Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 17, 16 Ianuali 1862 — Page 2
KA HOKU O KA PAKIPIKA.
POAHA, IANUARI 16, 1862.
PILIKIA.
No ka makani ino loa e pa ana mamua o na moku e holo mai ana mai Kaliponia mai, aole i loaa mai ia makou na pepa kupono no ka pai ana, ua pau ka pepa kupono o ka Hoku o ka Pakipika; he pepa ololi wale no koe, oia mai k eia. A nolaila, ua hana makou i elima aoao, i mea e hoka ole ai, a e nele ole ai hoi ko makou poe heluhelu. Ua oi aku ka nui o keia pepa, mamua o kela pepa i pai mua ia. Aia a kela pule e pai ia no e like me ka mua. No ko makou pilikia ana i ka ino o keia wa, nolaila, ke manao lana nei makou e alo ana oukou i keia wahi kina iki o makou.
NA KA LUNA HOOPONOPONO.
Ke ike nei na mea a pau i ke Kumu Kanawai i haawiia e ka Moi aloha i make aku nei, a eia no ia ke waiho mai nei im ua o ko kakou mau maka, a e hiki no ia kakou ke heluhelu i u a kumu kanawai la, a me na hoololi hoi i hooholoia ma ka la 15 o Se pa t ema b a makahiki 1856, a ua hooholoia e like me ka pauku 105 o ke kumu kanawai, a aia malaila ke kumu o ko makou manao e wehewehe aku, a e hoakaka aku i ko makou manao.
O ka pauku 61 o ke kumu kanawai i haawiia i ka la 14 o Iune makahiki 1852, ua hoololiia, a penei ka heluhelu ana o ua pauku la.
"E akoakoa ka ahaolelo i kela makahiki elua, keia makahiki elua, e kukakuka no na mea e pono ai ke Aupuni i ka manawa, a ma kahi hoi a ka Moi i manao ai he pono. E kapaia keia poe o ka Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina."
I ka manawa aole i hoololiia keia pauku, aole he mana o ka Moi e hoakoakoa i ka ahaolelo i ka manawa e ae, aka, aia wale no i ka he b edoma mua o Aperila o kela makahiki keia makahiki. Aka, ma keia hoololi ana, ua loaa no i ka Moi mamuli o ke kumu kanawai ka mana e hoakoakoa i ka ahaolelo i ka manawa, a ma kahi ana i manao a i he pono; a nolaila, he kumu kupono no ia n o na mea a pau e noonoo, a e nana mai me ka hoomaopopo hoi, a ke waiho aku nei makou i mau ninau penei:
1. Aole anei e hiki ke hoakoakoa koke ia ka ahaolelo maloko o ka malama o Fe b eruri e hiki mai ana?
2. Aole anei e hoololi aku ka ahaolelo o keia makahiki ma Kailua i Hawaii, a i ole ia, ma Lahaina, pah a i Maui?
Ma ka nana ana i ka pauku 29 o ke kumu kanawai a me kona hoololi aia, ua maopopo loa, ua akea loa ka mana i haawiia i ka Moi e hiki ai ke hoakoakoa i ka ahaolelo i kela manawa keia manawa i kupono i kona manao, a ke maopopo hoi ka pilikia, a ma ia pauku, ua ane like no kekahi ano me ka pauku 61 i oleloia maluna.
O ka pilikia i oleloia maluna ma ua pauku 29 la, me he m ea la, ua hiki mai no i keia manawa, a me he mea, no keia pilikia no kekahi mea i manaoia ma ua pauku la.
No ka mea, ma ka pauku 3 o ka Bila haawina o na makahiki elua e pau ana i ka la 31 o Maraki makahiki 1862, ua oleloia, e hoomau ia ka uku ana o na Luna Aupuni e like me na haawina i oleloia iloko oia b ila ( ma ka ma hele ana no ka manawa) a hiki i ka la 30 o Iune, ke ole e hooholoia ka b ila haawina mamua oia manawa. Nolaila, oia kekahi mea kupono e nana aku. E pono anei ke hilinai a e helu i ua b ila la wale no me ka ike ole i kahi e loaa mai ai ke d ala e uku ai, a e hookaa aku ai? nolaila, ua oi ka pono o ka halawai e ana o ka ahaolelo, me ke kali ole aku i kekahi hemahema e ae o ka waihona o ke Aupuni.
