Ka Hoku o ka Pakipika, Volume II, Number 10, 18 December 1862 — HE KAAO NO IOSEPA WILAMATA. [ARTICLE]

HE KAAO NO IOSEPA WILAMATA.

Moe iho la laua ia po, a i ke kakahiaka aoa ae, ala ae la o loaepe Wi)amata a hele aku la me ka lawe pu ana i na palapala hoolaha a Dike i kauoha ai ia ia e kakau. A ia loeepa Wilamata i hele ako ai, komo hele ae la oia iloko o kela ipoka hale keia ipuka hale, me ka ninau aku i ka poe mea hale, ina paha be palaoa ka oukou e make* make aoa e hoomoa ia, e pono ke haawi mai ma kuu lima, a na'u 00 ia e lawe.aku a haawi ia Dike ka mea puhi palaoa. A ia loaepa Wilamala e olelo ana pela c me ua poe mea palaoa la, alaila, ninau mai la ka poe mea palaoa penei, " Owai ia mea o Dike?" Olelo aku la o loeepa Wilamata, " o ke puhipalaoa;" alaila, pane mai la ka poe mea palaoa ia loaepa Wilamala, me ka olelo ana mai, " O ! aole m&kou i ike ia ia ! Hele pela !" A keehi ia mai la ma ko loaepa Wilamata lemu, me ke kulakulai ia a hiki i ka puka loa ana iwaho o ka pa hale, me ka oleloia mai ia loaepa Wilamata e ka poe mea waiwai o ke kulaoakauhnle, " aole pono e hele hou mai oe ia nei ma na inoa." A oia iho la oa mea i hanaia inui ia loaepa Wilamata ke keiki oa makua ole i ka la o kona hele aua e hooko i na kauoha a Dike ka mea puhipalaoa hoomeamea. Mahope iho o ke kipaku ia ana o loaepa Wilamata, mailoko mai 0 na wahi aua i hele aku ai, hoka iho la oia, a hoi aku la oia me ka houpo lewalewa, uei liele & halehale i ka ka pololi, 00 ka mea, aole i koalaala kakahiaka a hele wale no: i ka kahi mea paina ole. Ai ko losepa Wilamaia hiki ana'ku i ka hale papai, e kali ana no o Dike, a ia Dike i ike mai ai ia loBepa Wilamata, ninau mai la oia; pehea kau mea i hele aku nei? olelo aku la o loaepa Wilainala ia ia; " pehea mai ka kau ! a !! aohe wahi kanaka mea palaoa iki i ae mai nei oau e hoomoa; eia no kekahi mea a lakou i olelo mai nei ia'u, aole no ka lakou i ike ia oe. A nolaila no 'akuofi - -ka>- -4o kou paiau» ia'u, no feo la(<ou (olie ole no ka 1 kbu~inoa mamua he puhipalaoa oe." Alaila, pane aku la o Dike me ka olelo aku ia ioiepa Wilamaia ; M Auw6 ( pa-pa-pau kaua, he aa ko ka hale !! 0 ka make iho la no ia, ua nele mai la no ia oe. Heaha la hoi kana, e aho eu haele kaua i ka makilo, i loaa ona wahi mea paina na kaua i keia la." Hooholo iho la laua nei e hele i ka makilo, a ia laua nai e hele ana, i hou aku la no ouio Dike ia loaepa Wilamata; E ! o oe no auanei o kaua ke komo akuiloko o na hale e noi ai o kahi keiki, malia o aloha ia mai, ma ka nana ana mai i kou wahi heleheleoa; haawiia mai, alaila, manao ae ke ola; hala keia la pololi, manao aku ana o ka la i kakahiaka. A ia laua nei i hiki aku ai i ke kulanakauhale, komo aku la o loaepa Wilamata iloko 0 kela hale keia hale e makilo ai, me ke noi aku i ka poe a pau e halawai mai ana me ia 1 .mau wahi keneta, aka, ( o ka poe ana i noi aku ai, hbhu inai la lakou ia ia mē kk olelo mai, "« ka nui hea no hoi na, hele no hoi t ka hana i loaa ai 00 hoi ona mau wahi keh4» ta; alaila, kuai aku no hoi i ka mea a loko e makemake ai. A pela mau no ō ua 0 10-Bepa 8epa Wilamata ma i pa ai i ka leo, a hiki i ka wa 0 ko laua hiki ana aku mawaho o k& puka pa Hale o ke *Lii Hiaku Delema. la wa a laua i hiki aku ai, e ku