau hana koa a pan. E hele oe e kuu lei, oiai, 0 oe kai hoolaaia .no t)n hana nui e kakali mni uei ia oe. Aolo 110 au i aa ia mai e hahai pau aku i na maa e hiki mai ana imu» ou ma keia mua aku, aka, hookahi no u'a mea e hai aku ai ia oe r loaa ana no ia oe ka puhikuun a alii Seroterika o Aigi)pitn. Ia oe 0 hookukoko »ku ni i ua pahikaua la 0 hniilo walo ilio alia kau pabi,o paa nei 1 keia wa, a o ua p .hikaua la hoi e ika ului una 110 00 i konu onioni mui me he

nioa ola ln, aluila, 0 akn 00 mu ke pihoihoi 010, oiai, ho han» nui kiu o hnnn ai uo ka ineu noua ka ru mi i kau ai o ua pahi la a no ka moa hoi, mo ia ps»|n 0 kan aku ai oa i ka mako maluna o kekahi kupuu ino, ka mea iiuna 0 hoopih«ia noi i.t ia mo ka poino, nui. Xuo na moa 0 ao au 0 luakom iko ai 111:1 kaii hunkai Imlo, usi koia ko«no a'u 0 haawi aku noi ia 00 0 hoolako 111 ti ia 00 ia mau niea, E anai no 00 ia ia i okolu m.uui\va, a e hookoia 110 kou makemako. liauoha m ai lu ia ia'u e kau aku malon» o kekahi waapa, a kau pu inai la no hoi ia. A holo aku la na wuhi waapa nei me ka ikaiku launa ole, a me he pua pana ln © lele ana maluua o na ohuku n/e, aoie i emo haule aku la uu i ka hininoe kulipolipo "a halawai aku la m e Niolopua." Aole au i ike pehea la ka loihi o ka maua huakai, oiai, ia'u i puoho He ai ike ibo lt au eia uu owau vvale no mahina o kekahi kuhi palahalaha nui a ike aku la hoi he kulnnakauhale nui e ku mai atia ma kahi aole i mamno loa mni an aku. la'u i hoomaopopo iho ni 0 ka wa no ia i hnalele iho «i kuu makiiuhine banni ia'u, oiai, e po iu ana no aU e ka nla ouaonK hiiiliui e hoopuni mau ana ia in, 0 ia'n i huli nku ai a nana i ka moana ike aku la au i ka punonolm oke no oliuolino e nee hikiwawe Htia i ka ilikai a hoom >opopo nku la au 0 Dobernda 110 in e huli hoi la i ka aina a'u i aloha loa ai. I keia wa ua hoopihaia kuu nnau eko kauiiinha m,i kolnkwlu, b hnuioi koikoi mai l,i n» w,iimaka, no ko'u ike unn iho, o ko'u wa 00 pnha keia liele loa mai kuu mama aloha m.i, a ike hou ole aku «i au i konu mau m.ika. Aole no hoi i liuliu iho ua hoi hou mai la ko'u noouoo, a hoea mai la ka makemake i lio me ke kahn lio, i hiki ai ia'll ke holo nku i ke e wniho mai nei mamu,i ponoo'u, a haupn koke ae |a «u »0 ke komo a Duber«da i haawi mni >ii in'n, nolaila, anai ae la au no ekolu maiiiiwa, aia hoi, ike aku la nu e ku m»i ana mnmua ou he kahu lio roe elua lio, a kii aku la boi au i ka lio oi loa 0 ka nani a haawi aku la i kekahi i ke kahu lio a holo aku lu mnoa no ke kūlauakniihale.