Eia hoi kekahi kumu nui i kupono i ka ahaolelo e halawai koke, e hooholo koke lakou me ka hookaulua ole i ua pauku hoololi, o ke kumu kanawai e waiho nei, a e hoopaa koke ia, mai ka la aku o ka apono ana o ka Moi, alaila, e hoololi ia ka uku o na Lunamakaainana malalo oia pauku hoololi no ia manawa aku o ko lakou noho ana i ka ahaolelo, a hiki i ka manawa e pau ai ka ahaolelo ana; a ina e kue na Luna i keia hoololi ana, alaila, ke manao nei makou ua kupono no ke hoopauia keia poe Luna, a e kauoha aku e koho hou i mau Luna hou no ka ahaolelo, a e ahaolelo koke no hoi. Ua manaoia, ina e akoakoa ka ahaolelo, e pono no ke hapai koke i ka n oonoo ana no ka b ila haawina o neia mau makahiki hou aku elua, a e hooholo koke ia kela b ila mamua mai o ka la 31 o Maraki e hiki mai ana, alaila, aole e lilo i me a hoopilikia i ke Aupuni e like me kela pauku 3 o ka bila haawina o ka makahiki 1860.
Ma ko makou manao ana, o na mea i oleloia maluna, oia na hana e hana mua ia e ka ahaolelo me ka hoohakalia ole, a holo ia mau mea, alaila, e pono ke noonoo aku no na kanawai e pili ana i na auhau a me na hooponopono ana a hoololi ana i kekahi mau kanawai i hemahema o le ke Aupuni, a i hoemiia na lilo, me ka hoomahuahua ana i ka waiwai i kupono i ke Aupuni ke malama ia ia iho.
Aole o makou manao, he kumu nui e kakali aku no na hana a na Kuhina, a no ka lakou mau olelo hoike no hoi, no ka mea, ua maopopo no ma ka Pauku 54 o ke Kumu Kanawai, ko lakou manawa e hoike ai, aole hoi i manaoia keia Ahaolelo, ua hookoakoa ia malalo o ka Pauku 61, aka, malalo no o ka Pauku 9, a malaila, ua hiki no ia lakou ke kakali i ka hoike ana a hiki i ka mana wa i oleloia ma ke Kumu Kanawai.
Oiai kakou iloko o ka pilikia, ua manao waleia he pono keia manao ana, aka, aia no i ka mea nona ka mana ma ke Kumu Kanawai, oia hoi ka Moi; aia wale no ia ia ka hana i na mea a pau e like me ka man a i loaa ai. Aka, aole pono ia kakou e noho mumule me ka ekemu ole, a me ka hoike ole aku i ko kakou manao ma ke akea, na mea a kakou i manao ai he pono ke hana ia i mea e pono ai ka lehulehu.
Ma ka lua o ka ninau i olelo ia maluna, ke makemake nei no makou, aohe kuleana o kekahi mea waha e olelo aku ai, aia wale no i ka manao o ka Moi, e like me ka mana i haawiia ia ia ma ke Kumu Kanawai; ina ka Moi e manao ma Kailua, Hawaii, ka Ahaolelo, ua pono no; a ina ma Lahaina pono no; a ina no hoi ma Honolulu, ua pono no; aia wale no i ka manao o ka Moi, no ka mea, ua haawi aku ke Kumu Kanawai, aia i ka Moi ka mana ma kela mea ; makehewa kakou, a makehewa na Nupepa ke hoohalahala wale aku. Aka, he wahi kuleana no e hoikeike aku, a aia no i ka Moi ka hooholo oa ana.
