Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 27, 27 March 1862 — Page 2
loaa ka oluolu ia ia, he mai kahiko no. A i ka la 11 no o keia ahina, lohe au i keia hana wahahee. Pau ole no hoi ka naaupo o kanaka Hawaii, ke koe nei no ka ia mea nui iwaena o keia lahui. G. N. MEENUI.
Holualoa, Hawaii, Maraki, 14, 1862.
KA HOKU O KA PAKIPIKA.
POAHA, MARAKI 27, 1862.
E ike auanei, oukou e na makamaka, ua hoonoho makou ia Mr. S. N. Haleole i Luna Kaapuni no ka Hoku o ka Pakipika, a nana no e hele imua o na luna, ka poe i lawe i keia nupepa, a me ka poe e makemake ana e lawe, a e kamailio me lakou. Nolaila, ea, e hoomakaukau e oukou no kona hiki ana aku, i mea e hiki ia oukou ke launa a hookipa hoi ma na mea e pono ai kana hana. Ma Maui paha kona hele mua ana, a mahope i Hawaii, a Molokai a me Kauai.
NA KA LUNAHOOPONOPONO
I mea e hoakaka ai i ko makou poe heluhelu i ke ano i keia manawa o ke kaua e mokuahana nei i ke aupuni o Amerikahui, nolaila, ke lawe nei makou i kekahi mau manao noloko ae o kekahi nupepa o Kaliponia. Aole i lawe holookoaia ua mau manao nei no ka loihi loa, aka ua hoopokoleia, a o na mea ano nui wale no ka i paiia.
"Ke hoonalo ia nei ke aupuni o ka aoao Hema mai na maka o kanaka aku. O na koa weliweli a hoohaehae hoi i eu mai nei me ka manao ua hiki ia lakou pakahi ke hooauhee i na koa elima o ka aoao Akau, i ka nana ana'ku, ua loohia mai nei lakou i ka manao e olelo ana, o ke akahele no ka hapanui o ka wiwo ole; no ka mea, o na kua wale no o lakou ka makou e ike poaeae nei i ko lakou emi mau ihope. Mai ka manawa o ka hoouka kaua ma Somerset a hiki i keia wa, he kuemi ihope ko lakou. Ua kipaku ia aku lakou mai ka papu o Henry aku; ua hoopio ia lakou ma ka papu o Donelson; ua haalele lakou i ka pakaua ikaika o Columbus, a ua hookuu wale ia mai ke kulanakauhale o Nashville me ke ki ole o ka pu hookahi, a ua oleloia hoi ua mahuka aku lakou mai Murfreesbro aku. E kaua ana anei lakou? No ka inoa koa maikai o na aoao elua, he manaolana nui ko makou e ku ana lakou la e kaua. No ka mea, ina e hoopau ia keia kipi ana me ka hoouka kaua nui ole, e akaaka ia mai na aoao elua e ko ka honua—o ka poe kipi no ko lakou kaena wale a hohe wale, a o ko ka Akau no ko lakou weliweli a makau i ka hana o na kipi. He mea maopopo ole no ke kumu i emi ai ihope ka poe kipi. Aole no i ku i ke akamai koa ka haalele ana i na moku o Misisouri, Kenetuke a me Tenese, aka, he kaulana no na koa o ka Hema no ka wiwo ole, a nolaila, heaha ke kumu o ke emi ana ihope? Eia no, no ka makemake ole o ka nui o na makaainana i keia kaua kipi. Ua alakai ia lakou e na luna maalea e hapai ai i na mea kaua a e kue i ke aupuni, a i ka hookokoke ana mai o na ligiona koa aupuni, ua hoopahemo iki ia na kaula e hihikii ana ia lakou, a nolaila no ka hee mau ana o na kipi.
"O ka poe ma ka aoao Hema i puni oihana aupuni ka i hoohalahala i ke aupuni, aole o ka lehulehu. Ua manao paha kekahi poe, no ke kuahaua ana a me ka wae ana o na Kiaaina i na kane a pau e hoomakaukau no ke kaua, nolaila, ua onipaa ko ka Hema e kaua a make loa; aka, i ko makou manao ua hoike mai ia i ka pilikia maoli i na koa kupono ole ka nui. Ma ka Akau, ua komo na koa a pau mamuli o ko lakou makemake iho, a he 660,000 ko lakou nui, a ina ua makemake ia he 660,000 hou aku e loaa koke io no. No ke aha la i lawe lima ikaika ia na kane o ka Hema e na Kiaaina, a hookomo ia, ma na puali koa i mea e lawa ai ka nui? Eia no ka pane akaka loa: ua kue mai ka nui o na kanaka i na luna a lakou ma kela kipi hemolele ole i ke aupuni kahiko a maikai hoi.
