Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 18, 23 Ianuali 1862 — Page 2

KA HOKU O KA PAKIPIKA.
POAHA, IANUARI 23, 1862.

                Ke hoomaopopo lea ia mai nei ia makou ka mooolelo no ke koho balota ana ma ka apana koho o Lahaina, Mokupuni o Maui, a me ka hana ana a na Luna i kohoia no ia apana, ma ka la 6 iho nei o Ianuari, a ua hiki mai ka palapala e hoike mai ana, ua hookolokoloia ua mau Luna la imua o ka Aha Hoomalu o Lahaina malalo o ka Pauku 809 o na Kanawai Kivila. A no ka mea, he mea nui loa keia e pili ana i ka pono o ka lahui a pau, nolaila, aole makou e waiho wale i ka olelo ana ma ko makou Nupepa no keia mea; no ka mea, o ke kahua no ia a me ke kumu manao paa i kukulu ai makou i keia Nupepa, e hoike hookamani ole aku, a e ao aku i ko makou lahui ma na hana kupono i ka maluhia, a me ka noho malie malalo o ke Kumu Kanawai a me na Kanawai o ka Moi. A no keia mea, nolaila makou e hoolaha aku nei i ko makou manao, a me ke Kanawai e pili ana ia mau hana.
                Ua maopopo mau i ko makou manao, aole e nele ana ka ulu mai o kekahi hana pono ole i keia manawa koho balota, no ka mea, ua uluaoa, a lehulehu ka poe i manao nui e kohoia; a nolaila, e pioloke no auanei kekakahi poe, a lalau, e hana i ka mea i papaia ma ke Kanawai. Ua ike mua ia ia mea ma na aina e ae, a nolaila, ua hanaia i Kanawai e hoomalu i ke koho balota ana; a eia ke ulu mai nei ma kekahi o ko kakou mau Apana koho. Ina aole e kinai ia, a e hoomalu ia, alaila, e lilo auanei i mea nui ma keia hope aku ma na apana koho a pau; a ke mahalo aku nei makou i ka poe nana i hooikaika e kinai i kela hana pono ole ma ka apana koho o Lahaina.
                No ko makou makemake e ike na mea a pau i kela Pauku 809 o na Kanawai Kivila, nolaila, ke pai nei makou i ua Pauku la, a eia no malalo:
                "Pauku 809. Ina e kipe kekahi i kekahi mea e me ke dala, a me ka olelo e loaa ia ia ka uku mahope paha, a ina hooweliweli paha ia ia, a alakai ia ia e koho i kekahi kanaka e ana i makemake ole ai, aole hoi i ke kanaka ana i makemake ai e koho, a i alakai paha ia ia, aole nae e haawi ua kanaka la i kana balota, e hoopaiia ka mea nana i hana pela, ke hoomaopopoia kona hewa, ma ka uku hoopai, aole oi aku i na dala he kanalima; a i ole ia, e hoopaahaoia oia ma ka hana oolea, aole oi aku i na malama eono, e like me ka manao o ka Ahahookolokolo."
                Ua maopopo loa, o ka mea hahaki i na olelo o keia Pauku, ua hewa loa, a ua ku e kana hana i ke Kanawai a me ka pono hoi o ka lehulehu, a nolaila, ua hoomaopopoia ke ano o na hewa ke hanaia malalo o ua Pauku la. Aka, eia nae ka hewa nui loa i oleloia ma ua Pauku la, o ke kipe ana i ke kanaka ma ke dala; ina hana kekahi pela, alaila, he hewa ino loa kana i hana'i, no ka mea, o ke kipe ka mea e hookahuli ai i ka manao pono o ke kanaka, a ua papaia ma na Kanawai o ke Akua ia hana, a ua papaia no hoi ma na Kanawai o ka aina, a ua oleloia hoi ma na Kanawai o ka aina, a ua oleloia hoi ma ka Pauku 98 o ke Kumukanawai, penei:
                "Pauku 98. Ina ua hoahewaia kekahi mamuli o ke Kanawai no ka aihue, uku kipe, hoohiki wahahee, apuka, huna waiwai i haawiia e malama, a me na hewa nui e ae, aole loa ia e noho ma ka Ahaolelo, aole hoi ma kekahi oihana e hanohano ai, a e waiwai ai paha, malalo iho o ke Aupuni o ko Hawaii Pae Aina."