Olioli no paha ko Kailua poe ina malaila ka Ahaolelo, no ka mea, e luia kekahi mau dala na kolaila poe iloko o ke kau ahaolelo, a pela no hoi o Lahaina. I ka Moi wale no ia mea.
E ola ka Moi!
E hoomauia ka noho alii!
Lahaina, Jan. 13, 1862.
I KA LUNAHOOPONOPONO O KA HOKU PAKIPIKA:
ALOHA OE, —He mea oluolu paha ia oe ke lohe i na mea i hanaia ma keia wahi iloko o keia mau la, a ua kupono paha ke hoolaha aku maloko o ka Nupepa. He mau mea ano nui no kekahi e pili ana i ka mea a'u e hoi ke aku nei, oia hoi ka mea e pili ana i ke koho balota ana ma keia apana.
Mamua aku o ka la koho, ua halawai ka ekalekia Kala v ina o ka apana o Lahaina, me ko lakou alakai, oia hoi ko lakou Kahu napule, maloko o ka luakini o lakou, a ua o na lima me ka hoohiki ana, e koho like na hoahanau a pau ia D. D. Baldwin, a me J. D . Kahookano, i mau Lunamakaainana no keia apana; a mamuli oia huaolelo, ua pai pai nui na luna ekalekia ma na halehalawai o lakou, mamuli oia kumu manao, me ke kokua pu mai o ko lakou alakai.
O ke kumu manao nui o ko lakou hana ana pela, oia no ko lakou makau i na luna e ae ke kohoia, no keia mau kumu malalo.
1. Aole o lakou makemake e ae ia i hale kuai liilii i ka rama ma Lahaina nei.
2. Aole o lakou makemake e noonoo ia, a e aeia ke puhi rama ana.
3. Aole o lakou makemake i kela Kanawai no na mai ino i laha ma ka hookamakama ana.
Oia na kumu manao o lakou i hoike pono ia mai ia'u, ua koe aku paha kekahi. A mamuli o ko lakou manao paa, e hooikaika i mea e puka ai na balota, ua hooikaika pu no hoi me ua mau luna la i ka paipai ana, a me ka haawi ana i na balota o laua.
E ike auanei oe, e ka Luna Hooponopono, i kekahi hooikaika ana a laua, i oi aku mamua o na luna e ae ma ia la, a e lilo paha ia i mea kahaha na kou manao, a me ka poe hoi e heluhelu mai ana i keia palapala.
Owau kekahi o na mea i manaoia e koho balota, a ma ka la koho o Jan. 6, 1862, i hala iho nei, ua kuhi au o ke koho ana ia la mai ka hoomaka ana, a i ka pau ana, aole hoi au i ike i ka haunaele nui ana, aka, eia nae:
Ua lehulehu no na kanaka i hele mai ia la no ke koho balota ana, a o ka poe i hookaa ole i na auhau, ua hoole ia ko lakou koho ana, e like me ke Kanawai; o kekahi oia poe, ua hoi loa i ko lakou mau hale; iloko o kela manawa, puka mai ia he lohe. aia o D. D. Baldwin, laua me J. D . Kahookano, e haawi ana i na kanaka i ke dala, i mea e hookaa ai i ka auhau, me ka haawi pu aku i ko laua balota, e lawe mai e hookomo iloko o ka pahu balota; nolaila, o ke kanaka i hiki mua mai, a hooleia no ke kaa ole o kona auhau; ua hiki hou mai la no u a kanaka la, a hookaa mai la i ka auhau imua o na luna hana, a hookomo iho la i ka balota o D. D . Baldwin, a me J. D. Kahookano. Mau mai la ia hana, a hiki loa imua o na luna nana. Penei ka hiki ana mai: Komo mai la iloko o ke keena koho b alota o J. D. Kahookano, e alakai mai i kekahi kanaka o Kamano kona inoa, a hiki kela kanaka, alaila, hoole aku la ka Lunaauhau, aole e hiki ia ia ke koho, no ka mea, aole i kaa kona auhau, (e noho ana wau me ka Lunaauhau i kela manawa,) ia manawa unuhi ae la ua kanaka la mailoko ae o kana pakeke i $2.25, a hoole aku ka Lunaauhau me ka olelo, "aole i lawa, ekolu hapaha i koe," ia manawa, kuhikuhi ae la ke kanaka, aia ia J. D . Kahookano na hapawalu ekolu, wahi a ua kanaka la, u a olelo mai o J. D . Kahookano, nana e hookaa, a nolaila, ka lawe ana mai i ko laua b alota. Hopu koke mai la o J. D . Kahookano, i ua kanaka la, me ka olelo ma i, e puk a mawaho e imi ai iloke o ka mauu; a i ko laua puka ana, elua, a ekolu paha minu te, komo mai la ua kanaka la, a hookaa i ke koena, a hahao hoi i ka balota a J. D. Kahookano i haawi ai ia ia.
