Ko Hawaii Pae Aina, Volume I, Number 5, 2 February 1878 — "O ka pono ke hanaia A haule mai na Lani." [ARTICLE]

"O ka pono ke hanaia A haule mai na Lani."

I na M;ik:\ain:uia o Ua Apana o Ilono lulu. mai Miuinuhin n Muanalna ; Aloha Onkou :— Ko kokoko loa aku nei kakou i ka la a oukou e kolio ai i maii wahaolelo 110 oukōu iloko o ka Ahaolelo e liiki mai ana; a oiai na leo kupinai o oukou e noi mai nei ia'u me ka olelo niai e liooikaika hou e holo balota, a inn ko oukou ako nui ana e kupaa au inahope o ko oukou mau pono; >1 no ka niea lu.i, ke koi inai nei oukou ia'u e lioikoike aku i ko'u inan mnnna nia na mea a pau e pono ai e hauaia, nolaila, ua īnakaukau au e waiho aku i ko'u inoa iwaena o ka poe e holo balota ana, a e ike iho aim oukou i ko'u inoa īloko o na paa balota e lioe.i aku anii imua o oukou, a ina hoi e niaalo ole aku ana ko'u inoa, alaila, na oukou no e kakau iho. Ua ike inau a ua uluhua mau onkou i ko'u hoo ikaika mau ana e holo balota. aole nae hi ki, no ka mea, ua hookuu wale mai no oukou ia'u e hana hookahi; aka, ina e kokua like Oukou nii! ka lokahi, alaila, e hiki ana. E ike ana oukou i ko'u inoa muloko o kela a rae keia paa balota, a na oukou e wae pono i ku poo knpono io e noiio aku ni iloko o kn Ahaok-10, i poe a oukou o hili nai ai me ka mauaolana ana maluua o lakou. Mainua no o ko'u kalai manao ana aku, e pono e liaawi e aku au i ko'u houmnikai palena ole i ka poe a pau i hoao e hooikaika ia'u ī kela Kau aku nei no lakou ka helnna 375. "aluhanui

la'u e kaahele aua iloko o na makaaina'na i kola Kau aku nui, ua lioao ia mai no wau h hoopaaia ms»l:ilo o na Olelo Hooliiki, ua ae holole.i aku au e hooko o boopaa ia'u iho malalo o.kolakou mnu makemake a me na hooliiki )>aa ann, aka, hoopolienio wale mai no. nao kekahi poe o lakou a hoohiolo hou i ka inea a lakou i manao ai a na l.ikou iho no i hoohelelei i ko lakou n>;m manao ana, eia ka aia ina o ka uahi! o ka lakou ltaria lio uiakolo kai -au. Oiai hoi au ke makaiikau nei e leu aku ioiua o ka lohulehu holookoa e hoike iho ia'u o hele moiaelao iloko o ko kakou hale kau kunawai, ke iini nui noi kuu manao o hanaia ko kakou mau pono, a malaila wale no o loaa ai ia'u ka malialo kiekie ia a me ke kauiana iwaeiia o ouleou, a pela wale no o koiuo mau ai au i na Kau a pau mo ka hoohilii liou 010 i ka hooikaika aua. Ua iko niau no oukou i na kumuhana a ka « holo hakiLa ann, oia hoi, k» woho nna i naauhau i mannoia a iue- n'a moa e ao. lleft»ttu mea 10 no ia i manao imi ia,

0 ko kakou makeniake like no la, aka, aole nao hookoia oia mau inakomake 0 kakou. Inawa a pau e holo halola ai, hoikeiko kola a 1110 keia i kana vnau Kunmhaiia, e wehe ka nioa, e mea ka mea,. aka, Iko ko,n ti ixna aku a hana aku, aolio hoolioloia mai. ]le moa makehowa walo ko kaona ana oko kuiiaka 0 olelo ana iua au « komo, heino ia'u ka moa, n.hen'o ka nioa, aolo iaia k» welio ana ia mau mea Aia a lok.-ihi hke 0 loko 0 ka Halo, alaila, hookoia mai, a eia akn ia wahi pilikia, o ka ae ia mai a kakau inoa ia mai e ka Moi.