                Nolaila, ina ua hoahewaia na Lunamakaainana i kohoia o Lahaina no ka uku kipe, a o kekahi o laua paha, alaila, aole e hiki ke noho ma ka Ahaolelo, ua hooleia ka noho ana ma kela Pauku maluna, a ua like no hoi pela ka Pauku 778 o na Kanawai Kivila.
                Ma ka palapala i hiki mai ia makou e hoike mai ana, a ua paiia no hoi ma keia pepa, ua maopopo loa, hookahi o kela mau Luna i hoahewaia ma ka Ahahoomalu o Lahaina, a o kekahi, ua hookuuia no.
                I ko makou manao, ua hewa no oia e like me ka mea i hoahewaia no ka uku kipe maoli ana, no ka mea, pela no ka manao o ke Kanawai; ina aole oia e haawi i dala i kona kokoolua, ina no aole kela e hoohewaia ma keia hewa inoino loa.
                A pehea la ka manao o ko Lahaina poe, e waiho wale ana anei lakou i kela Luna no kona hookuuia ana, a aole anei lakou e hoopii ia ia imua o ka Ahaolelo? E aloha ana anei lakou i ko lakou Kahunapule ka makuakane hoi o ua keiki la? A e waiho wale ana anei ka Ahaolelo, aole e noonoo nona; aole anei e hoole aku i kona kohoia ana ma keia ano pono ole? Ke manao nei makou, ina pela ka hana ana, alaila, aole pono ke noho ma ka Ahaolelo na Luna i kohoia ma ia ano.
                Heaha la ke kumu o ka haawi ana i na dala ma ia la e hookaa i na auhau? A heaha ka pilikia o na .kanaka koho ma ia la? a no ke aha ka haawi ana'ku i na dala me ka haawi pu aku i ka balota?
                Ua olelo ia ma ka Pauku 814 o na Kanawai Kivila penei:
                "Pauku 814. Aole e kenaia ka palapala kii hookolokolo no ka hihia Kiwila ma kekahi Apana o keia Aupuni, maluna o kekahi kanaka koho ma ia Apana, ma ka la koho i na Lunamakaainana."
                Ma keia Pauku maluna, ke maopopo loa nei, aole pilikia iki o na kanaka koho no na auhau i kaa ole, aole lakou e hopuia, aole hoi e kenaia no na auhau, no ka mea, he hihia Kivila no ia. Nolaila, o ka haawi ana i na dala i kela poe ma ia la, he uku kipe no ia i mea e koho ai, a e oi aku ai na balota, no ka mea, ua hooleia ma ke Kanawai ke koho ana o ka poe i kaa ole ko lakou auhau.
                Ma kela Pauku 809, ua oleloia, o ka mea kipe me ke dala, ua hewa no oia, ina paha nona ka balota a no hai aku paha, ua maopopo ia makou, ua hewa no ia hana malalo o ia Pauku, no ka mea, ua hoomaopopo loa ia no, he mea hewa i ke Kanawai ka hana ana pela. No ka mea, o ke koho ana ma ka balota, no na Lunamakaainana, he mea pono i ke kanaka ke koho mamuli o kona makemake maoli, me ke ano kuokoa, aole me ke koi wale ia, a me ka haawi i wahi makana, a hoohuli ae ia ia e koho me ka maopopo ole, a me kona makemake ole.
                Ua oleloia no hoi, o na dala i haawiia i kela la e ua mau Luna la, aole no i haawi lilo ia, aka, ua haawi ia ma ke ano hoaie, a uku mai mahope. Ke manao nei makou, he hana maikai no ia, ke hanaia nae me ka manao pono, a ke pili i ka aie dala wale no ka hana ana. Aka, heaha hoi ke kumu o ka hoaie ana'ku i na dala ma ia la, me ka uku hoopanee ole, a me ka haawi ana'ku e lawe i ka balota e hahao maloko o ka pahu balota.
                Ke manao nei makou, he hana maalea no ia, no ka mea, ua ike no makou i ke ano o kekahi poe o ko makou lahui, aole i maopopo ia lakou ko lakou kuleana nui iloko o ke koho balota ana, a nolaila, ua hoopunipuniia lakou e ka poe hana maalea, me ke aloha ole.
