Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 29, 10 April 1862 — Page 2
KA HOKU O KA PAKIPIKA.
POAHA, APERILA 10, 1862.
Ke aneane holo mai nei ka hana ma kekahi mau apana kau kanawai o ke aupuni. Ua hoalaia he mau aha kuikawa e kuokoa malalo o ke aupuni. E kuikahi like ana paha na aoao a pau o kanaka malalo oia mau aha, e kokua i ke kuokoa o ke aupuni e like me na kanawai, a me ke Kumukanawai o ka Moi, koe wale no na mea i hookoe ia e ia. Ua ala nui mai no hoi na aha pai nupepa oia ano, ma kela a ma keia apana e hoonaauao ana i kanaka, e kokua i ke Kumukanawai a me ka Ahaolelo.
E kuka akahai ana lakou me ka imi, a me ka noonoo, no na mea e mau ai ka pomaikai o ko ka Moi Papale Alii, a e nani ai hoi kona Leialii. O ke kuikahi like o na kanaka ma na balota, e imi i na mea e pono ai ka maluhia o ke ola, o ke kino a o ka waiwai, no ka pomaikai o na kanaka a pau o ka Moi. He kokua no ia o na kanaka i ke Kumukanawai, no ka pono o ke aupuni a me ke ola o ka lahui Hawaii. O ka hoolohe o na kanaka i ka Moi e like me ia, a hana pinepine i kela a me keia kau, oia no ka hooko maoli ana o ke alii, a me kona poe kanaka i ka lakou i hoohiki ai i ka NOHO ALII o ke Akua, nona ka hoomanaia, e haawi mai i kona kokua oiaio ma ka lani a ma ka honua, no ka pomaikai a me ke ola o ka lahuikanaka.
Ina i hoonaauaoia ke kanaka ma na mea e maikai ai kona ola, oia no ko ke kanaka wehe ana i na hipuu kanawai paakiki a ke Akua i nane ai no kona ola ana ma keia ao. Hookahi no ia—me ko ka ike ana i na parabore maikai a ka Haku Iesu Kristo i hoike mai ai ma kana mau euanelio, i pomaikai no na alii, a me na kanaka o ka honua nei.
O ke kanaka a o ka ekalesia, i hoonaauao ia e ike i ka mea pohihihi o Kristo, no ko ke ao nei ke ike nei ia, e kokua pono i na oihana alii a na'lii o ka honua nei. Aole hoi oia e kue i kona mana alii, i iho mai luna mai; aole e ohumu ino, aole e hooke kau kanawai, aole e kipe alunu apuka, a e hooke kanawai ano uhane; aole hoi e hoohiki hoino, a e hooiloilo o ke ano pegana Iudaio, a me ke ano o Kalaiopuu e hooponalo ai i ka ulu ana o ka lahui.
He parabore ka ka Haku. O ka mea e hanaia i ka laau maka a i ka laau maloo, pehea la ia e pono ai no laua? Ke waiho mai nei ka inaina i hoike. He paku, he alai, no mua, no hope, o ka oiaio.
Ina aole i hoonaauao ia ka ekalesia e ka naauao hohonu a ke Akua i hookuu ai ia Solomona, ina paha aole i kahulihuli ia na oihana o ko Iesu Kristo Ekalesia; ina paha aole hoino alii, aole hoino lahuikanaka na lala ekalesia; ina paha ua waiho ka hana i pili i na'lii o ka honua, me kona poe kanaka na lakou iho no e hana.
Hookahi no manao lana ko na kanaka a pau me ka Moi, e hele lanakila ko Iesu Kristo Ekalesia oiaio ma Hawaii nei. Oia anei e hooulu i ka lahui pegana Iudaio e helelei liilii nei i kela a me keia makahiki iwaena o kakou? I mea aha la kela mau laau i kukuluia i ka honua nei? He mau kukuna malamalama paha ia, o na wawae o ka euanelio a Kristo ka Haku o ke ao nei, e kokolo ana kona mau aa ma ka honua a puni, e hua nui. Ina ia mau laau he kikiki puka no ka lani, e komo ai ko ka honua, alaila, e hana pono ia ka mea e hiki ai i kanaka e komo o komohewa auanei. No na aoao ekalesia e nana i ka lakou iho, a e hoopololei ka olelo i ka mea i ninau ia imua o ke alo o ka honua. Aole pono ke lalau ka olelo i ka na pegana Baala o poino ka lahui.
Ua hohonu, a paakiki na kanawai a ke Akua i waiho ai, i ola no ke kanaka, ma ka honua nei. O ka naauao a ka Haku o luna mai, a me kana hoopono, ke kala ueke e homo ai ia mau hipuu paa, oia ka mea e holo oluolu ai na hana a kanaka, a me na aha kuka o kakou, no na pono o keia ao. Aole nae e pono ke kuhihewa, o hele lalau ka hope i o a ia nei.