No keia hana ana, ulu koke iloko o'u ka manao, e hana ana laua me ke kue i ke Ka nawai no ke koho ana, nolaila, ninau aku au he mau ninau i keia kanaka; a ua huli hoi au i ke Kanawai Kivila, a ua hoike aku ia D. D. Baldwin i ka Pauku 809 a helu ia ka balota, alaila, ua loaa ia laua na palota oi aku. I ka poalua mai, ua wawa loa ma kela wahi keia wahi ka hana ana a D. D. Baldwin laua me J. D. Kahookano, a ua haiia mai ia'u, ua nui loa ka poe a laua i haawi ai i ke dala i kela la i mea e komo ai ko laua balota; nolaila, hele a e ninau i ka Lunaauhau, a loaa, kokoke iwakalua ka poe i ike pono ia, a ua nui aku paha, a o kekahi poe, ua koiia aku no, a ua hoole lakou.
Ma ko'u manao ana i lilo ole i mea e hool ahaia ma ke akea , ua palapala koke aku au ia laua , e haalele i ko laua kohoia ana e like me ka pauku 798 o na Kanawai Ki v ila, me kuu hai aku i ka manawa e pane mai ai, aole nae laua i pane iki mai, ua lohe mai au, aole laua e ae; nolaila, eia ka hana i koe i keia manawa e hoopii malalo o ka Pauku 809 o na Kanawai Ki vi la, a pau ia, alaila, mahope aku e hanaia elike me ka Pauku 98 o ke Kumukanawai. Me ka Mahalo.
J. W. H. KAUWAHI.
Ke manao n ei makou, ua oiaio keia mau olelo maluna , no ka mea, ua hai pono ia mai ke ano o ka hana ana, a ua kuhikuhi pono ia mai ka inoa o ke kanaka i alakaiia a ua haiia mai hoi ma ke ano hookamani ole, ua hanaia no im ua o na Luna Nana kela mea.
Ua kakau no h oi o Kauwahi i kona inoa, me ka olelo mai, oia no kekahi malaila e noho pu ana, a nolai la , ke manao nei makou, ua pono ole loa ka hana ana a kela mau Luna, a ua pono ole ko laua kohoia ana. Ke kali makou i ka loaa mai o ka mooolelo no ko laua hookolokoloia malalo o ka Pauku 809 o ua Kanawai Ki vila la.
Na Luna Makaainana no 1862 nei.
NO KA MOKUPUNI O OAHU.
No Honolulu. G. R . Kapenaloke,
J. I. Kimopelekane,
Wm. Wepa,
P. Pomaikai,
No Ewa me Waialae P. F. Manini,
No Waialua. J. H. Kaakua,
No Koolauloa. A. M. Kahalewai,
No Koolaupoko. G. Barenada,
NO KA MOKUPUNI O MAUI.
No Lahaina. D. D. Balauwini,
S. D. Kahookano,
No Kaanapali. J. H. Moku,
No Wailuku. W. H. Kaauwai,
No Makawao, M. Kapihe,
No Hana. M. Kahananui,
No Molokai. M r. Hikikoke,
Mr. Alapai,
Ua hoohalahalaia ke koho ana no J. D. Balauwini, a me J. D. Kahookano, mamuli o o kekahi kumu i olelo ia ma ke Kanawai, a e waiho ia ana i ka Aha Olelo e hiki mai ana.