                No ke aha ka hookuu ole aku na lakou no e koho ka lakou balota iho? Ua ike no kekahi Luna o keia mau Luna i ke Kanawai no ke koho ana, no ka mea, oia no kekahi Luna Nana o ua Apana la, a no ka manao paha o emi na balota, nolaila, ua hoohamama i kana eke i kela la, a ua hoaie aku i na kanaka me ka lawe pu i ka balota.
                Aole anei keia he makahiki pilikia no ke kaa ole o na auhau? aole anei he mea paakiki ka imi ana i ka mea dala e hiki ke hoaie mai i mea e kaa'i ka auhau? a owai ka mea e olelo ole i ka pau o ka pilikia no ka lokomaikai o neia mau Lunamakaainana, i ka hoaie wale mai i ke dala me ka uku panee ole?
                He mea maopopo loa, no ke koho balota wale no kela hana ana, ua hunaia malalo o ka manao maalea, a me ke kue i ke Kanawai.
                Ina paha e hoapono ia ko laua noho ana ma ka Ahaolelo, alaila, he mea kahaha no ia na ka lehulehu, a he mea hou hoi e ulu mai ai ma keia hope aku.
                Ma ko makou manao, aole ku i ka pono a me ka pololei ka hana ana a me ke koho ana o na Luna no ka Apana o Lahaina no ka Ahaolelo o keia makahiki. A i ko makou manao ina he mea hiki, e pono ke koho hou i na Luna no ia Apana koho.
                Makemake no makou e hoakaka aku i ko makou manao no ka Pauku 798 o na Kanawai Kivila, me he mea i ko makou manao, ua kupono no i kela Apana ke koho hou i na Luna no lakou i keia manawa, a penei ka olelo o ua Pauku la.
                "Pauku 798. Ina e hakahaka ka noho Lunamakaainana o kekahi Apana koho o keia Aupuni, ma ka haalele ana, a me ka make ana, a no kekahi kumu e ae paha, alaila, na na Luna Nana koho o ia apana, mahope o ko lakou ike ana i ka hakahaka, e hoolaha koke aku ma ke akea, he umi la mamua o ka manawa e koho hou ai, ma kahi, a ma na wahi elua paha i hana mau ai maloko o ia apana, a o ke koho ana ma ia ano, e manaoia no ia, ua paa ma ke Kanawai."
                Nolaila, ma keia Pauku maluna, ua haawiia no i na Luna Nana ka mana, e hoolaha hou i ke koho balota ana e like me ka olelo maluna, no ka mea, ua oleloia, ina haalele, a make paha ka Luna, a mau Lunamakaainana i kohoia no kekahi Apana, alaila, ua hiki no i na Luna Nana, e hoolaha koke aku i ke koho ana, aole nae oia wale no, aka, ua oleloia no ma kela Pauku, " a no kekahi kumu e ae paha," alaila, ua hiki no i ua mau Luna la ke hoolaha aku e koho hou; nolaila, heaha la auanei ia kumu i oleloia? Ke manao nei makou, o na Lunamakaainana i kohoia no ka Apana o Lahaina, aia no maloko oia kumu, no ka mea, ua hoohewaia kekahi o laua, no ke kipe maoli ana ma ke dala, a o kekahi, ua hookuuia; aole nae ia he mea e hewa ole ai oia, i ka manao maopopo o na mea a pau, nolala, he aha ka pono o ka poe hana pela e hele ai i ka Ahaolelo?
                Aole o makou manao, he mea kue ke koho hou ana ma ia Apana, no na Luna malalo o ka Pauku, 798, i olelo mua ia; aole hoi e hiki i ka Pauku, 796, a me 797, ke kue mai i kela koho hou ana. Penei.
                1. O ka Pauku 798, oia ka Pauku i hooholo hope ia ma ka ike mua, a me ka hooholo mua ana o ka Ahaolelo i kela mau Pauku 796, a me 797.
                2. O ka hookomoia ana ma kela Pauku 798 na huaolelo, "a no kekahi kumu e ae paha," alaila, ua hiki no i na Luna nana ke kauoha koke aku e koho hou, me ke kali ole aku i ka Ahaolelo.