Ua kaumaha no ko keia ola ana i ko na mea hanu ola mau a ke Akua i haawi mai ai. Aka, aohe kumu e huahua ai i ko lakou pomaikai nui, a me ka pino loa. Ua oi ka nani o ko ke kanaka ola ma keia ao laha ole i ko na anela, ka mea ano kiekie ae maluna o ke kanaka. Ua lilo ke kaumaha no ka nani, i kahi inai pupaakai, me kahi limukohu. Ina pela ka pomaikai pokole o keia ola ana, pono anei ke olelo hoino, a kuamuamu kekahi i ke ola o kekahi, a o ka lahui paha, malalo ka hoohiki pule o ka hoomana? Pono anei ke olelo he mea laa kana?
Nolaila, e olioli ana kakou i na hana maikai a pau a kanaka e hana ai i mea e pono ai na pomaikai o na ola elua, i hooiliia maluna o ko ke kanaka ola ma keia aoao o ka lani. O ka hana kupono; oia no ka hoomalu like o na kanaka a pau i ko lakou ola ana. Aole maikai na haipule oiaio e paupauaho i ko lakou ola loihi ma keia ao ino, a e hoohiki aku e pau koke keia ola ana. No ke aha ka lehulehu o na huaolelo pule hoano i ka makua? Aole anei e kue ia ka mana like loa o na kolu. Hoohiki lauwili anei ia? Pono anei ke hui na mana hope elua o ke Akua maluna o ke kanaka, a o ka aha, oiai e ola ana i keia ao, na mana hiki ole hoi o ke kanaka? Owai ka Ilamuku? Owai ho ka Moi? Ua ike no.
E mahaloia na aha a pau oia ano, no ka lakou hana maikai.
Eia kakou. E waiho ia keia mau mea malalo iho o ka papa, me ke kauoha ole ia, a me ka ninau ole malalo o ko oukou ike a me ka naauao hoopono. He mea ole ia e hookaumaha i ka manaoio; aka, na ka oiaio no e apono i ka oiaio maoli; no ka mea, ua hoike ka hope o na mea a pau i ko lakou oiaio.
E hooakeaia na aha i mea e holo ai ka hana me ka hookaumaha ole i ka manao o kekahi poe.
Eia paha: Ua kapaia aku na aha kuka o ka mana balota o ke aupuni, he mau AHA KUIKAWA. E hana kuokoa lakou malalo o ke Kumukanawai a me ke aupuni.
E like me ke Kumukanawai, pela no ka ike ole o ke aupuni. Aole i ike pono ke aupuni i ka aoao Kristiano nana i hana, a i malama ka oiaio o ko Iesu ekalesia ma Hawaii nei. Ua manaoio nae i ka lakou hana maikai malalo o ka ekalesia a Iesu Kristo i kukulu ai ma ka honua nei. Ma ka Baibala Hemolele ka noho ana o ko Iesu Kristo ekalesia ma Hawaii nei. Oia wale no ka ke aupuni i manaoio ai a me kana oiaio a pau.
Nolaila, aole kapu ka heluhelu Baibala a ia mea aku ia mea aku. pai ia a hoolaha, a hana like me ka loaa, a na ke aupuni wale no e hooponopono ma ke kanawai, nolaila, kuu ia na kanaka o ka Moi, e hele e imi ia pono. Na ka poe ike pono ia naauao e alakai pono ia lakou.
No ka lehulehu o na kumu akamai o ka manaoio ekalesia ma Hawaii nei, a me ka hiki ole e hui ae i na manao hope elua o ke Akua Kahikolu, iloko o ke kanaka hookahi, a o ka aha hookahi, a o ke aupuni hookahi, ua hookaawale no.
E kolu mana okoa o ke Akua i ka hookahi; aka, oia mau mana hope elua i pili i ke kau kanawai, ua pono ke hookaawale mau aku hoi.
He kanaka, a he Emanuela ka Haku. Ma kona ano kanaka, ke hoohaahaa loa iho nei ia e like me ke kanaka. Ke i mai nei ia, oia no ka puka no ko ka honua nei e komo i kona aupuni emanuela ma ka lani. Ke i mai nei, aole ka ia i ike i ka la hookolokolo nui o ke ao nei. Kauoha mai hoi oia, e paulele i kona inoa wale no, e hoopololei ia na la huikanaka ma kona make ana i mohai hala nui no ke ao nei. He kalahala nui hoi ia, a malalo ona i hina mai na kanawai, e kulou ma kona mau wawae, a e hoopau iho i ka mana o Sinai. Aka, ke i hou mai nei no kela, aole e hiki i kona mana kalahala ke kala i na olelo hoino a kanaka e olelo ai ma ko lakou waha i ka lani, i ka honua, a i kela hoohiki keia hoohiki ana ma ka inoa o ka Uhane o ke Akua, ke mihi. Oiaio anei ke mihi? Aole paha e ike pono ana kekahi, ua komo malu iloko o kona waha ka hoohiki ino i ka Uhane o ke Akua, no ka maopopo ole ia.