No ka Mahiai.
Pono kakou ke nana i na hua nui maluna: a e lawe mai ia mea i kumu nui na kakou e kamailio ai i keia wa, oiai ke kokoke mai nei na la o ka Ahaolelo ana.
O ka Mahiai, oia no ka oihana Pookela o na oihana a pau ma keia honua a kakou e noho nei, mamua o na oihana a ko kakou mau maka i ike ai. He oihana makua keia mamua o na oihana a pau malalo iho o ka la; noloko mai o ka mahiai ke ola o na mea a pau ma ka honua nei, (koe nae na holoholona, a me na manu, a me na mea kolo a pau, o kela ano a me keia ano, e kolo ana ma ka honua.) O kekahi kumu kalepa nui no ia imua o keia honua, malaila mai ka pomaikai o kekahi mau lahui naauao mai ka wa kahiko mai a hiki i keia wa a kakou e noho nei i keia la.
Ua kaulana loa ke ko f e o Kona Hawaii, ma na wahi a pau o keia honua, a ua kapaia kona inoa o Kona ko f e. Mamua aku nei ua holo pono loa kolaila poe, a i keia wa, ke emi iki mai nei. Pela no ke ko o Hawaii nei, aia ma Hilo, a ma Haiku, Maui, a ma Hanalei, Lihue, Koloa, Kauai, kahi kanu nui ia; ua olelo ia, ua kaulana loa ke ko o Hawaii nei, mamua o ko na wahi e ae o ka honua nei. Pela no, u a nui na kula i kanu i na ipu aimaka, ua nui loa ko lakou mau hua, ua kuai ia, makepono iki i kahi wa, paho ka nui. Pela no ka uala haole, ua nui oia i kahi manawa, mamua ua kaulana o Kula ma Maui, no ka nui o na uala liilii malaila, nui no hoi ka loaa i na kanaka olaila, ua holo kekahi poe malaila e noho hoolimalima ai, ua kaulana ia wahi i ka olelo ia. Na Kaleponi o Kula, phea i keia wa? Ma ia hope ua kaulana hou o Maui no ka ulu nui ana o ka huita, i kinohi makepono ke kuai ana $2,00 o ka b u se la $2,50 i kahi wa. Pehea i keia manawa? Mamua aku nei, ua lohe au ekolu hapaha ko ka b u se la, a he hapalua ko ka b u se la. Pela no, ua makepono ka alani i ka hi manawa, a he poho ka nui. O ka alani, he laau nui ia ma keia Pae Aina i keia manawa. O ka Puiwa nui wale ia ma na kahawai, aole au i lohe i kona kuai ia, ua ola na manu o ka lewa a me na holoholona ia laau. Pehea e loaa ai kona waiwai? Pela no, ma kekahi wahi o keia Pae Aina, ua nui loa na hala kahiki, aole au i lohe iki i kona waiwai mai kinohi mai. Pehea la e loaa ai kona waiwai?
I keia manawa hoi a kakou e noho nei i keia mau l a, ua hai ia mai ia kakou kekahi hana hou e waiwai ai o ke kanu aku i na r aiki, a ke kanu nei kekahi poe, a makepono iki ana paha i na l a mua, a mahope aku e poho a hele aku i ka nele. I keia manawa, he keu keia o ka wa e kanu ai i ko kakou mau aina ku la ina kulina, i ka loaa ana mai, he wahi loaa e pono ole ai ka ohana, lilo aku la ke koena i mea ai na na moa, a pau wale mai i ka mu, i kahi wa, a o ka nele no ia me ka luhi makehewa.
Pela no hoi, aia ma ko kakou mau kuahiwi e noho nei i keia mau la, a me na kuauna, ipuka hale, ua ulu nui mai kekahi laau, he ki, pehea ka pono?
