Ka Hoku o ka Pakipika, Volume II, Number 25, 2 ʻApelila 1863 — HE MOOOLELO NO LUKELA! [ARTICLE]

HE MOOOLELO NO LUKELA!

■ ■ [I onahiia mai no loko o ka Boke AlabU.] HELU 8« (Ma keia &efa, e waiho kakoa i ka hoo-! lako aoa 00 Lomio a me Kuliana, a e alu ibo kakou i ka olelo 00 Kilahama, ke koa o na koa, ka hia pai ole o ko Kuliana wa ka makahiapo o ko Lomio ikatka oui ) j Ke waiho aku nei o Lukela, a me Lomio, a me Kilahama, i ko lakou alolia imua o ou-! kou, no ka mea, ua haohao paha oukou i ka ike ole ia aku i keia mau bebedoma i hala j aku nei, he maimai no ko Lukela, a he maa-! uauwa no ka Lomio, a i ka huakai heie aku | nei no hoi o Kilahama a hoi mai nei, nolaila ka puka ole aku nei i keia mau pule aku nei. No Kilahama, oia ke koa o na koa, a o makuakane a me kooa kupunakane, he koa 00, he eu, he makau ole, a be ikaika, aka, he loihi ka manawa e knua ai, alaila, ianakila maluna o ka enemi, aka, o ke koa o na koa, oia o Kilahama, he pokole loa ka manawa e kaua ai, a o ka lanakila ka hana maluna o ka enemi. (E pau ka walaau, ka hamumu, ka holoholo, ka hawānawana, he oiaio, ina e walaau kahi, pau ka olelo ana.) Ua olelo ia ma ka Helu 7, i mio hole aku nei, ua pau loa na mea a pau loa i ka hooili ia maluna o Kilahama, oia ke aupuni, kamana, a mena mea e ae a pau. A o Kilahama, ke koa ona koa f aole ona oluolu i keia mau mea.i loaa ia ia, o kona manao, o ba hele aku ia aupuni aku, a ia aupuni aku, me ke koa a me ka makau ole, a me kona manao e pulumi hele i na aupuni a pau loa, nolaiia, mano iho la oia, e hele ma ka Lewa. No kai Aeko. Oi& ke alii nui 6 tfa aupuni ewalu, a nana ke kaikamahine oMaunaaniani, he kaikamahine maikai a nani hoi, e like me ko ke aniani ano, ke akaaka, a o kona hoike pololei, e like me ka mahina konale i alai ole ia e na ao lewa. Ua hoohiki iho ka Aeko i kona mau aupuaupuni, " aole e hehei ka Lukela mamo a me kana pua ma kona mau aupuni ewalu, no ka mea, ua lohe ia he kanaka kaili aupuni o Lukela." Eia boi kekahi, ua hoonoho iho ua Aēko alii nei i kekahi Aeko kiai no keia aupuni, kahi a Kilahama, i hiki ai; a o ua Aeko alii nei, aia no i kekahi aupuni e aku me ke kaikamahine m&Maunaaniani. A hiki o Kiiahama i ke aupuni a ka Aeko kiai e hoho nei; he aupuni wela ia, he aupuni hao, he aupuni make. E hopu aku ana o Kilahama i ka ai o ka Aeko kiai, paa ia ia nei, ia manawa, olelo mai la ka Aeko kiai, e kuu ae oe ia'u! e kuu ae oe ia'u!! no ka mea, ua hoohiki iho ko makou alii ka Aeko, " aole e hehi kekahi mamo a Lukela ma kbna aupuni, aole kekahi pua ana no ka mea, he kanaka kaili aupuni o Lukela." A waiho ka Aeko i kana oleio, alaila, pane aku la o Kilahama iua Aeko nei, ina pela kau olelo, alaila, wili au i kō ai a haki, ia manawa, pane hou mai !a ka Aeko, e kuu ae oe ia'u, aole o'u makemake ē kaimailio mē ka Lukela mahao. Hoole aku la o Kilahama, aole au na Lukela, na L6miowāo; wahi lōi a ka Aeko, aole anei mai ko Lukela .puhaka mai o Lomio