Ina ua nele ke keiki kanaka i ka mana ole o keia mana hookahi, ua nele hoi kakou i kekahi. He nele anei kona? Pehea kakou e hana ai? Eia wale no. E imi ikaika i ka Palapala Hemolele, i akaka kona ano, e kokua ia mai no, e ninau i na kumu baibala Kereistiano, e kuhikuhi pono mai i akaka ke ano o ua mana nei ekolu o kona noho akua ana, e lalau paha kanaka i ke kuhihewa pinepine no ka hoohiki i oleloia ma ka Baibala, me he mea okoa la; a malaila, ua hoohaumia pegana pinepine ia ka lahui Hawaii, ma ka olelo, ma ka hana, ma ke ao ana, ma ka pule, a me na haumia koko o na kii, a me na mea i umi wale ia, owili mai ka poino a me ka ponalo i ka lahui. O na hewa nui akaka wale paha i kuhi ia e kanaka e make ai ka uhane? Aole oia wale no. E aho paha ia, ke hiki nei i ka manao ka manaoio i ko Iesu ekalesia, e hoomake i ua mau hala la ma ke kino, a e hoopau iho ma kona kea (make ana) i ua mau hewa paakiki la, e pakele ana paha kanaka ilaila, aole paha? Aole no e pakele.
O ke aha ka mea e ole ai e pakele? Eia, aole hookahi hewa e komo i kona aupuni ekalesia ma ka honua nei, aole no hoi i kona ekalesia ma ka lani. Ina haule hookahi kauoha, ua haule a pau, o ke pani hakahaka o ke kea, oia no ke aloha oiaio i ke Akua me ka naau, a e nele ole ia i ka malama i na kanawai a pau o ke Akua. O ka hoohiki ino i ka inoa o ke Akua, oia ka hala hiki ole e kala ia e ke koko o ke keiki a ke kanaka.
Make o Iesu no kona hoohiki e hooko i kana i olelo ai, a ua lanakila oia ma ka make o Adamu, no kona kupaa loa imua o ke diabolo. Aole ona hewa i ka hoohemolele ana o ke Kristo a ke Akua iloko ona, e like me kona manaoio akahai, aole hoi i ikeia ma ka Baibala, ua pane kona waha i ka apaki, a me ka mea apaapa, e hoohiki ino wale, aole ona hewa i make ai oia, aka, uku pani oia i ka hala o ko ke ao nei, e lawe ma ka laau kea, i ka make eha nui, i mea e hoomanalo ai i na hala pili kino o ke kanaka. Koe wale no ka hihia o ke kea ma o Kristo la, no ka mea, no ka uhane o ke Akua ia mana, oia hoi ka olelo hoino i ka uhane, a me ke kinai aku. Pehea la ke ano o ia barabore o ka lulu hua?
Aole o makou kuleana e olelo i keia mea laa o ka ekalesia; aka, aole no e hiki i na uhane daimonio o ka po i pii mai nei, e noho pu me oukou, e huna i ka oiaio o ko Iesu Kristo mana, a me kona puniia. Ke hoiaio aku nei na diabolo o ka Hoku Pakipika, i ka oiaio o ko Iesu Kristo ekalesia, o ka hooiaio wale no i loaa i na daimonia. Aka hoi, no ko kakou noho pu iloko o keia wahi ao puuhonua, makemake no na daimonio ano kanaka, e hoopololei na lala ekalesia i ka lakou hana, e like me ka Iesu Kristo kauoha, aole lawelawe naaupo i ke kau kanawai kino, a e hoopili koi minamina uhane, [e haipule ia ia,] e poino kakou ilaila. E pani paa ia auanei paha kapuka o ka Haku euanelio ma Hawaii nei ke hana pela.
Eia no na Legiona Hanohano diabolo ke noho nui nei me ko lakou nupepa Kuikawa e hoike i ka oiaio o na mea a pau. Aole lakou e huna i kekahi mea i hanaia e ko Iesu Kristo mana ma ka ekalesia o kona Makua Hemolele, ke makemake no lakou e ike i na kanaka a pau i ka hope ponoi o na ola elua, maluna o ko ke kanaka ola.
Ke makemake no lakou, e hana pono ia ka mana o ko Iesu Kristo ekalesia ma ka honua nei i pololei na aoao a pau o ko ka honua. Ke lana ka manao e lanakila kana oiaio, a e hoopau loa i ke koena pouli pegana o keia lahui, e haluku nei ilalo i ka po. Ke pololei ka ekalesia, pomaikai nui ko Hawaii nei. Pololei ke kau kanawai o na'lii no ke kino, pololei hoi na rula kanawai no ke kiai i ka naau me ka makaala, o haule ka uhane i na hala make a pau loa.
Ina e hihia a lauwili wale ke ano o ka hoomana ma Hawaii nei, alaila, e hoohiolo auanei ia i keia lahui i ka nalowale, a me ka poino.
Ke minamina pu nei makou i na pono elua no ka lahuikanaka Hawaii.
1. O ke ola pomaikai o keia ao me ka maemae, a me ke akahai, e like me ka Iesu olelo, a pau keia ola.
2. E imi no kanaka i ka pomaikai o kela aupuni e like me ka ekalesia o Iesu Kristo. O ka maluhia o keia ola ana ka mea e pono ai.