"Ua manao nui no hoi keia poe Kiaaina e lanakila ka aoao kipi, i loaa ia lakou ka puuhonua kahi e ola ai; no ka mea, aia a hiki mai ka la e auhee loa ia ana ke kipi, e kai ia ana ua poe Kiaaina ma ka huakai hookahakaha o na Generala lanakila, a o kekahi hoi o lakou e kau ia ana no ma ka amana o ka poe lawehala i hoailona e weliweli ai i ka poe e manao ana e kipi ma keia manawa kau; a no ko lakou ike lea ana o ia mea, nolaila, e hooikaika loa ana lakou me ke kanlua ole, a e uneune i kanaka e kaua a e hoopaa i ko lakou mau noho e kuoi nei. Ua komo loa na Kiaaina ma keia hana, aole e hiki ia lakou ke haalele.
Ke hoomakaukau nei ke Aupuni o Amerikahui e hooponopono hou i na moku kipi, aia a pau na koa kipi i ke kipaku aku. Aole e loaa koke ana ia mau moku i na kuleana a pau e like me mamua, he hapa koa a he hapa kivila paha ke ano o ke aupuni ana, a ina e hoike mai ka hapanui o na kamaaina i ko lakou makemake e hoi hou malalo o ka malu o ke aupuni i kipi ia, alaila, e kapae ia ana na kanawai koa, a na na kamaaina no e hoomalu ia lakou iho e like me mamua. Ke wanana wale nei makou, e malama maikai ia ana ka la 4 o Iulai mai kela palena a keia palena o Amerikahui. Ua akaka keia ma na wahi a pau, no ka mea, o ka poe i kue i ke aupuni mamua, ke huli hou nei lakou i ke aupuni i keia manawa."
Ma ka poalua iho nei, ua hookipa ia na Kuhina nui o ka Moi maluna o ka anuwa Rukini o Calevala. Ua kani ia na pu kupono ka nui i ko lakou papa alii, ia lakou i ae aku ai maluna o ka moku.
Ke Alanui o ka Pomaikai.
"Wa iho la paha kekahi o oukou, Aole anei he pono e loaa kekahi manawa kaawale no makou iho? Eia ka Makaula malaila, penei: E hoohana pono i kou manawa, ina ua manao oe e loaa ka manawa kaawale; a no ke akaka ole o ka mau ana o kou ola i hookahi minute, nolaila, mai noho a kiola wale he hora okoa. O ka manwa kaawale, oia ka manawa kupono e hana i kekahi mea e pono ai; a e loaa ana no ia i ke kanaka nokui, aole loa e loaa ana i ke kanaka hoololohe; no ka mea, he okoa ke ola manawa kaawale ana a he okoa ke ola palaualelo ana. Ua nui loa ka poe i hana ole nana i loaa kahi ola ma ka ohikihiki alanui ana; aka, he mikioi ole ko lakou kuleana e anoi ole ia ai; aka hoi, o ka hana mau, oia ka mea e loaa mai ai ke kuonoono, ka ulakolako a me ka mahalo ia mai. He umeke ai nunui ko ka mea hana mau, a ina i ku ka puu, kumoni mai na mea a pau ia ia.
"Aka, e laa me ko kakou hana mau ana, e pono ai no ke noho malie, me ka auwana ole, a me ka lalau ole, a e malama ka kakou mau pono me ko kakou mau maka iho, aole e paulele nui ia hai e malama ai, no ka mea, o ka laau i uhuki pinepine ia a kanu hou ia ma kahi e, aole ia e ulu koii mai, aole no hoi i pipili ka manauea i ka pohaku kaa. Ina he oihana kau, e malama pono ia, a e malama no ia ia oe; a ina ua makemake oe e hana maikai ia kau hana, nau no e hana; a ina ua makemake ole oe, alaila, e haawi ia hai e hana; no ka mea, o ke kanaka e pomaikai ana ma ka mahiai, e hoopaa no ia i ke kau o ke oo. O ka hilinai ana ia hai, oia ka mea i poino ai i ka poe he lehulehu; no ka mea, ma na mea o keia ao, aole no i ola kanaka i ka manaoio, aka, i ka nele i ka manaoio ole ka mea i ola ai. Ina e makemake ana oe he kauwa paulele, e hookauwa ia oe iho. O ka hoolalau a me ka hoolola, ua hooili mai no ia i na poino he nui; no ke kui ole ua haule ke kamaa hao o ka lio, a no ke kamaa ole ua haule ka lio, a no ka lio ole, ua haule ka mea holo lio; no ka mea, ua loaa kona poe enemi ia ia a pepehi, a ua ili mai keia pilikia no kona malama ole ana i kekahi kui o ke kamaa hao o ka lio. Nolaila, e pono ia kakou e makaala i na mea a pau mai ka liilii a ka nui hoi.