I ko maua hiki ana nku ma ka puka nj'i <> ka pa e hoopuni ana i ua kulannkaullale la, ua hai ia mni la maua, o ka inoa oia kulanuknihale o B 'goredii, 0 u ke k.ipitnln ia o Buiegnria. 0 Terewulii ka Moi, e nohoalii annia niiinawa, a 0 T(ignriiiH kn alihikaua. H.diai ia mai la no lioi ka mnolelo piha e pili nna i kau lede hiwahiwa nei, a mo koTugarina maiino ana e ulupa loa i ke aupuni o Ti}rewulit, ;i lilo i mua ole. Iko maua lolie aua i keiinnau mea, ua hele loiiaku la mat)n a nolio ma keki*hi hale hookipa a i kekahi la ue hele aku la au e ike in Torewula ke alii, a hni nku la i na inea

ii jmh e pili uua mo'u, i> i ka pau «na o ikn'n hnhni ntni aku inin, uu hookipnia «ko 1» an rat koiin nlo alii ImuoliHiio, a lioolilo i;» mni Ih au i iueu uaua o malniiiu ku rurai h<mbu o k«n« mau mea kaui), u o kn bnDu hnnohnno loa hoi ia ma ke alo alii o Bulng,irĪH. I kn maiiHWn i iko »i o Tugnrirm ia'u, uii hoikeiko raai ln ia in'u i kona inuinn no'u, ii i kuu ike mnopopo nun i konn «no, iia hooinaopopo iho Ik uū, o un kupoa nei kei» n'u i li«i in mni ni o I)»ber.idn, e popelii, nku, hooknhi »'u mea i hooknulua iki ai, hoJo i loaa ia'u kn pabik«D» ii St'Sofcerikn. Nolail», koino iiku la au ilnko o kn runii o ua mea kaun, a ia'u i komo lou aku ai a hala iki aku iloko, ua ike iho 1«. hu i ka hnule Wnle una aku o ka pahikuua e paa nna ia wa in» ko'u aono, tv ike aku-Uuni kekahi pnhikaua liookahi iwaena o nn pahi e ub e onioni mai ana, rae he oui an<» ln na ka huelo der»gona, a ljoomnor popo koke iho la. ao, <> ku pahi no keii a ke «lii Aigu.pita, me ia boi au e haawi aku ui i,ku māko malunn o Ttignrina. Nolaila, lalau aku la au i uu pahi la me kH hopahopo ole a me ka mnnaoio hoi ma koowmumi kupanaha, e liiki ai ia'u ke hoopakele ia Terewula inni keia kupUH mai, a hoopoa ae la iaia ma ke apt> e kaei «na i ko'n puhakn,'K kau nku la i ka'u pahi ponoi mtt ki»hi »'u i lawo uiHi ai i ua pnhi ln. Mai keln umnawa mni, ua eenu loa ua pilikua'ln roai a'u ako, di«i pah», ua ike tnni la ia ma kona «no kupua, eia in'u k« piihi e poiuo ni iu, uolo I'uliu ilio,

ua nalowule ilio la in m <\ in»i, ino koiiH hai «ku nao i ke alii e hele imi huh oia iu Milolika.

Mahope iki m«i o kona nalowalo ana, ua haalele aku la i ksi Moi Terewula, a uhai hnli mai nei an iaia. ln'll m« ke ala, lohe ae nei au oia oia i Kieva nei. k d)i e noho nei o Milolika ka'u wahine. Nolaila, ua Hwiwi loa mni nei au me ka hookaulua 010 nialmpe oiin, a ua hiki mai la imua on ko alii, n ko ike nei hoi an, ua liiki mai nei au i ka wa pooo e keakoa aku ai i ka poiuo e hiki mai ana. Nolnila ea, ke knknli aka nei au i kou :>e mni ia'u e ke alii, e »ku au u e ka*i aku i ka hoopai a ka muke maluna 0 kou enemi, a o ko'u enemi 110 hoi. I ka houki «o o Eokekila i kaoa hahai »dh no kona moolelo, ua haule iho la kekahi kuli ona ilwlo imua 0 ke alii, ka inea hoi i ku mai a wehe ae la i kona lei gula a hoolei mai la maluna o ka N*ita opio, me ka pakui mni i Qa hopunaolelo waipahe : " E lilo no keia lei gnln h'u 0 hoolei iiku nei mnluna ou e R-)kekila Hinedu, i honilonn no ka hfluoli lua ole i ili m >i malnna o'u a me kuu aina, 11(5 ka loaa ana he Naita oiaio iloko 0 kuu puali. Eke koa, apopo Oe e kaua aku ai i ke knptiu, a aole hoi o'u ka* n,.hia e lanakila ana no oe." Alaila, kauoha koke ao Ia ia e hoomakauknu ia 1 rumi iloko o ka hnlealii me ka hanohano, a mal.iiU e hoaumoe ai ka kakou hiwnhiwa. Uhi kokolo mai la na eheu o ke »biahi, a anoaūo w»i }» ka pouli, « aia hoi ka eu. ke koa "ke kanaku hopu i kn pnhoa," ke loiii malie 1h māluoa 0 kona wahi moe, a e hoomaha ana i ka mah.liiluhi 0 ka huakai hele, a e puku «ua hoi i ka ikaika a "kn ka ila o Puapunkea," no ka hooili mokomoko o kekahi h ae.