                3. O na hoopii i oleloia ma ka Pauku e 796, oia na hoopii ana no na mea pohihihi i hana mua ole ia ma na Aha hookolokolo, a nolaila, ua oleloia, e imi ka Hale o ka Poeikohoia i ka oiaio a me ka ole.
                4. O ka hoahewaia ana o kekahi no ka uku kipe, a me ka hoaponoia ana o kona kokoolua, aole no ia he mea no kekahi o laua e noho ai ma ka Ahaolelo; no ka mea, ma ke Kanawai o ka pono maoli, a me ka pololei, ua hewa pu no laua a elua.
                No keaha i hiamoe ai na Luna nana o Lahaina, aole hoi e hoolaha koke i ke koho ana malalo o kela Pauku 798? Oia kekahi mea hemahema iki ma keia Kanawai, no ka mea, aole i haawiia ka manaa i ke Kuhia Kalaiaina, e kauoha aku i na Luna nana o na Apana koho, e koho hou lakou malalo o ua Pauku 798 la, ke hoomaopopoia mai na kumu, e like me ka olelo o ua Pauku 798 la, a ua manao makou, he pono ke noonooia e keia Ahaolelo. Aole no nae makou i manao ua nele loa ke Kuhina Kalaiaina i ka mana e pili ana ma ia oihana, aka, ua pili no ia mau hana malalo o kona buro; a oia no ke poo maluna o na oihana a pau iloko o ke aupuni, na mea hoi i pili ole i ka Oihana Waiwai a me ka Oihana Aopalapala, a me ka oihana hookolokolo. A no ke kanalua ia mai e kekahi poe hoomikioi, malie o lakou kekahi i kohoia mai nei ma kekahi mau apana, nolaila; ua manao makou, ua kupono loa i ke Kuhina e ninau aku i kekahi poe naauao, a i na Lunakanawai kiekie no hoi.
                Aole keia he mea paani wale ke koho ana i ka balota, aole hoi he mana nui e ae i haawiia e ka Moi i na Makaainana e like me ke koho balota, no ka mea, aia malaila e ko ai na leo o na kanaka, aia hoi iloko o ko lakou lima ka waiwai a pau o ke aupuni, no lakou ia mana, a nolaila, o ka Lunamakaainana e kipe ana, a e kuai ana i loaa ia ia, ia mana nui kuokoa, he luna hewa loa oia, a he hana pono ole hoi, aole pono oia ke noho pu malalo o ka Ahaolelo.
                Aka ua kaumaha no keia nupepa no kekahi o kela mau luna i oleloia no Lahaina, oia hoi ko laua mea i hoahewaia, no ka mea, he makamaka oiaio no oia no keia nupepa, aole hoi o makou manao e hewa oia. Ina aole oia i huipu me kona kokoolua ma keia koho balota ana, no ka mea, o kona kokoolua ke kumu o kona hihia, a nana no ke dala i haawi aku ma kona lima e haawi i na kanaka, nolaila, ua kaumaha makou no ko makou makamaka.
                Aka hoi, e like me ke kumu manao paa o ko makou nupepa, aole makou e pani i ko makou waha no ka hewa o kekahi o ko makou makamaka, o lilo i mea e poino ai ka lehulehu, nolaila, e ku ana no makou i ka wa me ko makou nupepa, e hoapono ana i na hana pono, a e hoahewa ana i na hana hewa, aole makou e hele kapakahi, a kokua i ko makou mau makamaka ke hana lakou me ke keakea i na mea e pili ana i ka pono o ka lahui kanaka a pau.
                Ua hoomaopopoia, o ka lua o kela mau luna no Lahaina ka mea i hookomoia, oia no ke Kahukula, a me ke kumu kula olelo Beritania o Lahaina, ua haneri paha na haumana, a ua loaa na dala elua tausani a oi aku i ka makahiki, oia no ka luna mare, a ua uku ia he wahi uku no na palapala, aka, aole oia i ana, aohe i pau ka manao i ka waiwai, hoomaka no e kohoia, a hooikaika, a wehe i kekahi mau dala, a hoohewaia ke kokoolua me ka paa no o ka manao a hele no i ka Ahaolelo, a haalele i kana oihana o ke ao i na keiki ma ka olelo Beritania, me ka ohi no nae i ko ke Aupuni dala ma kahi aoao, ko na makua ma kekahi aoao, a haalele i na haumana e auana wale. Aole anei kupono i ka Papa hoonaauao? aole ia he kupono ia ia e hele, aole anei ia he kumu no ke koho hou malalo o ka Pauku 798, o na Kanawai Kiwila? aole anei e pono ke huli hou aku i kumu, ke paakiki oia e hele i ka Ahaolelo?