"O ia ka'u, e na makamaka, no ka hana mau a me ke ahonui; aka, e hookui aku no kakou me ia i ka pakiko a me ka mauna ole, a malaila no e onipaa ia ai ko kakou waiwai ana. O ka mea i ike ole i ka hoaahu ana o ka puu ma kona ipuka, e pepelu mau no ia i kona kua a hana paha a kuaneno kona ili i ka la kikiki, no na la a pau o kona ola ana, alaila, e make aku no ia, aole nae he kakai lepo ole kona e hooili aku ai i kona mau keiki. Ina e makemake oe i ka waiwai ana, alaila, e manao nui i ka malama ana e laa me ka loaa ana o ke dala. Aole e waiwai nei keia aupuni i ka pu dala nui i loaa ia ia i kela makahiki keia makahiki, no ka mea, ua oi ae ka nui o kona mau lilo mamua o kona loaa. A pela no na ohana kanaka, ua mau no ka ilihune, ina ua aie aku lakou no na mea e pono ole ai i ka wa pilikia ole.
"Nolaila, ea, e hookaokoa aku i na mea lapuwale e pono ole ai, alaila, aole no oukou e uhu naui ana no ka inoino o ka manawa e noho nei, ka auhau kaumaha, a me ka lilo nui o kou ohana. O ka lilo ana no kekahi mea lapuwale, ua lawa no paha ia no ka malama mailai ana o na keiki elua. E manao ana paha oukou, o kekahi mau lole hou ano hanohano, o kekahi kiaha rama, a o ka ahaaina paha, he mau mea ano nui ole a uuku hoi; aka, eia keia oiaio, o na kuluwai, he lehulehu e hoopiho no ia i ka pahu okoa, a o kahi liu uuku e hoopiha no ia i ka moku nui. Nolaila, mai noho oukou a kuai i kekahi mea akaka ole o ka pomaikai me ke kapa mai he mau pono, malia paha o lilo ia mau mea he mea pono ole; aole hoi e kuai i kekahi mea no ka makepono o ke kuai ana o makehewa hoi auanei ia, no ka mea, ina e pomaikai ole ana oukou i ka mea i kuai ia, he poho wale ka hana, a e ukali mai no paha ka nele loa o na mea e pono maoli ai. Ua nui ka poe i loohia i ka popilikia no ka pau e o na dala i ke kuai ana i na lole wahi mea e nakeke e pakele ai ia lakou. O ke aiwawiwa no ia o ka hana naaupo. Ina ke noho n ei kekahi o oukou me ke kuonoono, mai hookuli i keia olelo, me ka manao e mau ana ko oukou pomaikai; no ka mea, elua wale no mea akaka loa, oia ka make ana a me ka lilo mau ana o ke dala. Ua kau iluna paha ka la i keia wa, aka, mai manao malaila aole e hiki mai ana ka po. O ka miki mau ana iloko o ka umeke ai, me ka hao ole o ka ai hou, e hoopau koke no ia i ka ai a ikeia aku ka mole. A pela no ka waiwai, ina e lawe pinepine ia na wahi hakina, me ka waiho ole mai o ka waiwai hou, alaila, e opaha koke auanei kahi eke dala a pili pu. Ina ua makemake oe i kekahi mea hou, aole e kuka pu me kou kuko, e kuka pu me kou waihona dala, oia ka mea e olelo pololei mai.
Ua maloo ka puu i ke kamailio loihi, aia a hoomau ia i kahi wai o oioina, alaila e kamailio hou kakou.
Ua ku mai iloko o kela pule iho nei i elua mokuokohola. No Califonia mai kekahi, a ua piha ia moku i na pahu aila he 1,125, a no Nu Kilani mai kekahi me na pahu aila he 500. Uuku no na moku e ku mai ana iloko o keia Kikina, aole paha e oi ae ana ka nui mamua o ka umi."
E kala aku ia hai, aole ia oe iho.
No na Aina e mai!
Ma ka la pule iho nei, ua ku mai kekahi moku kalepa no Kapalakiko mai, me na nu hou no Amerikahui a me Europa. Aole he hoouka kaua hou ma Amerikahui, no ka mea, ua kuemi mau ihope na kipi ke hele imua na koa aupuni. Ua poaipuniia na kipi ma na aoao a pau, a ua nui loa ke kumakena i hoike mau ia mai iloko o ka lakou mau nupepa no na pilikia e hooke nei ia lakou. Ua aneane poho ka manaolana o na makaainana i ka nui o na poino i hooiliia mai maluna o lakou i keia mokuahana hoomainoino, a aole lakou i ae e hele mamuli o ko lakou makemake iho i ke kaua; nolaila, ua kuahaua na luna aupuni i na kane a pau i kupono no ka, oihana koa e hoomakaukau koke e komo i na puali koa. Ke mau mai nei no nae ka manao ikaika o na luna e kana a i ka make, wahi a lakou; no ka mea, no ka lanakila mau o ke aupuni Akau, ua hele a inaina makona lua ko lakou manao. Eia hoi keia, ina e hoopioia lakou, e hoomalu ia ana ko lakou waiwai e ke aupuni, a e liia ana paha kekahi o lakou, a nolaila, aole paha e hoomalie ia ana lakou me ka amuemue ikaika ole.