I kekalii mau Ivau mamna ae uei, ua liooliolo lokahi no olok<j o ka Ahaolelo e hookuuia kokalii mau aukau, aka, aole nae i hoaponoia mai e ka mea' iaia ka hooko mai, No keaha keia ? Malia ho kumu kujjoi)o ak'u la 110 ko ka hoole-.ia aua, alaila e pono e hooikaika ka 11001100 ana o ku Lunaiuakaainana ma ia kumu, a heino ae ia, alaila hemo ua mau auhau la i ma- , kemakeia e wehe. Oka moakaka maikai o 11 a wehewehe ana a ine n:v kumu luipo. 110 io a ka Lunamakaainana e hoikeiko aku ai imua o ua Iloa o ka Ahaolelo, oia kn mea e holo lokahi ai kekahi mea i manaoia, o ka maliu ana mai o ka Mea iaia ka liooko niai, oia ka mea nui loa e ])ono ke hooikaika ka nooiioo.

Ua loho nva\i no oukou i ko'u leo ma na walii a pau, n ua kalai nianao aku no !iu imua o oukou mc ka hoakaka ana ma kokahi man niea ; a-ka, ua hnna noaui kekahi "inau kumuhana 110 kuu manao aia 110 a koino, alaila hana aku, no ka mea, aolo i akaka pono ko'u komo ia Kau, no ka mea, e keakea ia ana oukou e na Luna llooikaika o kekahi poe, a e ohiia ana na Palapala Auliau o oukou, alaila, makuhewa ko'u hoikeike wale awa aku i ka'u mau kumuliana o loaa wale aku ka ka palaualelo ke komo kela. A 110 ka halialia wale mai no me he īaea la e kokua like aua oukou ia'ii i keia Kau, nolaila, e hoike au i kekahi mau kumuhana a'u ilia mau ai, s e koe no me a'u kekahi. Ina naoll-kuu komo, e kaahele aku ana no au imua o oukou e kukakuka 110 na hana a oukou e hooili inai ai ia'u. IN t A MKA PlLl IiuMUKANAWAI E UOOLOI.I 1 E hoohniia ua ' Lii Ilannu" o ka aina nio ka "Moi," a e kapaia ka "Aha llooko a na 'Lii," a o ko lakou kuka ana ma na mea e pili aua i na Ilooponopono Aupuni ana, oia ka "ManaHooko." Ona Kanawai a pau e hooholoia ana e ka Ahaolelo Kau Kanawai, e waiho ia aku imua oua Aha Alii la, (aole na nlii koho 3 aka, na Llii lianau,) a na lakou ka hoapono aua me ka ole Ao na kanawai aka bapanui o lakou o apono ai, oia ka ka Moi e kakau inoa ai, a lilo i kanawai no ka aina. O keia ke kalina nui o ko kākou mau pono, ake nele e hookoia, alaila, makehewa ku komo Lunauiaknainaua ana, a niakehewa no hoi ko knkou mau Aliaolelo Kau Kanawai. Ina kakou e noouoo me ka lioomaopopo pono i na Kau lelmleliu i hala aku mai ka \va o Kamehameiia V e nolio nna a hiki i keia wa a kakōu u ku uei, e ike lea no kakou he mea ma . kuliewa wale keia mea he "Aliaolelo." Nui no na kauawai i hooholo lokahi ia e na Aliijolelo inainua aku nei, aole nne i iko ia ka waiwai, nui no na hoopii ana a kakou i waiho aku me ka manaolaua ma o ko kakou mau Ahaolelo la, aka, ua haua ia rfo me ka manao lokahi, aka uae, ua lilo wale no i mea o poho mau ai u& ma uaolaua, A i kuniu e loaa ai ia kakou na manaolana i>na, ua pono e lioohui pu ia na Lii Ilanau o kakou mo ko lakou Mea i liookiekie ia-ae maluua o lakou, oiai hoi o lakou'like 110 a pau loa, he poe wale no e pani ī ka Nolioalii o Ilawaii nei, e lilee me Ka hoike ana a ka Pauku 22 o ke Kiumikanawai.

Ua ike nui kakou i ko kakoq inau Alii, a kakou e hiipoi īuau nei, ;i kakou e ma» nao aku nei o lakou no na llaku a o kakou hoi ua kauaka, 0 lakou 110 ka poe nona ka p.inn, no lakou ke aupuni, a no lakou hoi kakou, A malia palia lie mau noonoo inaikai iio hoi ko lakou e hiki ai ku hookuleia ko kakon waln aupum ina na mea pili kanawai a nie na hooponopo--110 ana e loaa ai na pomaikai, aka, nae, aole wahi kahua no lakou'inaloko o ko kakou mau hooponopono anpuni ana. A oiai lakou a p.iu he poe wale no nana e noho (uakua īuai maluna o kakou ua pono e haawi like ia ia lakou a pau ka ,nuonoo like ana ma na' mea a pau e pono ai ke aupuni o lakou a me na niakaamana hoi o lakoM. j\Jalia o kekahi mau liana i lianaia a ē hauaia aku ana'paha miЈ ne'i mua aku, ua ku ole i ka pyuo a iuo ka