                Ua oleloia e kekahi poe, "Ina e hoopaiia kekahi kanaka e na Aha Apana, a hoomalu paha, mamuli o na haawina, a me na palena i haawiia ia lakou ma ke Kanawai, a hoopii hou ua kanaka la no ia olelo hooholo, alaila, ua lilo kela olelo hooholo mua i mea ole." A eia ka makou e olelo nei, o ke kanaka i hoahewaia ana ma ka Aha hookolokolo kupono, ua haa loa ia hewa maluna ona, a hiki i ka manawa e hoololiia'i kela olelo hooholo e ka Aha hookolokolo maluna, nolaila, makehewa i ko makou manao kela manao o kekahi poe, e like me kekahi poe e olelo mai nei no kela Luna o Lahaina, me ka olelo, o kona hoopii hou ana ka mea e e lilo ai i kanaka pono. Aole loa pela.

E kapu ke puhi Rama!

Ka Hoku o ka Pakipika e:—Aloha oe:
                Ua ikeia ka olelo akamai a ko'u hoa hoolaha manao, o keia mea he manao, o keia mea he nupepa, ma ka pepa 17 iho nei o ka Pakipika, i paipaiia e Halaaniani. Ua hooakaka kumu mai oia i na mea e waiwai ai ka lahui kanaka, o ka mahiai ana, a hoolilo i na mea oia ano i rama.
                Ma ko'u manaolana, a me ko lakou nei ae hoi, he makehewa ia. Ua haawi mai ke Akua ia mau laau e kanu kakou, a lawe, a ai iho, a maona ka opu o ka makua, a me ke keiki, a me ka moopuna, ka wahine, ke kane, a pela'ku. He mau hua kupono ia ke hanai ia lakou, ka poe pono, ka poe hewa, na'lii, na makaainana, ke keiki iluna ke alo.
                Ma ka manao haaheo o kanaka, kuko, moekolohe, aihue, pepehi, powa, puni waiwai, hanaino, opu-keueue, hookaha, hookaawale makamaka, a pela'ku. Ma ia mau ano, ua hooliloia ka mea ai, e lawa ai ka lehulehu i rama, i mea e pono ole ai.
                Ke olelo hou mai nei o Halaaniani, e nana aku kakou ia Beritania, a me Amerika, malaila kahi nui o na kanaka, ma kahi o ke puhi rama. Ke olelo aku nei au, aia malaila ka poe inu rama nui wale, poe powa, poe pepehi, poe ilihune, poe mako-na, poe makilo, poe noi, he poe e moe ana ma na alanui no ko lakou ilihune aole hale, aole kuleana, aole wahi mea e paina ai, e ola ai kona aina i na wa a pau. Ua lilo i ka rama, ua hoomaunauna wale, ua nui na hoike ma ia mea.
                A o ka poe waiwai, ua waiwai no lakou a me ka poe pono, ua pono lakou, a pela aku o ua mau aupuni naauao la. Ma ko kakou mau wahi kiko aina iloko o ka moana Pakipika akau nei, ua kapu ia ke puhi rama, a me na mea oia ano ma Hawaii nei, nolaila, aole au i ike i kekahi poe o kakou e moe wale ana ma na alanui, no ka hale ole, a e noi wale ana i ka poe waiwai, e haawi mai i mau keneta na lakou i mea e loaa ai kahi ai. Ua lako no lakou, ua uhiia kahi olohelohe o ka makua, a me ke keiki, a me ke kane, ka wahine, a me na mea a pau. Ua lako pono na wahine, ua hawele na pau hololio e hailewa ana, ua kapakahi na papale iwaiwa, na papale ihi, na malina, na lau nahelehele i hoohuli vanekouva ia e ka poe akamai.