Ua hoopioia ka mokuahi Beretania o Lebanon, e ka moku manuwa Amerikahui o Portsmouth, no kona komo hewa ana i kekahi awa o ka poe kipi.
Ma Kapalakiko, ua hoopauia i ke ahi ka moku kalepa o Polynesia, a ua pau pu me ia i eiwa o eke leta no keia pae aina, a nolaila, ua ane nele loa makou i ka nupepa ole e imi ai i na mea hou.
Ua manaoia e hooholoia ana he kanawai e ka Ahaolelo nui o Amerikahui e hookuu ana i na nika a pau o ka poe kipi.
Ua kuaiia na palapala aie o ka aoao Akau ma Richmond, (ke kulanakauhale kipi,) no ka puka he 30 hapahaneri no ke dala hookahi.
O ka moku aina o Tenese, ua hoomalu ia e na kanawai koa, a aia a ae mai ka hapanui o kolaila kamaaina e komo hou iloko o ka hui kahiko, alaila, e hoonoa ia na kanawai koa a e kau ana na kanawai mua. Ua pio loa na kipi ma ia moku.
Ma ka la 18 o Feberuari, ua hele na koa aupuni ma ka mokupuni o Edisto, ma kahi e kokoke ana i ke kulanakauhale o Charleston.
Ua lilo ka malama ana o na waea telegarapa a pau i ke aupuni, aole i ae ia kekahi olelo e pili ana i ke kaua e hoiliia, ke ole e ae o ka luna aupuni.
Ua loaa i ke aupuni ma Tenese i ka pulupulu he $100,000 ka waiwai.
Ua halawai ka poe mea pulupulu a paka hoi ma Richmond, e kuka pu no ka pono a pono ole paha o ka hoopau ana o ka pulupulu a me ka paka, i ole e loaa i ka puali koa aupuni. Aole i hooholo ia kekahi manao akaka.
Ma ka la 2 o Maraki, ua make o Gen. Lander, i ka eha i loaa ia ia ma ke kaua ana ma Edward Ferry.
Ua haalele ka poe kipi i ke kulanakauhale o Columbus ma Kenetuke. Ua kiolaia ua pu nunui iloko o ka muliwai, a ua hoopau loa ia na hele a pau ke ahi, ke waiho neoneo wale nei ia wahi.
Olelo mai kekahi nupepa o ka aoao kipi, no ka lanakila mau o ke aupuni, ua loaa i ko ka Hema ke aiwaiwa o ka poino a me ke kaumaha.
Ua hoomaka ka poe kipi e haalele i ke kulanakauhale o Columbus i ka la 27 o Feberuari. Ia la ae, ua puhiia na hale i ke ahi; a elua la no ka a loa ana. He 14,000 ka nui o na koa i ka wa i puhiia ai.
He nui na moku hou ma na kahawai o Aferika e imi ana i na nika e kuai. Aole nui na moku manuwa Amerikahui malaila i keia manawa, a nolaila no keia mahuahua ana o na moku kuai nika.
He wai halana nui mamua iho nei ma Auseteria. Ma ka apana o Viena ua nui loa ka wai, a he 80,000 ka nui o ka poe i loohia i ka popilikia, aole ai, aole hoi he wahi moe o lakou. Eha la ke kahe mau ana o ka ua me ke kanahai ole. Ua pau i ka hiolo na alahaka a hoopau ia hoi ua alanui.
Ua olelo ia ma na nupepa, ke hoomakaukau nei o Auseteria e kaua hou me Italia.
Iloko o ka manawa pokole ae nei, ua ulu mai he hihia iwaena o na aupuni o Perusia a me Auseteria, a ke hoonui wawe nei ke kowa iwaena o laua.
O na mea i oleloia ae nei maluna, oia no na mea ano nui o ka nuhou i loaa mai ia makou; aka, no ke puhi ana i ke alii o na eke leta, nolaila ua hiki ole ia makou ke pai a nui.
Ke pii nei ke Kumukuai!
No ka pilikia o ke kaua ma Amerikahui, aole he nui o ka pulupulu ma ka Akau e pono ai i na hale hana lole, a nolaila, ke pii nui nei ke kumukuai o na lole pulupulu o na ano a pau. Ua papalua ke kumukuai iloko o na mahina eha, a ke pii nei no. Nolaila, e ka poe e heluhelu ana i keia, e makaala oukou i ko oukou mau lole, aole e hoomaunauna wale a waiho wale, no ka mea, aole paha e mau ana ke kumukuai e noho nei ma keia pae aina, e pii ana no paha; aole hoi he mahuahua ke dala i keia wa.