Ua hoakaka nui aku ko kakou makamaka Nupepa ka Hoku o ka Pakipika, i kekahi olelo nui ma ka Helu 7, 8 a me 15, aole nae noloko mai olaila ko'u manao, noloko mai no ia o ko'u manao iho. A he mea pono i ka Ahaolelo ke noonoo io maoli i ka pono kaulike o ka lahuikanaka. Ko'u manao maoli, pono E AE IA E PUHI KA R AMA MA HAWAll NEI, i na e ae ia mai ke puhi rama, manao au e nui hou ke dala o Hawaii nei, a e lako pono kela kanaka keia kanaka, i kahi nipuu dala ma kona poli. Kupono ke ae ia, elua hale puhi rama ma na Apana koho o keia Aupuni, ua maopopo, aole e lawe ia aku na mea i hoouliia i na kulanakau hale nui, e lawe ia no ma na hale i ae ia e puhi ka rama oia Apana, e kuai ia na mea a pau i oleloia maluna i mea e loaa ai ka rama.
Aka hoi, ke ike ole mai nei paha oukou i ke ano o keia olelo. Noloko mai no o keia mau mea a'u i olelo ai no ka rama a na haole e inu nei, a ua ike pono no hoi i kahi mea; ua lohe mai au noloko mai o ke kulina, ka rama i kapaiia he Waikeke, huita a me ka raiki, ka rama i kapaia he g ine, a nui aku no. Noloko mai no hoi o ke ki e ulu mai nei ka rama i kapaia ka inoa okolehao, a ua lilo no hoi ka hala kahiki, kuawa, alani, a me na mea e ae.
I keia la koho balota iho nei, ua hooikaika au i ko'u balota me ka manao e lilo i Lunamakaainana, a e hele i ka Ahaolelo me ko'u manao e ae ia, pomaikai o ko kakou lahuikanaka, oia hoi e ae ia ke puhi ram a, i lako keia lahui, e ae aku no hoi i na hoololi o ko kakou Kumukanawai, me ka hoololi ana koe hookahi Pauku ka ae ana i na Kuhina e komo mai i ka Aaheolelo. Ua luai inea nae ia hoikaika ana; no ka mea, aole au i puka, ua puka ka mea i ike ole ia o kona manao i ka Ahaolelo.
Pono no i na Lunamakaainana o kakou ke noonoo maoli i ka pono io o keia mau mea i olelo ia maluna, mai hele ma ia hale me ka hookohukohu Akua e like me ka olelo nui o kona aoao hoomana, ina ae ia ke puhi rama, e hoi hou keia lahui i ka make, a me ka ilihune koaka. He mea oiaio ole ia, e nana aku kakou ma na aina i puhi nui ia ka rama, ma Beritania a me Ame rik a, a me na wahi e ae, ua ike kakou, a ua lohe mai, malaila kahi i ae nui ia ai oia o Enelani nui o na kumu a kakou, nolaila mai ka rama a na haole a me kakou e in u nei, ua ike ia, aia malaila ka hanau nui ana o na kanaka, e oi nui ana imua o na wahi e ae, pehea iho la hoi ia ?
O ka noho ana ma ko kakou Aupuni nei, aole e ae ia ke puhi rama, aia i keia wa, ua heluia i ka M. H. 1860, 60,000 a keu wale no kaukani. I make nui keia lahui ia wai, aole hoi puhi rama ? Mamua, ua puhi ka r ama okolehao, a i keia wa, aole puhi ia, ke nui nei ke emi ana o keia, lahui kanaka. I emi anei i ke puhi ia o ka rama? Aole, no ka mea, ua hoakaka nui ia mamua aku nei ke kumu o ko kakou emi ana, aole olelo ia i emi no ka rama.
No ko'u manao kekahi kumu nui ia o ko'u manao i manao ai e waiwai na kanaka o keia Aupuni me ka pomaikai pu hoi o keia Aupuni ma ka pono kaulike.