                Ua lako pono na keiki, ua loaa ke kumu ao, ka halekula, na lako i na buke, na papa, na pepa kakau, na inika, na mea hoonaauao no a pau, ua puka na nupepa, ua heluhelu, ua kamailio, ua hoomaopopo, ua lako na kane i ko lakou mau kahiko iho, i ko lakou kino. Ua lako i na kuleana, na hale laau, na lio, na waapa, na waiwai o kela ano keia ano, o keaha aku auanei kahi i koe! eia wale no, o ka hookanaka makua, o ka hookuonoono, o ka hoomaopopo, o ka malama pono i kahi loaa uuku e mahuahua ai, o ka uhauha ole, o ka hoopi, o ka hana mau i kou kuleana, a ulu ka ai, a mahuahua, a nui, o ka malama pono i kau oihana i haawi ia mai, a hoomaopopo oe ia mau mea. Heaha anei ka mea e uwe ole ai kakou i ka ilihune i ke dala ole, ua lako kakou?
                Ke olelo mai nei oe, he mau aupuni kanaka nui laua, pela no paha. E nana ma Kinohi, 9:27 penei, e hoomahuahua auanei ke Akua ia Sapeta, a e noho no auanei ia ma na hale lewa o Sema, o Kanaana kana kauwa. Oia ka Noa wanana i kana mau keiki no na mamo a lakou mahope nei, a ua ko no ia wanana a hiki i keia la. Ua piha o Europa a pau, a me Amerika i na mamo a Sapeta, ke piha loa mai nei na hale lewa o Sema i na mamo a Sapeta, oia hoi, no na Inikini ka aina o Amerika mamua. Aohe hoi a kakou kuhikuhi ana'ku ilaila. E nana iki iho kaua ma Honolulu, piha a hanini ma ka niho mole ua mea he mamo a Sapeta, ke noho nei lakou ma na wahi i noho ai ko kakou poe alii mamua, a me na makua o kakou, ua paa na hale, ua kuleana, ua alodio, ua hanau keiki.
                No ia wanana mua o ke Akua la ma o Noa la, nolaila, ua hooko mai ke Akua i wanana ma o Kaopulupulu la, kekahi kaula mana Oahu nei, e haawi mua ana no i ka aina no na mamo a Sapeta, penei kana olelo i kana keiki, i nui ke aho a make i ke kai, no ke kai ka hoi ua aina, aia la, lilo ka aina ia kai. Mai kai mai no o Kahekili maluna mai o ka waa, a pae ana i Oahu nei, kaua me Kahahana, a holo o Kahahana i ka nahelehele, lilo ka aina ia kai. Mai kai mai no o Kamehameha, a kaua me Kalanikupule ma Nuuanu nei, a hee o Kalanikupule, lilo ka aina ia kai. Mai kai mai nei no ka haole maluna mai nei o ka moku a noho ana i uka nei, he oluolu wale no ka lakou la hana ana mai i na'lii o kakou, aohe i eha ka ili, lilo no ia lakou la na hooponopono aupuni, na aina, na kuleana ma ka hoolimalima, ma ke kuai, ma ka hoaie i kahi awelu lole, i ka rama, ia mea ae ia mea ae, ua lilo ia lakou la, o kau no ia o ka hoaa aku ma ka palekai.
                Ua ike ke Akua i ka hana hewa o ko kakou mau kupuna mamua, ua hooko ke Akua i ka wanana a Noa iloko o na kaula o Hawaii nei, penei ka lakou olelo, e pau loa ana na kanaka i ka make a koe o ka pohaku, he pohaku ka mea nana e noho ka aina, a he kanaka alohilohi. Oia ka wanana a na kaula kahiko o Hawaii nei, eia no paha ia mooolelo iloko o ka buke opu o kekahi poe o kakou e noho nei, ke kukala nei na kumu a kakou, aole paha e umi makahiki i koe, nalowale ka ili-ulaula, wahi a lakou.