Nui ke kani ana a na moa puni inu waina a me na wai ona, nona na kumu e kau ana maluna, "E puhi i ka rama," a "E puhi ole ia ka rama," a pela aku. Ke hoomaka nei na pepeiao i ke kulikuli, ke paapaa nei na puu, a ke pakuikui nei ka ihu i ka honi mau i kona mau mooolelo e kahe ana maloko o ka lalani hoike manao o ka Hoku Pakipika a me ke Kuokoa i keia mau pule i hala ae nei. Ua piha hewa, ua make hewa, ia kakou i kanaka maoli ka manao ana e lilo ia kakou ka noonoo ana o keia mea nui e makemake ia nei, a no ke aha keia leo nui a kakou e kau nui nei, "E puhi i ka rama." He oiaio aole i wehe ia ka ipuka oia mea e maopopo ole ai ka pono, a me ka pomaikai, na hewa, a me na poino, o ke aupuni a me ka lehulehu ke ae io ia ia mea, aka, eia kekahi mea e noonoo nui a kakou; e loaa auanei na mea mahuahua, mai na mea e ulu ana o ka aina o ko kakou mau kuahiwi e loaa ai ka pono ma ke kalepa ana ma na aina e aku. He nui na mea ulu i hooulu ia i hiki ai ke hana i rama, a e puhi i rama i mea e loaa ai ka pomaikai mailoko mai o na ko, a mea e ae paha. He nui ke ki o na mauna o ko kakou wahi pae aina nei, e hiki ai ke hoolawe aku i ka poe puhi no na makahiki he iwakalua a oi aku, i mea e ike ia ai ka pono a me ka pomaikai io o ka mea e makemake ia nei, no ka mea, e noonoo kakou; ina e manao ana kekahi e hooulu i ke ki, ua like paha me elima makahiki e loaa ai ke oo kupono no ia mea. A heaha ka hana a ka poe puhi rama iloko oia mau makahiki noho wale, me ka uku i na kumakahiki i na kanaka hoolimalima, a me na lilo o kela ano keia ano i hoike ole ia e ka poe e kahea nei me ka leo nui, "E ae ia ke puhi i ka rama." Pela e ae ia paha ke puhi rama e hoao, aka, he ane makehewa no paha, no ka mea, ina e hilinai ana kakou ma ka wili ana o na wiliko i ke puhi rama, e maopopo io no e poho ana ke ko, ka mea a lakou i manao nui ai, a iloko oia mea, ke ike nei ka poe puhi ko, aole he nui o ka pomaikai ke ae i ke puhi ana o ka rama, a hilinai aku ko lakou manao e loaa ia lakou ka pomaikai ma ia mea. Ke ike nei ka poe puhi ko, ua oi aku ka waiwai o ke ko ma ka pouna, a no ka maikai loa o ke ko ma keia paeaina, hiki ole ke hoolilo i kekahi o ko lakou manao no ka wili ana, a me ke puhi ana i kekahi mea a lakou i ike ai aole o lakou wahi pomaikai iki malaila. Nolaila, nohea ko kakou ike, e kamailio wale nei no, e puhi ia ka rama, oiai aole loa kakou i ike e pono io ana paha, a e ole ana paha. E pono paha ia kakou ina oia ke ake nei o ko kakou makemake, a malaila kakou i hilinai ai e oi palua ana ka loaa o ke Aupuni maloko o keia hana ana, a me ke ola o ka lehulehu, e ninau aku i kekahi o ka poe wili ko, a me ka poe huli rama, he mea io no anei ke puhi i ka rama i mea e waiwai ai ke Aupuni, he ole anei? Aka, o keia hamumu kumu ole, ua makehewa, a o ka hope o keia mau mea o ka hoi aku no kela mea keia mea i ka hale me ka olelo iho no, ua pono no au, ua hewa oia la, ua pono o mea, a ua hewa o mea.
E noonoo kakou ke alawa mai nei no ka maka o ka poe i oi ae ka ike ke akamai, ka noiau mamua aku o kakou, nolaila, e akahele, mai manao kakou no ka loaa ana ia kakou kekahi nupepa kuokoa no kanaka nolaila kakou e hoohaakei ae me ka olelo iho, o ko'u ka manao pono a o ka ia la ka hewa, a pelaaku.
Maloko o ka olelo a Minamina i ka poaono i hala iho nei, ua hoike mai oia e like me ka palapala hoike a ka Lunakanawai o ka makahiki 1857 he 1919 ka poe i hoopai ia i ka inu rama, a i ka makahiki i hala ae he 1573 ka nui i hoopai ia. Pomaikai maoli ina e loaa ia kakou ka uuku loa o na kanaka e inu mau ana i ka rama, a iloko o ka 90,000 kanaka o Hawaii nei, 1573 mea wale no poe i hoopai ia. Eia ka ninau, he poe kanaka Hawaii wale no anei keia poe i hoopai ia no ka inu rama? Aole anei he mau haole kekahi. A maloko o na kumu manao, ua maopopo loa o ka hapa uuku o na kanaka o Hawaii nei, ke makemake nei i keia mea he rama.