kou makuakanē. a ps!a laua i hoopaapaa ai, a mabope r ae mai ka Aeko kiai i kana otē!d. Wahiaka Aekokiai ia Kilahama, ae, e helē oe a kela paoi hao la, aia oo malaila ke k», 1 *ili aku oe, a hemo ht pani ( c& ta pani noe hemo, hemo e oa papi hao ewalu o Keaihlaioa, eia hoi ka'o 6<eW ia oe, a i konao 6ēi mai lohi oe i!oko t < oo ka mea, elua hora pono e komo ai iloko, a miloko 00 oia mau horn e paka ai iwaho oei f oo!ai!a, e ka!i au ia 6e maanei, a pau oa hori elua ia oe iloko, alaila, haalele au ia oe. A pau ka olelo a ka manu, alaila, hele akn !a o Kilahama a ke pani mua, ki aku Ia t a hemo ia pani, na ia pani i hemo, hemo, e aku ana oa pani hao ehiku i ki ole ia e Kilahama, a hiki i ka Ha!e o KeiOiialoa. No Keahialoa. A» malaila ka roanu o!i--oli, a me ke pakankau olelo, (o ōa leo a pao loa. aia 00 iloko oia a o ke Kuhioa 001 ia o ka Aeko a!u noaa na aupuni ewalu, aia malaila na mea mana a pau īoa a ka Aeko aUi, ke Lapa ahi, fee ahi o waho, he pahi o loko, ka popo hukaa, ke kamaa lele, ka wai oia, a me ua mēa ouiiaa a pau (oa.

A hiki o Kihihaoaa ma 2ta w*fo 6 lee paei,

i oana aku ka hana, e oii mai aoa ka maou me ka leo lea loa, a olelo ke pakaokaa mala lo o oa wawae o ka maoo, a kokoke na hrfra eloae pao, alaila, ooonoo iho la keia. Ia wa, komo ako ha keia iloko, a lalao aku la 1 na mea mana a Keahialoa, alaila, hoi ako la keia a ko ma ka aoāo o ka man<T olioli, ia wa, holo koke ae !ā ke paoi hao o Keahialoa, a paa loā, a o ka paa like ako la no ia o oa paoi hao a ewalu. Eia hoi, aohe puka ki maloko mai e hemo ai ke ki aku, no ka mea, aa bok> ae la ke paoi a ltke pu me ka iliwai like, aohe ike ia aku be puka e hemo ai, no ka mea, eloa hora e hemoai, apauna bora elua, alaila, paa hou ka puka. I keia pāa ana o ka puka, wehe aelao Kilahama i ka hainaka māna o Ane Hilā, a kaukau iho, " ina o ka hainaka mana loa oe 6 kuu kupunawahine o Ane Hilā, be hiki ke wehe i nā pani hao ewalo o Keahialoa nei, a hemo aku wau iwaho, alaila, e lei mau au ia oema kuu ai, a halana makahiki ewalu, a i ole e hemo ia oe, olaila, e puhi ia oe e a'u i ke ahi " A pau kā'olelo ana a ia nei, i nana aku ka hana, aohe hēmo mai o ka paka, ia manāwā, pane mei fa ka manu olioli; " e Kilahama! ke koā o na koa, aole mea mana ma ke ao nei a puni, i oi ae mamuao na mea māna a pau ma Keahiaioa nei, no ka mea, eia maanei na meā māna i oi aē." Ia manawa, lalau hou ibo la o Kilāhama i ke kaweie holoi maka o Ane Hila, a olel6 ibo; " ina o ke kawēlē holoi maka oe 0 kuu kupunawahine o Ane Hila, a he hiki ia oe ke wēhe i na pani hāo o Keāhialoa nēi, a hemo aku wau iwaho, alaila, e lei oiau oo wau ia oē ma kuu āi i na makahiki ewalu, a i ole e hemo, alaila, ē puhi ia oe e a'u i ke āhi.''' A hoki o Kilahāma i kana olelo ana, alailā, panē mai lā kā manu olioli, e Kilahamā, ke koā 0 na koa, o na mea mana a pau loā o ke ao nei, aole ia e oi ae mamua o ha mea mana a pau o Keahialoa nei, no ka mea, eia maānei