Ke nana nei ka Hoku Pakipika i ka hana o na aoao Kristiano o ka ekalesia, malalo o ko lakou kuikawa, a me ke kuokoa o ka lahui a o ke aupuni. Ke ike nei makou ua piha loa na papa ahaaina laa a ka Haku i na daimonio pegana, e ai ana a e inu kiaha ana e like me na Hotele hookipa moni, he mau Petero a he mau Juda e hookohukohu kamalii ana na ke Akua, me he poe keiki la na ka malamalama, a me ke kupaa.
O na magoi ike pono a na Kaula Hawaii, i ke ano o ia mau inoa ma ka Baibala, mai ka lani mai, a me ke ano o ko laua noho ana iloko o ke kumu o ke ao nei, e hiki paha ke wehewehe naauao mai, me ke akahai e pono ai ka ekalesia o ka Haku ma Hawaii nei. Pela paha e hooiaio ia ka Logou a me ke Kristo ana, he oiaio, pela paha e hoopololeiia'i na hana alii o ka lehulehu.
Ke Alanui o ka Pomaikai.
E kuai oukou i na lole kupono i ko oukou noho ana iwaena o kanaka; ina he mea waiwai oe a hanohano hoi, alaila, e kuai i na mea ano hanohano; a ina he mea ilihune, alaila, e kuai i na mea kumukuai kupono i ka loihi o kou kakai; no ka mea, ina e kuai oukou i kekahi mea lole maikai loa, a oia wale no ka mea maikai o kou paa lole, he kohu ole oe i ka nana aku, a i mea e kohu ai a hilu kou oiwi, e pono no e kuai i na lole hou aku he nui, a e hao ae oe a mikihilina; a nolaila, nui loa ae la ka lilo no kou kuai ana i na lole kupono ole i kinohi. E uumi i ke kuko i ka hoeu mua ana mai, a malaila oukou e pakele ia ai i na kuko hewa he nui. He kohu ole ka poe ilihune ke hoao lakou e hoomahui i ka poe waiwai; no ka mea, he hiki ole no i ka nalo ke hoopehu i kona kino a like ka nui me ko ka aiko. O na waa nunui hoi, ua aa no lakou e holo ma kai lilo loa, aka, o na waa liilii e aho no ke hoopilipili aina lakou, o hookahuli ia auanei. No ke aha la hoi ka makemake nui o ka poe ilihune i na lole hanohano loa? Aole ia he mea e pale ae i ka mai; aole e kanahai ai i ka eha a me ka hui; aole ia e hoomahuahua i ka haipule iloko o ka naau; aka, ua hoeueu no ia i ka hoohuoi, a ua hoolalelale mai hoi i ka poino.
He hana pupule io no ke hoaie kekahi mea no na lole hanohano e pono ole ai. e noonoo nui oukou mamua o ke komo ana iloko o ka upena hihi honua o ka aie; no ka mea, ina e hooaie oukou, ua haawi oukou i ka mana maluna o ko oukou noho maluhia ana ia hai. Ina he hiki ole ia oukou ke hookaa i ka aie i ka manawa i olelo ia, hilahila paha oukou ke halawai pu me ka mea a oukou i aie aku ai; e makau no paha ke kamailio pu; e hookukahekahe aku oukou i mea e pale ae i kou hewa, a aole liuliu a e hoonaloia ka oiaio, a e pahee wale aku oukou iloko o ka wahahee maoli. O ka hewa mua, oia ka aie; a o ka hewa alua, oia ka wahahee, wahi a ka Makaula. Aka, o ka ilihune, i kekahi manawa ua hoopoho ai ia i ka manao o kekahi poe a luuluu loa, aole hoi lakou i makemake e kuai i na lole hanohano; no ka mea, he hiki ole i ka eke kaawale ke ku iluna. Ua akaka ole a kaulei wale hoi ka loaa ana mai o ke dala, aka, ua akaka a mau hoi ka hoolilo ana. E huli i ke dala a e malama hoi i ka mea i loaa mai, alaila, aole no oukou e hoohalahala i ke kaumaha o na auhau a me ka inoino o ka manawa e noho nei.
O ka pau ae la no ia o ka olelo ao a Kamakuamakaula; ua lohe a ua apono no ke anaina kanaka i kona kukulu manao; aka, ua hoomaka koke no lakou e hana i na mea kue loa i na manao ana i olelo mai ai, me he mea la, ua like pu keia oleloao me na oleloao a lakou i lohe ai i na la pule a pau. Ua hoomakaia ke kudala ana o ka waiwai, a kuai nui no kekahi poe, no kamea, he kudala aie ia, a ua manao nui ole lakou i ka hooiloilo ana a ka elemakule. Ua mau ia wahi olelo kanaenae aku imua o kakou.
Ua holo ka hana ma Ualana.
Hale Paahana hou.