                Ke lohe nei au, aia a puhi ia ka rama, paa ke dala i Hawaii nei, aole e lilo i ko na aina e, i ko laila mau rama e lawe ia mai nei, he wahahee ia. He mea ia e ilihune ai na kanaka ke ae ia ke puhi rama. Ina e ae ia ke puhi rama, e waiwai no ka mea aina nui, e waiwai no na haole, ka poe i lako i na mea hoonui waiwai, ka poe i lako i na kokua hana. A e ohi ia no na kanaka o kakou ma ka hoolimalima ku-makahiki, elima paha wahi dala no ka malama a emi mai ilalo, a e kolu dala, he dala maoli nae ka olelo ana, a i ka hiki ana nae i kahi o ka hana, ua oi aku ka luhi, ua emi mai ka luhi o ka poe paahao, he hapaha ko lakou la, a i ka pau ana o ka malama, olelo mai ka luna hana, ua kiko oe e mea, ua hala kekahi la, ua noho wale oe, a ua mea oe, a ua lalau oe, pela e hookaumaha mai ai ka luna, ilaila wale iho no oe a pi-o-o, a hoopanee hou paha ka hana, i kii aku ka hana i kahi palule hapalua paha ma Honolulu nei, a he $1.50 paha ia ma o o ua poe ku-makahiki la, alua no wahi palule, ka pau no paha ia o na dala ekolu o ka malama, no ke kiko paha kekahi, a no keaha ae la hoi, e imi hou mai i hope, a! luhi, u-a!
                Aole e paa ke dala i Hawaii nei no ke puhi ana o ka rama. Ma ke puhi ana anei o ka rama, lako mau na mea o kela ano keia ano i Hawaii nei, aole! Aia no ma na aina e kahi i hanaia ai ka lole, a ke lawe mai nei i Hawaii nei, a ke lilo nui nei ke dala malaila, a lawe aku i na aina e.
                Aia ma na aina e na hale hana pepa pai palapala, a ke lilo nei ke dala ia lakou, aia ma na aina e ka laau nui loa! kupono ke hanaia i mau lako hale, ke piha nei na moku ia mea, a ke lawe nei i na dala a kakou, a pela aku.
                Ma Honolulu nei, ua hookapu ia na hale inu bia, ua kanahai mai, a mehameha no hoi ka lawe mau ia ana'e o ka poe ona ma ka Halewai. No keaha ka mea i uuku ai? eia, no ka nele ana oia mau hale inu bia e ona ai ke kanaka i kahi hapawalu, a hapaha paha, a inai pu iho na dala eono i manuahi, eia hoi, ina e ae ia ke puhi rama, a hoakaka ia paha na hale puhi rama, a me na wahi e puhi ai.
                Aole anei e hiki ia lakou ke kuai malu, a ke inu malu paha ka poe hele malaila? Ma ko'u manao kuhihewa, ua hiki no. E i mai paha oe, he kanawai no e noho nei no ka ona, aole i hoopauia, e uku no oia e like me ke kanawai.
                Ae, ke ae aku nei au, he kanawai no ka ona i hopuia e ka makai, i loaa hoi na hoike ike pono, aole kanawai no ka ona malu, a ona pee paha i nalo i na maka o ka makai, aole kanawai no ia mea.
                A i kekahi manawa paha, ua nalowale ka makai, mai ko lakou maka aku, ua hele nae ma kahi e, alaila, he mana no ko lakou e inu like, a hooho ia ka makai, a holo paha lakou la, a hoomalae paha. A lilo hou paha ia dala o ke aupuni malaila, no ka hoomalu ana i ua poe hale puhi rama la, o na dala uku makahiki hoi o ua mau hale puhi rama la. Auhea iho ke dala koe no ke aupuni.
                Eia hoi, e like me ka nui aha o na hale puhi rama, pela ke emi ana mai o ke kumukuai o ka omole, a galani paha, i hapawalu, a hapaha paha, a loaa no i ka poe ilihune, a inu no lakou, a haunaele no.
                O ke kanaka paha i kupaa i keia manawa e noho nei, a hiki mai ka wa e nui ai ka rama, a inu kekahi poe a kani ke oli, a hoohie paha, a hoowalewale, a ike kela i ka mea ai, a hoohalike pu no me lakou la, a pela aku ana ia kanaka, a o ka poe no hoi e kupaa, ua paa no lakou.
                No ka pau e o kahi pepa, ke hoopau nei au i ko'u manao.
                A ina i pane ia mai no, e pane aku no wau me na olelo loihi.
J. H. KANEPUU.
Maunalua, Oahu, Ianuari, 23, 1862.

I ka Luna-hooponopono o ka Hoku Pakipika.