Auhea oukou e o'u mau makamaka kau Kanawai iloko o keia mau la e hiki mai ana, pono no ke nana i ka pomaikai io o ka la hui kanaka. Mai hele ka mea manao i ka pono o ka mea hookahi, a hele malaila e hoole wale iho ai no, me ke ku mai hoi o kekahi a hoole kumu ole mai kekahi me ka manao i kona aoao hoomana. (Aole i pau,)
HALAANIANI.
Oahu, Ianua ri, 13, 1862
Koena i ka Helu 13.
E lawe ana no au a e kukulu i ka mea i kaulana i ko'u manao, a e hooakea imua o ka le hulehu, i ike ai kuu lahui. Aole o'u kuihe, e ili pono a e ka pomaikai maluna o kuu hanauna, ae pomaikai a e kuu alii, e kaawale ae ka hemahema ma kahi e, ae alakai i kuu hanauna malalo o na kapuai o ka pilikia oiai e koe ana ka manao lana iloko o'u iho, me ka halawai ana oia mea me ka noonoo, a puka ae ma ka waha, kaawale ka palena oia mea, a lilo ae la ka noonoo i hua olelo, ua hala ka palena no ka noonoo no ka mea hoo kahi, a ua lilo ka olelo ma ka waha o ka mea hookahi, a ua laha ae mawaho, a ua lilo ia i noonoo no na mea a pau, alaila, e ike auanei na mea a pau, ua hookui ia ka noonoo me ka olelo, o ka lalau koe o na lima me ka hooikaika pu ana o ke kino i ka hana, malaila kakou e ike nei, he mau mooolelo no ka pomai kai a me ka pilikia, a ua alakai pono ia kakou i ka pilikia, a ua ku hookano mai oia mamua o kakou me ka wiwo ole.
Ina paha ua alai ia mai au e ko'u kuhihe wa, a ua hoopulou ia ko'u poo e ke kapa aa hu o ka ike ole, nolaila, aole o'u hoohalaha la i ka olelo hooakea a kekahi makamaka o ko'u pili hanauna, ke pane ae oia.
Ina paha ua kuhihewa wau no ka noonoo a me ka olelo, alaila, e hiki paha ia'u ke ka mailio pokole no Kamehameha I., oia hoi ke poo o ke aupuni. Pehea la auanei au e olelo ai no kona ano, e hiki paha ia'u ke kamailio nona a no kana mau olelo, o ke ola a me ka make o ke kanaka, nana wale no ka olelo mana me ke kanalua ole, me kona aupuni nui, noloko mai o kona hanauna alii nui, a me kona mau la koo, a lilo ia ia ka mana nui no kona mau la hoouka kaua. Nolaila mai ka loaa ana ia kakou o na pomaikai e noho nei, ua hooikaika oia i ka hana nui. Ua hala oia a ili mai ka pomaikai ia kakou, a me kona mau hope alii. Ina paha o kona lua kekahi mea, a olelo mai, he mea aha ia kau e kamailio nei, he hiki ia'u ke olelo ae me ke alakai ana o ko'u wahi ike uuku, o ke kumu kanawai, o ka huaolelo a Kamehameha, hele ka elemakule a moe i ke ala, i ka wa i pau ai kana mau hana nui, kau mai oia i keia mau huaolelo, oia hoi kana huaolelo kanawai.
E malama i ke ola o ke kanaka, ma ia huaolelo a Kamehameha, malaila i malama ia ai ke kumu kanawai e kau nei maluna o kakou, a no ka hoolawa ana ia kakou no na kuleana iloko o keia aupuni.