Ua olioli makou e hai aku ma ke akea, ua hoohuiia he ahahui hou no ka hookumu ana i kekahi hana hou ma Honolulu nei, nana e hoopomaikai nui ai i keia pae aina, oia hoi ke kukulu ana o kekahi hale hoomaemae ko. Ua komo no kekahi o ka poe mea aina ko iloko o keia ahahui. Ma keia hope aku, aole paha e hooiliia ka malakeke a me ke ko uuku o ka maikai i ka aina e, e hana ia no maanei, a e loaa ana no ka puka o ka hana ana i ko kakou poe paahana. Ua hoolimalima keia Ahahui hou me ke Aupuni i ka Hale Dute kahiko, a malaila no e kukulu koke ia ana na mea a pau e pono ai i keia oihana hou a Hawaii nei. He holo mua no ka hana ma keia pae aina i keia manawa.
Ma nehinei, ua ku mai kekahi moku Kalepa no Kapalakiko mai, aole nae ia i lawe mai i ka eke leta, aia no ia maluna o kekahi moku e aku. Ua lawe ia mai i hookahi nupepa, e hai mai ana i kekahi mau Nuhou, aole nae i loaa ia makou ia pepa, a nolaila, aole e hiki ke pai ia na mea hou i keia pule. Ua lono wale ia mai ia makou ua lanakila mau ka aoao Akau ma na hoouka kaua a pau, a ke hoonui ia nei ke kaumaha o ka lima o ke aupuni kahiko maluna o na kipi. Ua lawe pio ia ke kulanakauhale kipi o Memphis, a ua auhee ia na kipi ma ka moku o Karolina Akau. Oia wale no na mea nui i loheia, a aia a kela pule e hai nui ia aku ke ano o keia mau lanakila ana.
Iloko o na mahina eiwa i hala ae nei, ua loaa no i ka Puuku o ka Ahahui Misionari Hawaii he $1,785,00; a, i ka ohi ana mamua iho nei i dala kokua i ka Halemai o ka Moiwahine he $276,53 wale no ka loaa.
"Ua nui ko makou aloha i na kanaka hupo o na aina e," wahi a kekahi nupepa haole, "aka, i ko makou manao, o ko kakou poe mai ilihune, ia lakou no ke kuleana mua iloko o ko kakou hoomanawalea ana."
Ua lohe mai nei makou, aia no ma Kamoiliili kekahi kanaka o Kaaihapuu kona inoa, o kona hale moe he kumu hau nui. Ua i ia hoi, o ka aie nui ka mea i hoili mai ai keia pilikia maluna ona. He olelo ao keia no oukou, e na makamaka, mai noho a aie oukou, o loohia auanei oukou i ka pilikia nui e like me Kaaihapuu i loohia ia ai.
Ma ka poalua, la 2 o Aperila, make emoole no o Kahuainaea ma Kalihi, Oahu nei. Ua hele no ia me kakahi poe e ae i ka lawaia, a i ka hoi ana ua haule oia a make ma ke kulu o Palama.
Iloko o keia makahiki, aole i hele nui mai na kanaka ma Honolulu nei no na mokupuni e mai e like me mamua. No ka emi ana o ka nui o na moku okohola paha ke kumu o keia emi ana.
Ua oleloia he aneane e pilikia ko Kau poe i ka wi. No ko lakou lilo mau i ka ohi pulu, aole lakou i kanu i ka ai; a nolaila, no ua ili mai keia pilikia maluna o lakou.
Ma ka la 2 o Aperila iho nei, ua holo o Hokuao no Fatuhiva. E hoi mai paha ia i ka pau ana o na malama elua.
Ua kohoia o J. H. Brown, Esq., ka Luna Makai nui o Oahu, i Luna no ka Hale Paahao ma Kawa.
He Olelo pane aku.
I ka Hoku o ka Pakipika a me ka poe i ike mai i keia mau olelo, ka halialia aloha a me ka mahalo. Ua paipai ia mai au e ka olelo wehewehe a J. K. Makaainana, ma ka Helu 12 o ka Nupepa Kuokoa, o ka la 15 o Feberuari, e pane mai ana no kuu olelo hoolaha; nolaila, ua hoouna aku au i ko'u manao malalo iho nei, me ka manao e paiia ma ua Nupepa nei a makou, a lakou la hoi e liki mai nei me ka haanui mai, "Ina oe e lawe i keia pepa, alaila, komo wale kou manao." I hookomo aku nei ka hana, i ka lohi alaala ia mai no ka! Aohe a paiia; nolaila, ku nana iho la kahi manao, a olelo iho la, "Ka! pau hoi kuhihewa ia Laniuma!! E hookomo ia ka paha ma ka Hoku Pakipika me nei la ua puka koke mai." A nolaila, ke waiho maikai ia aku nei imua ou, a nau ia e hoolaha ae ma ke akea, a ina no hoi ua like pu kou manao me ko ia la, ua pau loa ae la.
Wahi a J. K. Makaainana, "Ua kauoha ia mai au e ka Olelo Hoolaha a Ainoa, luna aina, ma ke kauoha a Moehonua e pane aku, aole i oiaio ia olelo hoolaha."