                Ua palapala mua aku au ia oe ma ka la 13 iho, me ka hoike aku i ka mea i hanaia e na Lunamakaainana i kohoia no ka apana o Lahaina nei, ma ka la 6 o keia malama. A e like me kekahi olelo maloko, o ka hana koe mamuli o ke kanawai, nolaila, ke hoike hou kau nei au i ka mea i hanaia.
                Ma ke ahiahi o ka la 13 iho nei, ua noni aku au i ka Aha hoomalu o Lahaina, i palapala kii hookolokolo no ua mau luna la malalo o ka pauku 809 o na kanawai kivila, a mamuli oia nonoi ana, ua hookolokoloia no laua ma ka la 14 iho nei. Aole nae laua elua i hookolokolo pu ia ma ka manawa hookahi, no ka mea, aole laua i huipu i ka hana hookahi ana i ua hewa la, aka, ua kaawale ka kekahi a me kekahi, nolaila, i ka hookolokolo ana, ua hookolokolo mua ia o J. D. Kahookano. O ka Luna Aupuni o keia apana ma ka aoao hoopii, o J. C. Farwell ma ka aoao hoopiiia.
                Ua nui na hoike ma ka aoao hoopii, a o kela kanaka i hai ia ma ka'u palapala mua, o Kamano, a me kekahi poe ae na hoike, he poe kekahi i lohe i kana kahea ana i na kanaka ma ka la koho, me ka olelo aku, aia no ia ia ke dala e hookaa i ka auhau o ka poe i kaa ole, a e lawe nae i ko laua balota; a me kekahi kanaka i koiia e hele e koho ia laua me ka haawi aku i ke dala. A pau ka hookolokolo ana no ia hihia, ua hoopanee ka lunakanawai i ka olelo hooholo a i keia kakahiaka ka hoopuka ana. A o ka olelo hooholo, eia no ia, ua hewa no o J. D. Kahookano no ke kipe ana malalo o ka pauku 809, a mamuli o ka mana i haawi ia i ka Aha, ua hoopai aku ka Aha me ka oluolu i iwakalua dala, ($20.) Aka, ke hoohalahala nei ka mea i hoopaiia e hookolokoloia imua o ka Aha Kaapuni o keia mokupuni.
                O ka hoopii no D. D. Baldwin, ua hookolokoloia mahope o J. D. Kahookano ma ka la 13 iho nei, ua lehulehu o ka poe ana i hookaa i ke dala auhau ma kela la, oia hoi o Kapiiwi, Popolo, Keaho, Kauakahi, a ua haawi ia Kanaina i dala hookaa no ka auhau o Kala no Kauaula. Aka, ma ka manao o ka Loio Aupuni, aole paha ia i ku i ke kipe, no ka mea, he poe hoahanau kela poe, a ua manao mua no lakou e lawe i ka laua balota. Pela io paha, aka, aole nae lakou e hiki ke koho ia la, ina aole i haawiia aku kela dala e hookaa i ko lakou mau auhau. Nolaila, ma kekahi manao ana, ua haawiia no ia dala i mea e hiki ai lakou ke koho balota ia la i mea e oi aku ai na balota. Aka, mamuli nae oia manao, nolaila, ua nawaliwali ka manao hoopii, hookahi wale no mea i hoike o Kapiiwi, a ua hookuuia o D. D. Baldwin. Ma ka oleloia nae e na kanaka, o D. D. Baldwin no ka mea nana i haawi i ke dala ia J. D. Kahookano, a me Kanaina i ua la ala, i mea e hookaa i ka auhau o kekahi poe. Nolaila, he kupono no paha i ka Ahaolelo e nana malaila, me ka manao ole aku i ko Baldwin hookuuia ana e ka Ahahookolokolo.
                Akahi no a puka mai keia hana iloko o na la koho, o ka hele ana mai o ke kanaka e koho, a hooleia no ke kaa ole o ka auhau, alaila, unuhi na luna makaainana i ko lakou dala iho, a hookaa aku i ka auhau, me ka haawi i kona balota, a me ka paipai aku i na kanaka e lawe i ke dala, no ka balota.
                E pono anei ke waiho wale ka Ahaolelo me ka nana ole mai i keia mea? E hookuu