makomako o kekahi o ua mau alii nei o kakou, alaila c kanluhu auanei kola meka 01016 ana: "Kupanaha I lua pahaoko'u nolio aku i Mnkua no ka Lahui c lilo ana paha auanei na'u 0 auamo keia mau kanaw»i a mo keia mau kumuhana " A i ka wa hoi a kekalu 0 lakou o noho aku ai ma ka nohoalii, ua paliemahenia launa 010 a hiki ole ke lioomaopopo i ke ano 0 na hookole ai\a i ke ai:puni ma kela a ine keia ano, no ka mea, aole oia i kakele a hoomaamaa iaia Iho ma na mea pili i ka hooponopono aupuni ana a me na mea piii- kanawai, alaila, e kaukai \«ale aku no ananei oia i kona pono maluna o I<ona mau Kuhina a me kona mau Luna Aupirni. A i kumu e makaukau ai Jakou ma na mea pili aupuni, ua pono e haawi like iaia lokou leekahi wahi apana hana no ko la« kou aina a me ko lakou mau makaainana, i liiki mai ai ka wa a kekahi 0 lakou e noho aku ai, ua liemolelee kona mau noonoo ma na hooponopono aua. I ko kalioii nana ana me ke kauliko ana 1 ko kakou Lalnu, e ike lea auauei kakou na kapakahi e wale no na mana lahui ekolu, oia hoi, ka Moi, na Lii Hanau, a mo na Makaainana. Ma ka aoāo o ka Moi na loaa lio mau koo, oia na Lii kolio he 20 ; ma ka aoao hoi o na makaainana, ua Iria.. t a koo, oia na Lunamakaainana, a ma ka aoao 0 na Lii Hanau, aolie o lakou wahi leo, aohe hoi wahi kuleana īloko 0 ko kakou m»u hooponopono aupuni ana. Ua hiki i na Lunamakaaiuana ke kalai i na mea e pono ai ko lakou mau, Haku nana i hoouna mai a me ke kaulike ana i na pono like mawaena o ka Moi, na Lii, a me na Makaainana; ua loaa no hoi he Uooikaika ana 1 na liu koho ma 0 na pouu a me na kaulike ana no ka Moi na Lii a me na Makaaiuana, aka, o kekahi mahele liui o ka Lahui, oia na Lii Hanaux) ka-ai-na, aolie walii kuleana liana a lakou, me ia noho pu wale iho la no o lakou a nolio ana i'ka nohoalii, pehea iho la ka noonoo ana 110 na hana ano nui i hanaia mam.ua a 0 keaha iho la la kana e hana ai. Ma keia nele ana o lakou i ka ike a me ka makaukau no ko lakou ,u'tia iho, ua pono e haawiia i wahi kuleana |iana no lakou ma na mea pili aupuni. KUE I KA. UOOI.OLI I MAXAOTA XO KA. PAlFkit 61 0 KE Komukanawai. ,Ua hoike a>iu au i ko'u - manao ma ka "2s T upepa Kuokoa" i keia uiea, he hoololi ino loa keia, he papa ana keia lna kanaka līawā'u 0 nei mua āku, aole lakou e komo iua Aha Kau Kanawai 0 ko lakou 'aina iho ke ole e loaa lie waiwai pna io (real estate". nona ka waīwai i hikl aku i ka 500 dala ke kumukuai, a owai kakaikahi la i loaa pela ke auo. He hoololi' hoomakauhi aina keia e hoe«ii ia aaai ai ke koho ia ana o ka waiwai 10 ona wahi apana aina kuleana ona kanaka Hawnii Eia ke waiho nei he kanawai e hoomana ana 1 kekahi poe e kolio aku i ka waiwai io 0 na apana aina, alaila, e maalea auanei lakou la ma ke kolio ana ke ike lakou fa be :,aina no kekahi poe Hawaii naauao i kut pono ke holo Lunamakaainana, i hiki ole aku ai ke knmukuaii ka 500 dala, a.pela lakou la e hana mai .ai, alaila, raole wahi kanaka Ilawaii 0 kakou e komo i ko kakou Aliaolelo Kau Kanawai.