aoa ke koa kiai maloko iho o ka puka, e lilte me ka aoao mau o ko na s Lii mau hale,' hookokoke aku la o ua losepa Wilamata i ua koa kiai la, a i aku la, e ke kanaka' o ke 'Lii, aole anei oe e maliu mai la, i keia wahi mapuna leo? pane maiidNie k»a» i mai la, " heaha?" olelo aku la o loeepa Wilamila i ua koa nei; aohe au mau wahi mea kuai palioa? alaila, olelo mai la ke koa me ka leo huhu, i mki lfc» " e hel«S koke olua peia, o ki ia olua e au i ka pu; no ka mea, ua kauoha mai kuu Haku ia'u aole e hookipa i ka poe makiio." la wa, kaha aku la laua nei e hele, a ua mamao aku oo hdi, me he mea la ua elua kaulahao paha mai kahi mai a laua i ku ai e kamaiUo ape ke koa. Hoi mai la 'ki Hiku Detema mai ka holo kaa mai, a ku iho la mawaho o ka puka pa o kona Hale, a ninaU aku la i ke " E! owai kela mau inea • hele la?" ha mau makilo; wahi a ke koa, a i ko ke 'Lii Haku Delema ike aoa'ku i ka maikai o ko loeiepa Wilamata oiwi, a me kom a-a, makemake iho U oU e ike maka aku i kona heleheleaa «koa a pau; a ia wa no, keoft ae la ota i ke koa e kaliea aku, a i ke koa i kahea aku ai, hu!i ae 1a o loeepa Witamata nie ka manao « &oi «nai k aka, | tnai la o JDike, " o hele, a i oioau ēsai ke 'Lit ia oe «e'u, alaila, oleio ako oe, o#i« a o koa makuakaoe poooi, a ioa «ole oe e olelo peU, alāila, make oe ia ? u." Ae aku la o losep« Wih»mate, aheleaku la e haiawai me ka

Haku Defen«, a ia ia i hiki ako li i kahi « ku aoa ka Haku Dekmt, «rebe »e U oie i kooa »abi papeie, • ot>e aloha nku la i ka Hakn Delema e like me ke alohi ana i kupooo no oa 'Lii; a hoihoi mai la ka Hako Detema i ka hoomaikai aoa ia ia, e like me ka me* mao. I keia wa i oioau aku ai ka Haku Delema ia loaepa Wil«ma(a, i ka i ana aku; "oohea oe, a owai hoi kou oiau makua? a owai hoi kou iooa?" " No kela pea wau oke kulanakauhaie, a o kela kaoaka oo kuu enakuakaoe; a o ko'u iooa hoi, o loaepa Wilamata ia, wahi" aoa i ke 'Lii. A oo ka like ole o oa heleheleoa o loaepa Wilarnata i ko ke'Lii Haku Delema oaoa mai, me ko ke k«oaka ana e hilioai aoa o kooa makoakane ia; oolaila, mnau hoomaoe mai la ke 'lii ia ia r " o kou makuakane io oo kela?" Naoa ae la 0 loaepa Wilamala me ka helehelena makaua, me ka oaau kaumaha, a hakanu iho t a oia oo ka manawa pokole, a paa« ae la i ke 'Lii Haku Delema ( peuei; " e ke 'Lii e ! Anle io oia f jkuu makuakane, aka, oo keia huaolelo hookahi wale oo i hana'i ko'u mau lehelehe i keia hewa imua ou; oia hoi kona i ana mai ia'u penei; a i hoole oe imua 0 ke 'Lii, aole owae kou makuakane, he otaio e make aou oe ia'u." I ka pau ana'e o ka loaepā Wilamala kamoilio ana'ku i ke 'Lii, alaila, kahea aku la ua Haku Delema nei ia Dike, a i kona hiki ana mai, nioau hoomahua aku la ke 'Li: ia ia, i ka i ana aku; " o oe io no aneii ka makuakane ponoi o keia wahi keikiae, wuhi hoi a Dike. la wa no, anoe ae la ko ke 'Lii helehelena, a kokolo ae la ka ula i na maka, ku iho la kona ihu, hau-hau ae la kona waha, kuku aela kona mau lauoho iluna, no ka piha loa i.ka Ukiuki, a hili aku la oia ia Dike me ka huipa hahau lio, a i aku la ia ia; " e ke kanaka ola haahaa loa o na knnaka a pau, i hanauia mai e noho i keia honua; no ke aha la i aa ai kou naau holoholōna e uwi aku i ke koko hala ole o keia kamaiki opio, mai ke