na mea mana i oi ae; wahi hoi a ka kā māhu olioli iā Kilahama, e Kilāhamā e! eiā kē ki malalo o kuu wavae, ē lāirē aku oe a kahi o ke keleawe e kau mai la, o ka puka ki ki aku oē a hemo, jalailā, hele aku Iā wa no, lalau iho la o Kilahamā i ke ki ā I6aā', olelō' iho la, Ū! kupanaha, o oe kā' e na wahi ki inoino, paupau i kukāe, o oe ae nei kā kā oi mamuā 0 na mea mana a pau a ko'u kupunawahine, aole paha o ko'u malama ia oe, e kiola ia ānā 6e e #ii, (a kiola o Kilahamā i uā wahi ki nei.) Ia manawa, pane mai la ka manu : olioli; eā, ina pelā k'au hana ē Kilahania, make oe, no ka mea, ua kokoke mai ka manawa e puka ai kā Aeko ālii noea na aupiāii ewaiu, a lohe o Kilahamā i keia olelo a kāmanu olioli, alaila, lalau hou aku la oia i ke ki, a ki aku lā. A hemo ke pani o Keahialoa, iā wa, pane mai la ka manu olioli, ka! e ohi mai oē i na mea manā ā pau loa o Keahialna nei, a e wawahi mai oe i kē pakaukau nei, ā 0 ka apahā nui, haālele ako, a o kā apana liilii a me ke okāoka, e lawe mai oe ia, no kā meā, e hele aku āna wau mahopē 00. A pāu keia māu hiea iā Kilahama i ka haha ia, ia wā lāuā i puka ai iwaho o Keāhialoā, ā i ko lāua koa aoa iwaho, aole ka Aeko kiai, ua imi i ola honā, no kā mea, ua hālā na hora ēluā o Kilahama i kē komo āna iloko o Keahiāloa.

Maaahēi, e kāoaheahe iki iho kākoU no ka Aeko aiii oooa oa aupune ewalu, ia wa o Uoa oēi i pukā ai iwābo, iā inatiawā f hooil» aoa kā Aeko alii, ā lohē lāua nei i kā halule aoa, olelo akd la ka niaou olioli ia Kilahama, māke kāaā, eia ka Aeko nona ke āupoor. He meā mau-i ktf Aeko ke lele inai oia ntai Inna māi ā hiki i keia aupani, eono mahina e lele āi; a eono māhioa e hoomaha ai, a māha, alāilā, hoi hoa iiooā. Ia wa r paoē aku lā ka manu olioli ia Kilahama, e lēlē kāiia ilonā, aolē kaoa e pono ke hele malalo nēi, no ka mea, mamuli kaua inākē i ka Aēkfl|ālii ( ae mai k o kilahama, i& manawa laaa I lele ai ilaoa, a biki lauā nei i ke aupuoi Kaimāna, oiā ko kā Aeko āopaai hdbo« āia ilaila konā hālē alii, ā me ke kaikamahine me Mauneaniann A hiii laua nei ta aupuai, olelo aku la ka maou olloii ia Kiiahama, e noho aa maaoēi, ē komo oe, i hele oe a e ko māi āitā ka Wte aiua me kona pakaukau mea al, ē Bto ana ka inaha; mai āi oe. Pēnei oe e oīelo ai, he hakina oe, he mea na*a i ai i nehieei, aole o'u makemake e ai i na mea hakina, no ka mea, ma ko makoa alna, he mea boa wale oo oa mea e «i ia, pela oe e oJek» ai, oana ka hoi la e hi~ lāhila iho, emi wale iho no, oo ka oea, he nea ai hoowalewale i» ao ooei, ioa e ai } o ki wa no ia e lilo ai i ka nlaia. A pela aku no aaaoei i ka l«a o fa hale, a pela no a loaa ehika hale, o ka haaa bo ia t a i ka waiu o ka hale, ina i ka mai ka papakaakaa aā piha i ka mea ai e ko §|ni la fflatffl, ō kā Mauoaaaiani paj« ainā ia, aiaila,