MOKUNA 111. Hanini makolnkolu ke koko 0, Puanuauo a h>ikuh;ik(l p;ta Ike leuln o Molevrtlelia : ' Na nn p kui ole, E palu uku me ka menemene ole. Poha mai la ka mnlamnlama o kekahi la ae, a hoopumehana mai la na kukunn la i na meu a puu oialona iho o lea ilihonua, a hoomapu mai la hoi ke aliinliui aheahe mnkan' kakHhiaka i ke ala kupaoa 0 na kua mauna, loheia aku la na leo mele lea o na manu noho waolaau.a me be uiea la ohohia hauoli mai ana na mea olh uhaue ole, o ka la keia e pau loa ai leu panina o nn iniimo » ke kupua S»rngnra, a nolaila i puaua ae ui ka haku niele, He naea e keia hauoli, Oholiiaano kupninnaha 0 na mea kino lionn^, A'u e iko nei a lioohihi. I ke kahikole ana ae 0 ka lu, ua hoonna in aku la he mau olele malalo 0 ke kauolia alii, e hele poai puui i ke kulannkauhale liolookoa, o akoakoa ae n» moa a p»u maluua 0 ku hokua 0 ka p» e hoopuni nua i ke kuluiaknuhale, eike mfka i' ku hakoko weliweli mawaeua 0 ka Niiita opio ame ke kupua. Ia man«wa no hoi, ku ae la ua kuhuna raa na heian, e kulokulo ana me ka ilihia i ko na Lani lokomaikai, e hoonua mai i na hilomaikni anu m»li)nu o KieVit, a e hoo])nkele mai hoi i ka Nait«, a e ulupa a Juku aku hoi i ke kupua hailiili a mu na muna ii pau e kokua unn inia.

Aole i emo, le-i.n? ln nu knnnkii malnnn o ka-b>crku« o ku*p'a,„H kni wku la hoi kil hnakai alii, h pii akn la mnlunuo keki(lii »leo i hnniūa a kiakie, i hooulumnhiehie i» hoi me na lepa o kn wno, » e wulo iina hoi na bae. I kc> ba hn»ktti alii hooini nna iho, un loheia uku la ke knui o uu mea kani, ikeia a'ku la ke ku oka e-a.o ka lepo, a nolaila, hoomaopopo ao la na mea h pau, ei ae ka naolio o līh la Ue liele inai q,r-i. Aole uo hoi i upu iho, hooii m«i aim nn makamaa ok* bn»kai, be aiaii leoa kaua ]io he umi t.msuni ka nui uae na ihe, no lakon na maka e oaoaka aūa me be mau hoku la i ka po polili, a ku iho U mamua o kn pnka pa. A oinhopo mni o ]akou, holo ! mai la ka Naita opio dib ke kilakila laudi» ole, maluna o kona lio olali, a e paa a|ia hoi i kn pahikaua nani lua oie a ke ulii Sesoterika. Haawi oiai ]a na malamiUHna o ke alii iuia i ka hookipa hdh tna dh hooho anii mai i ekolu mau huro. Haawi mai In noi ua koa o k-» Moi i na lioowaikai ihe kH lakou mau mea kaua, iaia i hoea mai ai ma ka puka pa. 'Aoh ipmu)