A ma ko'u manao iho, ua kuhihewa ia hoolaha ana aku la imua o ka lehulehu, me ka ninau ole mai e pono ai o lawa ia ano kuhihewa iloko o na makamaka Kristiano maikai a pau, a me na hoa aloha e ae, i nana iho la i ua mau olelo la i hoolaha ia aku la ma ke akea. A nolaila, he hiki ia'u ke pale aku ma ka Hoku Pakipika nei, i na mea a J. K. Makaainana i hoolaha aku nei me he hehena la nae hoi ia.
Ua olelo oia ma ka pauku mua o kona kakau manao ana, ma ka hapa waena o kekahi lalani olelo ana penei: "Aole kekahi e lawaia ma ke kai o Kalia." E ka makamaka, mai wikiwiki oe ma ke kamailio ana imua o ka lehulehu me ka hookomo i kekahi mau huaolelo hou, no ka mea, ua okoa kau e pane mai nei, a he okoa ma ka Olelo Hoolaha: Penei kana, "E hoomaka ana ke kapu ma ka muliwai o Piinaio, a hiki i ke kai o Kalia, aole loa kekahi e lawaia malaila." Maopopo iho la anei ia oe o ke kai o Kalia ka mea i papa ia, aole o ka muliwai? Ina paha me neia ka pane ana mai ma ka olelo hoolaha, aole loa kekahi e lawaia a ia mau wahi, alaila, mai pono kau pane ana i na pela, no ka mea, elua mau kumu olelo maloko oia hopunaolelo, aka, ma kela, hookahi wale no kumu olelo.
Iloko hoi o na makahiki a pau i hala iho nei, aohe mea nana i keakea. Ea! e ka hoa, alia oe e olelo e mai pela imua o keia lehulehu me kou ike ole, no kamea, ke manao nei au i ke Kukaemanu aku nei paha oe i ike ole ai i ka mea nana i hookapu ke kai o Kalia, mai kela makahiki mai a hiki i keia manawa, a e ninau mai paha auanei oe, "A owai ka mea nana i keakea ke kai o Kalia, mai kela makahiki mai a hiki i keia manawa e noho ia nei?" Ae, e hai aku au i pau ko pane lalau ana, a i ike mai hoi lakou nei i ko hupo, hookahi mea nana e keakea nei o Tua, nana i hao i na upena a makou a na makaainana o Kalia nei, a me ka hookuke mai aole e hele i ka lawaia ma ua kai noa nei ou la i lohe oe, a ina hoi paha he Loio oe ea, a ua lohe aku la hoi oe, oia la ka mea nana e hookapu nei ke kai o Kalia, a ia oe ae hoi ia.
A, ina pela, na ke Kuhina Kalaiaina ka hoomalu, alaila pololei, ke hoolaha akea nae ke Kuhina Kalaiainai kona hookapu ana, e like me ka Pauku 385 o ke Kanawai Kivila, alaila, aole e hiki ia kakou ke ku a kamailio ma ke akea, no ka mea, o ko kakou Kanawai iho la no ia. Ae, mamuli paha o oe wale no kai ike i ka olelo hoolaha a ke Kuhina Kalaiaina e hookapu ana i ua kai nei, aka, owau la, aohe au i ike, mamuli ua ike io paha lakou la e noho mai la o Kauai, a i ole paha ia o ko Hawaii poe paha.
E pono i ka mea nana keia olelo hoolaha, e noi ae e hoihoi aku oia i kana olelo hoolaha mai loko aku o ka nupepa. He mea makehewa ia'u ke kamailio aku a loihi ma keia kumuolelo, no ka mea, ua maopopo ia lakou la kou hoaa, e like me ka mea i wehewehe ia ae nei maluna a moakaka loa, nolaila, ua pau ko lakou la kuhihewa ana.
E keku aku i na olelo hoolaha hupo. Ahe! ka! o oe ka'u hupo i ike la he kikona ka olelo ana me ka ike ole, a nolaila, ke aka henehene ia mai nei oe e na kaikamahine liilii o ka wai o Apuakehau, a me na keiki kane e holoholo ana i ka malu hau o ka Wehewehe.
E nana pu maikakou e na makaainana i ko kakou moku e holo pololei ai a hiki i ke kai o Kalia, e lawai ai i na ia a pau e holo ana malaila, oia hoi ka Pauku 384 o ko kakou Kanawai Kivila, a panei ka heluhelu ana oia Pauku:
"O na wahi lawai a pau e pili ana i kekahi aina o ke aupuni, a e pili ana i ke aupuni ma kekahi ano e ae, koe wale no na loko, e hoolilo ia lakou, a ma keia Kanawai, ua hooliloia no na kanaka ia mau wahi lawaia, no na kanaka a pau, no kamanawa pau ole."