Mmo ako oe a ooho, lalau ako oe i ka ai a m*-ka ia, alaila, olelo «e oe penei; "o ka alka'o e ai, noo 00 e Maoaaaaiaoi ka oaaon#tZalao ako 00 oe o ke kiaha owaina a ioo. iho 00 oe, 0 ka mo aoa ko*a i ke kiaha o#aioa, ia oe ka ooa e Maooaaniaoi e baoa 'ihā» ai. A pau ko ai ana, hele ako oe a ka papa kooaoe a Maooaaoiaoi, e waiho aoa oa o!e--la nane; eia ke aoo, ioa i loaa ka oane a Maooaaoiani i ka roea ®' loaa ai, e lilo oa aeponi ewalo oooa, a e Hlo o Mauoaaoiani i naoa. ka nane a Maooaaoiaoi. : 'f Ewalu hua 'ohia, ( - Ewaiu bua helo, j Bia ka haina, ewalo ohia, ewalo hoahelo, ei|alo aopooi ia; eia na iooa, Anpooi KaiAopooi fola, Aoponi da!a, Aupooi kesMiwe, Aoponi hao, Aopooi keneta, Aupoia piula, Aupuoi kakaki. pau keia mau mea ia oe, alaOa, hele akl oe e ike ia Maonaaniaoi, a komo oe i j ka hale, e moe aoa or Maooaaoiaai i ka ooa !o ka waina, oana aē oe ika popo Kaimaoa e kān aoa maluna ae o kona wahi moe, a loaa ia, hoi mai oe a kakau i keia mao hoaolele. A e olelo iho oe, oo'o keia mau aopuoi a mau loa aku, a hiki i ka wela aoa o ka iaoi a ®eJta honua, aohe makaoi e pa, aohe ao e uhima ka lewa, aohe oho e nee ma ke kaahiwi, aohe hao e hoopulu i kona piko, pela na mea a pau, he oiaio ioa e hookuli kekahi i keia olelo, e make ia, e make kaoa mamo, e n»ke kona pili mai, no ka, mea, no'u oo ke koa o na koa keia mau aupu- j ni ā mau, amao loa ako. A hooki ka manu olioli i ka olelo, alaila, hele aku la o Kilahama a ka hale moa, ku ana ke pakaukau mea ai, me ke ko o ka māho, e mahanahanā ana no, panē iho o Kilamea ai oe na'a no ka !a i oēhioei, oa ai ia oe a hakioa, aole o'u makeinake e al-i na mea hakioa, hilahila, o na raea aole i ai.ia, oia ka'u e ai ai, hilahila ke pakaokau, a emi aku la; a ko hod mai la' mamoa oia ūb% o ka Kilahama olelo mua, oia 06 ko' keia liale, pela a pau na hale e hikn. _ ■jjL i ka walu o ka hale, komo ako la keia .eJ|i5J mai aoa ka Maunaaniani papa kaukau S7m"līa WST5tt me līe TflnT, ih<?lakeia, lalau aku la i ka ai a me kā ia, olelo Ibo lā, o ka āi ka'o • ai, o ka maona ana kou e Maunaaniani, ā pāu ka ai ana, lalau keia i ke kiaha uwaiiia, a olelo iho la, o ka inu'anā ka'u, o ka ona ana kou e Maūnaahiani. , Pau keia, hēle aku la keia a ka papa konane a Maunaaniaoi, hai iho la kēia e like mi na olelo a ka manu Ālioli ia ia, a pau ia, hele āku !a keia i kāhi o Maunanniaiii ē moe ana, i ko ia nei hiki anā, e waiho ana o Maunaaoiani 1 ka ona o kā uwaina. Nana iho la keia i ke kino o Maunaaniani. • - nani, akaaka, molale e like me ke aoo 6 kē aniani ka noho oke aka iloko, iā wa, pane ihoJa o Kilahanaa, e moe manuahi paha wau ia oe, e honi manuahi pahā wau ia 6ē; iā wa, hoolai honi iho la keia mā ka paepaē waliwali oko Māooaaniaoi ea, lahilahi loā kahi a ke ala a itfe ke onaona i pāila mao ai i ha hoolele auneke āc(a pau o na ume kāuratbā ā pāu o ke kioo holo okoā. A halā keia hāna mahope, hoomāoao !ho la keiā- i kā popo kaimanā a kā maoo olioli i ole!o māi āi, ia māoawa, nana ae lā keia ilona, ē kao ana ua p'opo nēt, ālāila. !a„!āū ako lā keia, ā hoi māi la a' ka pāpā konane ā Maaoaaoiani.