ULUHUA.
He mea ino.
Ua ike makou, me ka minamina nui, i ka puulu kanaka nui i muimui mai i na kakahiaka o na la pule a pau ma Ainahou, e ike i ke ku ana mai o Kilauea, a me ka hana a na Paniolo me na bipi hihiu. I keia la pule ae nei, aole o kana mai o ka walaau, ka uwa a me ka hookeke, ka naholo, a me ka huliamahi io a ia nei o kanaka, me he mea la akahi no a ikee lakou ia mea he bipi. I ko makou manao, he mea ia e hookonokono ai i ka lehulehu e hele ole i ka pule, a e luana wale ma na alanui, me ka hoomanao ole i ka la hoano o ke Akua. E aho no ke hoopaa ia na bipi iloko o na pa bipi a ka poakahi, alaila, e hookuu ma na alanui, aole ma na la pule.
Ka Raiki.
Ua loaa na mea wili e ihi ai ka raiki i keia manawa, a aole paha e liuliu ana a e hana mau no ia ma kahi kupono. Nolaila, e ka poe kanu raiki, mai pioloke oukou no ke kuai koke ole i ka raiki, i hoouluia i keia manawa, e wehe ia ana ia pilikia. He hiki no ke kuai i keia manawa, ina pela ko oukou manao, ma kahi i oleloia iloko o kela pepa ae nei; aka, mahope iki aku, e hiki ana no paha ia oukou ke hoolimalima me ka poe mea wili e ihi ai i ka raiki, alaila, e kuai aku. E hoomau no i ke kanu ana, aole no oukou e poho.
O ka noonoo, oia no ke ki o ka alelo.
No ka hoano e ana i na Kanawai kula.
Ua kamailio ia ma ka Helu 25 a me ka Helu 26 no na Kanawai kula, e hoololi a hoano hou ae no ke ao ana, a me ka hoomaka ana e ao ia na ike e ae e pili ana i ke akamai maoli, a he mea ia e kuonoono ai ke akamai.
No ka mea, ia kakou i noho iho ai iloko o na makahiki he kanaha a keu ae, ke ku mau nei no ke ao ana i na makahikim ua; ua holo mau ka ike i na mea ao palapala, a ua makaukau no, aka, i keia mau la ua hoolulelule me he mea la ua elemakule, nolaila, ke alakai nei ka palaka iloko o na haumana. Nui na haumana e hele nei i na kula, a hoi mai, he hoka wale iho no ka hana a kekahi poe, a ua loaa no hoi kahi hana a kekahi poe.
Nolaila, ua kupono ke kanawai kula e ao ia na kanaka opiopio, i makaukau e ao ia i ke koa, kamana, a ma na hana lole; no ka mea, ua haawi mai ke Akua i ka honua no kakou, a no na mea a pau; na kakou no e hooko o i ka hana no ka mea, he ao hana keia.
Ua kauoha ia mai kakou he wa kupono keia ke hana, a ua lanakila mau ka poe hana malalo ae o ka la. Ke ku nei ke kanawai no ke Kuhina Kaua—he mea pono anei ke Kuhina Kaua oia wale no, a he pono anei oia wale no, he hana pono anei ia i ka mea hookahi? Aole, o ka lehulehu o ka poe ike ka pono a makaukau.
Nolaila, ke koi ia nei ka Ahaolelo e hoano e ae i ke kanawai kula.
Aka, o ke ao palapala a me ka hoomana Akua ana, oia ke poo o na kula; no ka mea, he kumu waiwai puka nui ko na mea a pau malalo o ke kumu kanawai i hoohui ia malalo o ka mea hookahi. Ina paha e hoololi ia ke Kanawai kula, alaila, e pau ka hemahema o ka lahuikanaka, ma ka noho wale a palaualelo, ua komo aku paha iloko o ka makaukau i na hana, ke kaohi mau ia nei ka lahuikanaka iloko o ka palaka, a ike ole i na hana ana, hiki ole i kela mea keia mea ke malama i kona kumu waiwai, ina paha e ao ia na kanaka ma ke kula, a me na hana lima maoli, a ku wale kekahi kanaka me kona haalele wale i ka hana i ao ia ia ia; a nolaila o ka hewa no ia nona, he mea nui keia o ka ike o ke kanaka ma ke akamai i ka palapala, ame ke ao ia a ike i na hana maoli, oia no ke kumu waiwai o kela mea keia mea, ke kauoha ia oia, a ua loaa ia ia ka ike hohonu, oia no ke kumu waiwai puka nui loa o ke kanaka.