alo aku o. ka hooua, a e hoomeamea inai hoi ia'u, aole anei oe i ike, a i lohe hoi, owau no ka Haku o Delema, he alii kanu o ka aina nei, a he mana ko'u malalo iho „p.n®;ka.na Beretan« Nui nei e. hoppai 'ako-i oa ktoo" mea i»haoe • a • e like*/Oe oe e ku mai nei i keia la. Nolaila, e hele koke oe ano, oo ka inea, ke hookae nei kuu oaau aiii ia oe, a ua lihaliha loa hoi a pakui 1 kau muu hana apiki, a i huolohe ole mai oe i keia kauoha, alaila, he oiaio no e muke' aoa oe ma kahi a ko\i inau wawae hauihia e kula." Mahope iho o ka pau ana o ka ka Haku o Delema olelo ana ia Dike, ku ae la oia a holo mama aku la e like me ka hiki i koua mau wawae ke lawe, a i kooa nalowale ana aku, maha iho la ke alii. E oana io ae oo paha kakou i kahi kanaka ino, a aole e |oaa ka lua o Dike. E ninau mai ana paha oukou, heaha ko Dike ino nui; o ka olelo auanei ana e make o loaepa Wilamala, ke ae aku hei ko oukou ol6he; ae, oia no kekahi, a he mea nui loa ae i koe; i ino loa ai oia, oia hoi, he lala nui oia no ka hui powa o Italia, e noho ana i kahi i kapaia, ka " Iwaonakaulu," " the nioe up;" a mai loko mai oia oihana haumia i loaa ai kona mau mea a pau, kona kapa iiani, kona mau kaula uwaki gula kumukuai nui, me ke daia he nui wale e hanohano ai kona ola haumia aoa. O ke kuuio o keia ooho ana o Dike iloko o kei kulanakauhale o Ladana i keia mau la a kakou e olelo nei, oia hoi ka wa a Metoi Laupatft ko lakou Luna nui i haawi mai ai i ka ae ana i kekahi poe o lakou e hele uia oa kulanakauhale nui 0 ka hooua e powa ai, i loaa ai ka waiwai no lakou. Ma keia wahi, ke waiko oei au i ka olālo ana oo Dike; oo kuu manao, ua ana aku la oukou. 1 Ma keia wahi hoi, ke hoala 'hoo ae oei ib i ko kakou kamailio aoa no loaepa Wilamata, a ne ke 'Lii 'Haku o Delema, a ia loaepa Wilamata e ko nei, olelo aku la ka Haku o Delem& iaia, e oluolu anei oe ke noho pu me a'u; āe, M ina oa pooo ia i kou 000000 alii ana iho la;" M me kuo oaao a pao f keae loa nei au me a'ii oe," wabi hoi a ke 'Lii Haku o Pelemā. Ho&kau ae la ka Haku Delema ia loaepa Wilamata iloko o kooākaa; a kahea aku la i ke kiai puka e wehe mai i oa pani no laua, a komo āku la. A ia laua i hiki ako ai i ka hale, a mahope iho o ke kuu ao*o ka nae, oiai e luaoa ana hio* |ialalo o ka wehi o ko ke 'Lii Haku o DeleoMt hHle, ia niaan oo i hoooohoooho iho ai ka Haka © Deleaa i ka hana ana i maoeo ai e haawi aku ai ia loeepa Wilamata, i ka i aoa ako, « lawe au wau ia oe i hoa holo kaa aae kuu kahiko aku ia oe i M kapa e naai ai e iike nte ko'u, * e aoho iaau oe in ko'u aoao i na va epaa a'o e makemake ai e holo kaa; a o ka oku mahiaa ■'<5 e haawi ai awj he iwokaloakoouuoali HMdata no bii o ka mahioa." A o keia mau oieA i pau i k<e 'Lii Haku o JDolmmi i olelo ai» o* wainohia wale no ia i ko loeepa WīlaaaU nai moka, a pela i noho iho ai o lo-

Mf* Wilamata fia!eto*i!k>"o ka nalu o ue *lii «ake ka'uaka la. I keie wahi. ke kapae iki ae oei au ia loaepa WHamaU mawaho o ka kakou olelo aoa, a e aui ae kakou ma o ka Haka la 0 Delema, a me ka poe i pili ka* na ia ma keia wahi aku. He honooa kane ka ua 'Lii Haku la o Delema, oia hoi ka mea'i kapaia ke 'Lii (Eerl) o Ikaletona, a he mee mau i ua Lii Eart la o Ikaleiooa, ka bele»mau aku la i kahi o ka Heku o Deleina