He mea akaka lea o ka ike a me ka noonoo o ke kanaka, oia koua kahua nui e hiki ai iai» ke .helei'ka Ahaolelo, aka ke panipani ia ae la na puka e hiki ai, raa hoole loa ia ana ona loaa makahiki i loaa ina ka hooikaika ana e likn me ka poiio a mc'ka niakeniake o ke'Kanawai. Aole loa au c ae» a pela likfe no kakou, e kokua ma keia hoololi, kakou '•neo," a o lakou la mau "Alii Koho" a ine na haole w»le aku no ke noho e kau kanawai, a maluna ilio o kal<oii na haa«*e koikoi e kau mau ai. Na wka imu Kanawai. Ilooknhi pilikia ilui o ko kakou mau kanawai, oia ka hoolilo ia ana o k;i olelo lieritauia i olelo mana. a malaila ka hiliuai aiia o ka po.oo o na kanawai. Ina e like 010 ke nno o na hnaolelo, alaila, nia ka,olelo Bei - ītania ka hoapono ana, Hla keia men i liuliun'a. ai kekahi mau L'oio "llawniio kakou, u haule wale kekahi naau hiliia a lukou. Hilinai nui lakou ma na huaolelo o ua kanawai Havr«ii; aka, helo mai la na Lno haole ma na huaolelo haole, īnulaila, kiv pono o ko lakou la aoao e Jiana oiai ai, alaik, hooholo inai laka Aha e like me ia. Ile uui loana kanawai o kakou u waiho nei, i like ole ke ano ina ka oleio'Uau-aii me ka olelo I>eritauia, a ma keia ano-no hoi i hoj|urtō mai ai 'na Aha he niau Olulo Ilooliok>-a ho toau liulahoiilike ole mo ko kakou inau kanaAvui a U:\koir i ike inaka iho ai. no ka inoā.

iia ko takbft ltt hfliui»L ma ka moa haole, a waihoia'mai l.i kakou 0 naku makapo wale aku rac ka poliihihi. Pela no e kaukai akii noi kahi pono a leo kakou mau Loio Ilawaii na Olelo Hoph-010 'la a na Alia, alaila, hahai aku la ka laleou alakai liila i kokahi mau.hlhia e like lue ia. Hapkahi mea kilpanaha loa, aia ka laWei.*» ana iuai d pa kuiiawai 0 na aiua e, a malalo oia muu kanawai e hana ia ai kekokahi iliau hihia o kak'ou imua o ha Aha a hookuu ia a hpopai ia na hihia nialalo oia mau kaiiawai. 110 mea hoopohihilii lou keia i ko kakou noonoo a me ko kakou mau Loio līnwaii, a ua nui ka lioolio ka ia o ko kakou aoao ma!ā\o 0 koia ano. Nokenoke mai la naLoio llaolu i ka pouo 0 ko lakou la aoao a hooholo mai la na Aha 0 liko ino ia. liupanaha keia niau kanawai i kakau inoa olu ia 0 ko knkou Moi, a i liaua 010 ia hoi 0 ko kakou mau Aha KaU Kaimwai. Pela no auei ina Beritania, Ainei'ika a pela aku ? lua" pela, kue lpa kela i ko kaliua o na l'ono Kanawai 1 MAU KUMUIIAKA MALAI.O 6 NA IVAN.VWAI. Ua like 110 a like ko kakou inauno iuo na inea 1 lioike pinepiue ia i na Kau a ]jau, ma ke kuu ana'i kekahi mau auhau, ka wehe aua a hoopau ana i kekalii mau kanawai. Oko knkau manao like uo ia, aka fJ aohe nae* walii njea a maliole inai. Hlua inau kumu nui nana i hoolioka mau ia kakou. 1 "0 ka lokahi like ole o na Luiiamakaainanao kakou e lilo ai ln hoi ka hooho lo ana ma ka hapauui, alailn, hooholo i!l 0 ka Ahaolulo." 2 "0 ka ae ole ia mai no e ka Mea iaia ka Maua Hoo"ko, aole kakau inoa ia mai" Poho- wale na niauaolana an.i; iua e hooholo lokahi ia e ka Ahaolulo, alaila, loaa iki he wnhi inaha; alaila, pau ae la ia paukiki, a kaukai aku la ka pono e hoapono ia mai ana, aka, "ueo" Laai la nae, ninila, aohe wahi pono iki. Malia he uiau kir m palia ko ka nele ana, alaila, o ka ka Luiiamakaainana ia e hooikaika ai ka uoo.noo, a loaa ia kuinu kii nt> a malaila wehe ae, e aho paha in, no ka mea, ua kii pono ia a ko kuiuui paa ai a wehe ia. Ma na kumuhana 0 ae e like 1110 na hoolala ana a Iloapili Bakci- a me kekahi mau hoolalia ana i na Kau mamua aku nei. owau pu no kekalii ia mau manao, koo nae ua mea pili i ka Aie Miliona, 110le loa i kuonoono pono ilio ko'u noonoo uo ia mea, ua uoke mau wau i ke kuekaa ana i ko'u wahi uoonoo aole nae inoak'aka pouo iki, inalia ua haiki paha ko'u noonoo no ia uieu; aka 'he iini uui ko'u ina e liiki ana ia Iloupili Baker a me kekahi poe e :ie ke iioikeike pono mai i ka waiwai io oia mea e hiki ai ke kauo ia aku ko'u noonoo,alaila eku iio au 0 nana īue ko kaukai ana aku na oukou makaaiuaua e hooholo iīo ia mea, alaila, e kokua au me ka maaiahi; aka, i hoole 110 oukou, alaila, pau pu kakou ilaila.