No ka mea, ua ao uuku ia no kekahi poe i na hana kamana, a me ka amara, a ma ka nana wale no kekahi poe, a ke malama nei no kekahi poe ia wahi ike i loaa ia lakou, a ua kaili mai kekahi poe, a ua malama i ko hai ike, a ua ao ia kekahi poe i ka oihana kahuna hai olelo, ma ka hoomana Akua ana, ke hana nei lakou i ka hana i ao ia ia lakou, a ke hoouna ia nei kekahi poe o lakou e hele e ao aku ia hai, ua makaukau lakou, a me ka poe i makaukau no ka manao io he nui wale aku na hana, aole kakou i ao ia, aole kekahi poe i ao ia i mau kahuna lapaau, no ke aha ka ike ole o kakou i na ohana akamai a pau he nui wale ke olelo ia nei no ke kanawai kula, heaha la ka hewa ke hoao a hoomaka i ka hoololi ana.
Pela na mooolelo e alakai ia nei ma ka nana ana aku, aole ka naauao e ku mau ana i ka mea hookahi e holo mau ana imua me ka hoohalahala e holo amu ke akamai, a e pii aku i na pali kaulana o ka ike.
A pehea la auanei e ike ai ka lahuikanaka ke ao ole ia mai, e kupaa mau anei na kula ma ke ao ana i ka mea hookahi wale no. Pehea la ka poe kalepa waiwai, oluolu anei lakou ke kupaa mau ko lakou kumu waiwai kalepa, aole loaa ia lakou ka puka, a ua ike ole paha lakou i ka hoonui waiwai i oi ae mamua o ke kumu lilo, a loaa ka oi a me ka like.
Nolaila, eha mea i manao nui ia e ka poe kalepa waiwai, 1 o ke kumu waiwai ka mua, 2 o ka oi, 3 o ka like, 4 o ka pakela. Ina ua kupaa mau ke kumu waiwai, aole ona puka a puni ka makahiki, ua maopopo, aohe waiwai o ia hana, o ka haalele koe o ia hana, ua puka ole, a ua poho ka hana, nolaila, ke kanu ia nei kanaauao iloko o keia aupuni, a ke ku nei ko kakou Moi, a me kona mau hoahanau, ua ao ia no lakou iloko o na kula, a ua akamai i ka olelo Beritania, pela no hoi kekahi poe kanaka maoli, ua ano mahuahua paha kanui o na kanaka i ike i ke ao palapala, o ka hapa nui paha o na kanaka opiopio e noho nei, aka, aohe poe i kaulana no na hana e ae e pau ai ka hemahema, a me ke kuonoono o ka noho ana o ka lahuikanaka. Ina paha e hapai ko kakou ahaolelo i ka noonoo no keia mea, e hapai pu ia me ka noonoo i ka malama i ka waiwai o ka lehulehu, oia kekahi hemahema nui o na kanaka e noho nei.
Nolaila, o kekahi hana nui keia a ka ahaolelo e noonoo ai, ke makemake nae ka poe i lawe i ka oihana a na makaainana, e kukulu lakou i keia pomaikai no ka lehulehu.
Ke manao paa nei au o ka hana nui ka noonoo ana no keia mau mea, aka, ua pau paha ka hoopaapaa loihi ana o ka ahaolelo no keia mau mea, aole paha o lakou mea e kue no keia, no ka mea, he pomaikai akea keia no ke Aupuni a me ka lehulehu, aka, he nui paha ka poe ike akamai i ka noonoo iloko o keia aupuni e noho nei, mai na aupuni e mai, ua ike no lakou i keia mea.
K. MAAKUIA.
Aole i nele ka poe nuku wale i na huaolelo ole.
No ka make ana o A. Moku.
Ua make oia i ka la 16 o Maraki, oia ka hora 6 o ke kakahiaka o ka la sabati; a he nui ka minamina a me ke kaumaha ia ia, no ka mea, he makua ia no na hana pono o ke Akua, a o ko D. Baluina hope ku pono no ia ma kana oihana, oiai e ola ana ia; nolaila, ke noho nei makou, kana mau keiki, a me ko makou makuahine, a me na hoahanau, me ke kanikau, a me ke aloha ia ia. Ia la no, ua hoolewa ia kona kino kupapau, ma ka hora 2 o ka aui ana o ka la, a ma ka hora 3, komo ma ka luakini o Wainee. Mamua ae nae o ka hoolewa ana, ua mele makou i kekahi himeni kupapau, ma ka leo kupapau o ka himeni Bolabola, a he nui na waimaka i haule ia, mai na maka mai o a hoa o ka pono o Keristo. Eia ka pauku mua o ua himeni la.
Ahio i rara i tau aau,
I te apoo tupapau,
A feruai i taia rau,
Te pau atu i raira mau.