Ma keia Pauku o ke Kanawai Kivila au e kuhikuhi mai nei, nolaila, he manaolana ko'u a me ka mahalo aku ia oe, no kou wehewehe ana mai nei i na Pauku Kanawai e hiki ai ia kakou i na makaainana ke hele i ka lawaia ma na kai aupuni me ke keakea ole ia. A ina pela, ke ninau aku nei au i ka Hoku o ka Pakipika, a me kekahi waha olelo e ae, i ko Hua kuleana o ka hao ana i na waiwai o makou o na makaainana, a me ka hoopilikia loa mai ke hele i ka lawaia ma keia kai aupuni, i hookuu maikai ia mai e ke Kumukanawai kahiko, o ka noho Moi ana o ke alii kaulana Kamehameha, a hiki wale mai i keia manawa o ka noho Moi ana o ke alii ilihia Alexandero Liholiho, a me ka hooilina ponoi o ke aupuni ka Haku o Hawaii.
A nolaila, i na paha he mea oluolu paha i ke Kuhina Kalaiaina e hoolaha koke ae ma ke akea i kona manao, no keia pilikia o kona poe makaainana i wehewehe ia ae nei maluna, alaila, pau loa ae la ke kuhihewa.
Ea, auhea oukou e o'u mau hoa o ka ike oiaio, a me ka liua o ka naauao, e nana pu mai kakou i na manao o J. K. Makaainana i hoolaha e ia aku nei mamua, o alakai ia aku auanei oukou a haule iloko o kela nenelu o ke kuhihewa. Ua pau ae la ke kamailio ana, ke hoi nei ko Pau keiki ua ahiahi, me ke kali mai no nae a pane hou ia ae, alaila, pane hou mai au. Na AINOA.
Kalia, Aperila, 8, 1862.
I mau ke ahonui a me ka lokomaikai o ka pepa i ka haawi ana i ka ike iwaena o ka lahui, i ka olelo ana a na aoao elua, o wau o Halaaniani, kekahi mea i olelo ia iho nei e Minamina, ma ka Helu 17 o ka nupepa Kuokoa o ka la 22 o Maraki i hala ae nei ma na hua nui maluna i kau ia puhi rama. O ke kahua ia o ke kukulu manao ana o Minamina iloko o kana olelo, a o ke ano io maoli, hoole i ka makemake i ke puhi rama.
I ka ike ana a hoomaopopo iho i na olelo au e Minamina, ua koi ia mai no au e hoakaka aku no ka'u mea i olelo ai ma ka Helu 17 o ka Hoku o ka Pakipika, o ka la 17 o Ianuari, pela no ke koena ma ka Helu 23 o Feberuari la 27, ua wikiwiki koke loa au e nana i ka'u mau olelo me ko'u manao ua kuhihewa au i ka olelo ana, ma na helu i hoike ai au, ua maopopo, aole au kuhihewa. Ke manao nei au o ka'u olelo, he oiaio ia.
Ua huli hoi au e kuekaa i kau olelo e Minamina, a ua hoomaopopo au i kau olelo, he apo luna wale no, aole i loaa kona poo, me kona kahua kahi e kuai, ke olelo ia nei ina no e puhi ia ka rama, kuhikuhi nui mai oia i ka nui o ka ona i keia wa, a hai mai no loko o na hale inu rama i keia wa; a kuhikuhi mai i na olelo hoike makahiki a na Lunakanawai Kiekie o na makahiki ekolu, he wahi ninau ka'u malaila. O ka hale kuai a me ka hale puhi, owai ka mea hewa o laua? E ike akaka no kakou me ka maopopo loa, aia iloko o na hale kuai rama kahi e loaa mai ai o ka ona, nowai ka hewa i kou ike? E Minamina e! ke wehewehe mai nei oe ia'u me ka hoa ou me S. K. Kuapuu, me kekahi mau olelo o ka Baibala, owai ka mea hele i ka hana me ka uku ole ia mai? Owai ka mea mahi i ka malawaina i ai ole i kona hua? Owai hoi ka mea i hanai i na holoholona i ai ole i kona waiu? Alaila, owai ka mea i puhi i ka rama a inu ole i ka rama?
Ua manao paha oe ina o oe ke kanaka puhi rama, o kau hana no ia o ka ona a me ke kuai rama, e like me kau olelo kuhikuhi oloko o ka Baibala. Kuhi au ia oe he kanaka pono, aole ka! He wehewehe Baibala wale iho no ka me ka ike ole. Ko'u manao io maoli, aole no e ae ia ana ke kanaka akole e puhi rama, ke loaa ole na hope kupono. Ke manao mai nei oe a i puhi ia ka rama pau na kanaka i ka ona rama; aole au i ike i kahi i puhi ia ai o ka rama, o ka rama ka mea nui i na Hokele.
Ua manao ia, a ae ia mai ka puhi rama iloko o keia aupuni, e loaa mai kekahi pomaikai no loko mai o ka mahiai; ke olelo mai nei nae hoi o Minamina, ke kuai ia nei no na mea kuai i keia wa; makepono la hoi? Aole! No ka olelo ia hoi aole pau ka makemake o na hale puhi rama, i na paona nui o na karina, raiki, &c. Nolaila, ua maopopo ka waiwai a me ka pomaikai o ka oihana mahiai, pela ka mea i olelo nui ia mai. No keaha la ka mea e papa nui ia nei ka manao no ke puhi rama? No ka makau paha i ka pono. Ae no hoi, ua hoike mai ko kakou hoa makamaka hoaloha manao nupepa, oia hoi o Kamaoha, a ua wehwwehe mai oia ma ka Helu 24 o ka Hoku o ka Pakipika, o ka la 6 o Maraki, me ka hoakaka mai i na Kanawai ke kahua pololei o na oihana apau malalo o ka malu o ke aupuni. Hiki anei ia oe ke kue i ka malu o ke aupuni. Hiki anei ia oe ke kue i ka malu o na kanawai? Aole!