MaI;vlo o na kumuliana i kulnma mau i ka hoikeike mau ia e ka poe holo balota ko pakui aku noi au i keia mau mea elua. 1 "E hookuu ia na auhau pilikiuo o ua Luua Ekaleala o Eēra Ilooiīīana keia 1100 inana; e like me ka hookuu ia ana oko ko na Kalmnapule " Uookahi no a lakou hana, like a lileo lakou, aoi loa aku uo uae ka luhi o ua Luna ina ka paipai ana e hoohulihuli ai i ua-hoahanau ; a nia ia hana a lakou i nui ole ai-na uluaoa a nui ole r.a hakihaki aua i na kanawui, malu kela wafu keia wahi, uolaila o kuu ia. 2 U E lioolako hou ia i eliia mau Ivaa Kinai Ahi no Honolulu nei." Aolu kakou i lawa pono no ke kinai alu ana, aia a uui na kau, alaila nui ka wai, a pio tio ke ahi. Aohe poho ka puu ilala lilo no ia oihana, no ka mea, he hana malania ia \ ka pono a me na pouiaikai o ka k'lmlehuo. ke kulanakauhale. Alaila, malalo o keia uiau kumuhana e hookuu ia ai kekahi mau auhau o kekahi poe e like rne ka tuaa inau i ua Oiliana Kinai Ahi o llouolulu E noi aku ana au e liooknu ia'hi owau kekahi wahaolelo no oukou iloko o ko kakou Ahaolelo, a e hoao au me ko'u wahi noonoo e hana e like me ko kokon mau makemake. "Nu na Lani e kiai ia kakou." D. llalo. sTahaiia LIILIL—Ma ka Poaono aku noi i liahi, ua ioau mai ia inakou kekalii lct!i, nl "i :l G. ŌLKnone maio Aneliola, Kauai' mulalo o kā la 22 o lanuan, nona ko makou aie, e hoike mai ana, ua ih a nahaha Jhli ka.moku kuna JSTaonao Uluula ma kahaone o Hanat<ii. a ua make elua iu;tu keiki liilii. Na keia leta wale' no i hoike mai, aohe mau lono e ae, holaila, ua ho. īkeike koke makou i. ua ona o ia moku uo keia uu kaumaha. L» wa koke uo ua hoounaia ka "Paaahi" e holo e nana' iua he oia o. Ike kakahiaka nui Sahati īho nei, koino mai aua ke kuua -'Kekauluohi," Kapena Malaihi, me ke Kapena pu oka nioku poino, Naonao Clau/a Ma' Kapena mai t lohe ;ū makou i ka nu><3lel> oka ili ame ke okaokii liilii at ia o kona nioku Ma ka hora 5o ka wainao Poukahi, no ka lelele mai o t-a' oili, oiai e hai »ua ka ualu ma na aoao a mahope o ka inoku hooholo iho la ia e lniki i kona mau heleuma eha i h*kau al, a e liolo i ka inaiua ona ale e ulupa ana. llin ae la ia 1 ua heieun a a huki ae la hoi i na jK'a me ka-manao e hoopuka, aka, pohu mai la ka makan?, i-ka ae ia hoi ko au, a e noho alii ana hoi ku huhu o na ale make awa kahi e puka aku ai._. Nolaila, na ua ale kiekie i hoOpao ae iaia i kaliuone, a nanuau liilii iho.K Ona keiki liilii Unuke ai he 1.~. ukoa uku ia, aka uo iuna uo tiae o ua' im>ku la, a i kahuli ka waupa ka mea i uiake" ai. Aloha ino luua.