Pela iho la ke ano o ka olelo i himeni ia ai, ma kona hale noho, a pau ka himeni ana alaila, kai ka huakai ma ke alanui e pili ana i Lanikeha, malaila i hele ai a hiki i ka hale kuai o ke Kikane, a malaila pii i uka, kupono i na hale paahao, ahele a hiki i ka luakini. I loko o keia huakai, o ka Mea Hanohano P. Nahaolelua kekahi, no ka mea, o kana keiki, o Huakini, oia ke kane a ka A. Moku kaikamahine, i kona wa e ola ana, oia no ke kumu o kona komo ana ma ia huakai. A komo ma ka luakini, a makaukau, alaila, mele hou ia ka himeni kanikau maoli. A pau ka himeni ana, alaila, pule a pau, alaila, hai mai o D. Baluina i ka himeni 234, a mahope iho, hai mai oia i ka olelo paipai, a pau kana paipai ana, hai hou mai oia i ka himeni 25, pau ka himeni, lawe ia kona kino kupapau, e kanu ma ka ilina. A hiki ma kona lua e waiho ai, pule o D. B., i ka pule hoano, hookuu ia ke anaina. Nui no na kanaka i hele mai no ke aloha. Nolaila, e hoomanawanui iho oe e ka Hoku Pakipika, i ka lawe aku i keia wahi ukana, i loohe kona mau hoa o ke kula nui o Lahainaluna, e noho ana ma Hawaii, a me Kauai, no ka mea, o keia kanaka no kekahi, i ke komo mua ana o ke kulanui o Lahainaluna. A mahope aku e lohe kakou i kona moolelo, a me kana mau hana. Me ke aloha. D. Kahaulelio.
Wailehua, Lahaina, Maraki 22, 1862.
Ahahui mahi pulupulu o Honolulu.
Ua hoomaka hou ka halawai kuka o keia Hui ma ka la 7 o Maraki nei, ma ka hora 7 ahiahi, e like me ka rula mau oia Hui, a e kapaia ia halawai, o ka halawai mua o ka M. H. 1862.
A ma ka la 18 mai, au halawai hou; ua nui no na mea i kukaia iloko o keia mau halawai ana, no na mea e holo ai ka hana a me na mea e kupaa ai na hoa o keia Ahahui, oia ka noonoo ana i ke kumu kanawai a me na kanawai hooponopono o keia Ahahui, a ua pau ka hana a na Comite, no ka noonoo ana i ke kumu kanawai, o ka hooholo wale no koe.
A ma ka halawai hope o keia Ahahui ma ka hora 7 ahiahi, o ka la 25 o Maraki nei, aole i hooholoia ke kumu kanawai, no ka pau ole mai o na hoa; a nolaila, ua hoopanee ia ka halawai a ka poalima mua o Aperila la 4, oia ka hooholo loa ana no ke kumu kanawai.
A no keia mea, ua kauohaia mai au e ka Hui mahi pulupulu, e kauoha aku ia oukou e na hoa a pau ma ka Apana o Kona nei, e akoakoa ma ka luakini ma Kaumakapili, i ka la 4 o Aperila, hora 7 o ke ahiahi, no ka hooholo loa ana i ke kumu kanawai.
Mai hoopalaleha kakou mamua o ka hana maikai. W. N. Pualewa.
Kokua Kakauolelo o ka Ahahui Mahiai.
Honolulu Maraki 26, 1862.
O ka mea nana i hoopuka hope ka moolelo o Kailiokalauokekoa, ua makaukau ia e hoopuka ia ka moolelo o Laieikawai, ma keia mau Helu aku o keia hapalua makahiki.
Ma ka manaolana o ka mea nana e hoopuka ia moolelo, ane hyiki i ka iwakalua Helu a mamua aku paha.
Ua loaa mai no ia makou kekahi kope o keia moolelo mai Waialua mai; aka, ma ka manao o ka mea nana e hoopuka ua moolelo la, he makehewa i ko Waialua, ke hoopuka i kela moolelo me ka ike ole, nolaila, ua hoomoe loa ia ma ka papa.
E haalele aku i na kaao lapuale a na luahine.
Ua nui na palapala i loaa ia makou e hoohalahala ana no ka hiki wawe ole o na eke leta, a no ke ino loa hoi o na ope i ka opala a me ka wai. He hemahema ino loa ia, hiki ole ia makou ke pale ae, na hai no ia.
Ke manao nei kekahi poe ma California e hapai i ke kanu raiki. Ua nui no ka aina malaila kupono no ia hana. Ua manao lakou e kuai i ka raiki i hoouluia ma Hawaii nei, a hooiliia mamua aku nei i Kapalakiko, i anoano e kanu ai.
Ua kohoia ka Mea Kiekie L. Kamehameha i Kanela, o ke Kiaaina o M. Kekuanaoa i Mekia, a me ka Haku o Hawaii i Koporala, o ka Puali Kaualio o Honolulu nei.
Ma ka la pule iho nei, ua hoi mai o Mr. S. Spencer (Kipine,) ke Kakauolelo o ka Oihana Kalaiaina.
Ua oleloia, ke hoohui ia nei he puali koa pukaa ma Honolulu nei.