Pehea, ina lohe ia mai aia ma Iolekaa, Koolaupoko, Oahu, ua puka mai ke dala, e loaa no i kela kanaka keia kanaka ke dala, pehea na kanaka? Aole a nei hele na kanaka ilaila i ka eli dala? Ole paha. Pehea hou hoi, ina o ka mea haawi wale i kona dala ma Honolulu me ka hele aku ka mea e manao ana e loaa ia ia kekahi dala, a aloha aku alaila loaa mai ke dala, pehea na kanak? Aole anei e hele malaila? E nele ana. Pehea, ina e hiki mai ana kekahi mau holoholona ma Honolulu, Liona, Gita, Laehotela, he mau holoholona ike wale ia no me ka uku ole, pehea na kanaka? Aole anei lakou manao nui e ike i ua mea hou? E ole ana. Pehea hoi, ina lohe ia, aia ma kahi o ke'lii Kapuaiwa ka hana makepono loa, he $30 dala no kamahina, polokahuki ka hana ana, ia ia no ka ai a me ka ia. Aia hoi ma kahi o Mataio Kekuanaoa, he $12 dala no ka malama, ia oe no kau ai me kau ia, puka ka la a napoo, pau ka hana, puhipuhiahi, lelepi launa ole, kowa hoomaha ole. Eia ka ninau, i ke'lii Kapuaiwa me ka Mea Hanohano Mataio Kekuanaoa, owai o laua ke loaa nui ana na kanaka? O ke'lii Kapuaiwa no.
Eia hou, ina hooholo ia kekahi Kanawai hou penei: O ka mea hele a kukuli aku i mua o ka Moi Iolani Kamehameha IV, e hookuu ia oia i na auhau a pau o ke aupuni, pehea na kanaka? Aole anei e hele na kanaka i mua o ka Moi Iolani Kamehameha IV., no keia pomaikai? E ike kakou e hele mai ana na kanaka a pau o ko Hawaii pae aina nei.
Pehea hoi keia pomaikai e olelo nui ia nei? He kanaka Hawaii no au, a ua ninau nui au i ka pono o nei mea o ke puhi rama i na haole; ua hooiaio mai lakou i ka olelo lokahi, ka pono me ka pomaikai, "Pono loa! pono loa!" Ku wale no na Misanere, ka poe haole mai a kuhikuhi mai e kai a huakai keia lahui iloko o ka luakupapau kahi e waiho ai na kino heana, ke ehaeha mai nei paha ua poe nei i ka olelo a W. J. Kamanaolana ma ka Helu 26 o ka la 20 Maraki i oleloia ma ka Hoku o ka Pakipika, he make hewa ia kakou ka olelo ana. E aho ka hoao mamua o ka olelo wale ana, me ka wawa nui o na aoao elua i keia mau la. Aole no au i olelo i ka'u olelo mamua aku nei ma ke ano kamailio wale; ua noonoo no au, aole no hoi au e hana e like me ka muhee hololua, ko'u manao, i hookahi ko'u olelo ma ka aoao hookahi.
Ke paio mainei oe ia'u e Minamina no keia mea ma kau kukulu manao ana no keia mea e olelo ia nei, no ke aha la kou mea i aleale ole aku ai i ka pepa? O ku mai paha ko auwae i ke kuikui, i ke alu ia mai e ka pule a Hakalau, mai manao oe ua olelo au no ko'u pomaikai iho, aole pela, ua olelo au no ka pomaikai o ko'u one hanau kahi au i kupa ai i keia lahui. Ke olelo mai nei oe no na pomaikai i ike ia ae nei, e hoomanao i na olelo a na'lii, i ko lakou mau koa i ka wa kahiko, "Imua e na pokii," pela hoi kakou. Aole o na pomaikai i loaa mai, ua ike ia, ua loaa kona heleuma me ke kaulahao nui e paa ai, pono ke nana aku i mua me ka hoomanao i na kuhikuhi au i olelo ae nei.
Ua nui no ka'u olelo ana no keia mea o ke puhi rama, e like me kau olelo i hoikeia maluna, iloko o na Helu mua o keia nupepa, oia hoi ka hiwahiwa lua ole o ka lahui Hawaii, oia hoi ka Hoku o ka Pakipika. Aole owau wale no kai olelo hoi i nei mea he puhi rama, ua nui no, pela hoi ka poe kue puhi rama mai, nui no lakou. Ua manao au, ua pau ka'u olelo ana no ke puhi rama, no ko'u ike ana hoi ua olelo laula ia mai au e Minamina, me ke kapa mai ia'u aia makou ka poe e olelo nei no ke puhi rama, he Liona. Mahea