Ekolu no ano nui oia mea o ke aupuni: akahi, oia ke ano o ke alii, a me na makaainana, a me na konohiki, a mailoko ae oia hoohui ana, a mahele hou ia i ekolu hapakolu, noloko ae o ka mea hookahi, penei, o ke kaua a Kamehameha me Kiwalao, oia hoi o Mokuohai. Ekolu mea kuleana iloko o laila, o ke alii, na konohiki, na makaainana, oia ke kuleana o ko Hawaii kaua i ke paniwai, oia o Iao, Kamehameha, Kalanikupule ka hoa kaua, keiki a Kahekili. A hee o Kalanikupule ia Kamehameha, aole nae oia i make malaila, aka, ua hee ia Kamehameha, a holo aku oia i Oahu, oia ke kuleana o Maui, hoi o Kamehameha i Hawaii, he kaua no ma Hawaii, oia paha kepaniwai, o Keoua ke 'lii, a make ia ma Puukohola i Kawaihae, no na hoi ke mele, kuu haku i ka ua Haao, ke lele la mauka o Auaulele, lele ka ua, lele pu no me ka makani, e lele poo ana ka wai o ke Kaha, kuu haku i ka wai haule poo.
Alaila, pau loa ka pilikia o Hawaii ma ia hope, kalai ka Peleleu, holo mai oia a Kaunakahakai, e holo ana i Oahu e kaua me Kahekili, aole nae i hiki i Oahu, hoouna mai oia Kikane, he aikane ia, he punahele nui kona, ua oleloia oia kona kanaka o ka wa ilihune, a hiki i ka wa i loaa ai o Kahekili i Waikiki, ninau o Kahekili, heaha kau? i kii mai nei au i ka aina, ua haawi o Kahekili i ka aina ua lilo, o hoi a hoolohe mai, a uhi kapa eleele a kau ka puaa i ka nuku, kii mai i ka aina lilo. Hoi o Kikane a loaa o Kamehameha i Kaunakahakai, hai aku oia i na olelo a Kahekili. Hoi o Kamehameha i Hawaii, a mahope, make o Kahekili, koe na keiki, o Kalaikupule, Koolaukani, a mahope, kipi o Kaeo a kaua me Kalaikupule i kukui o Waimanalo i Oahu, oia kela kaua i kapaia Kaelilua, no ke ki ana o Kalaikupule i ka pu, eli o Kaeo ma i ka lua, kapaia o Kaelilua ia kaua. Aole nae i make o Kaeo malaila, a mahope ike laua. A hoomakaukau o Kaeo e hoi Kauai, holo aku a ka moana, lohe oia i ka ohumu a kekahi poe alii, e pepehi ia ia ma ka moana paha i Kauai. Hoi oia a pae ma Waianae, a hele mai mauka, a kaua me Kalaikupule ma Kalauao i Ewa, a make oia i Kukiaahu ma Kalauao, a lilo ia Kalaikupule Oahu nei, a mahope hoomakaukau o Kalaikupule e holo i Hawaii, e kaua paha me Kamehameha. Olelo aku kona poe alii ia ia, e kipaku i ka haole, aole hoae pu maluna o ka moku. Olelo o Kalaikupule ma ka olelo haole no, no ka mea, ua pepehi o Kalaikupule i ka haole, ua kaili oia i ka moku a me ka pu. Holo aku lakou mai ke awa o Honolulu a mawaho o Leahi, pau na kanaka i ka hoopailua, luai, pau na kanaka i ka pepehi ia, e ka haole, koe o Kalaikupule ma, ekolu lakou, hookahi pu-kuniahi. A pae lakou i Kaalawai, a ma ia hope mai, lohe o Kamehameha, ua lilo ka pu a Kalaikupule i ka haole a me ka moku. O ka holo mai no ia o Kamehameha i Oahu nei, a kaua me Kalaikupule ma Nuuanu, a hee ia Kamehameha, oia ke kuleana o Oahu. A Kaieiewaho lilo mai o Kauai i hookaawale ia mai, oia ke kuleana o Kauai.
Nolaila, e noonoo kakou. Eia kekahi olelo a Kamehameha ia ia e noho aupuni ana, ua ike oia ua pau ka pilikia maloko o keia aupuni. Hookahi pilikia i koe mawaho mai, haawi mua oia i ka mana o kona aupuni ia Pelekane, nana e malama i malu kona mau kanawai, i pomaikai kona mau hope, i malu kona lahuikanaka, i kupaa mau kona pono. A kokoke oia e hele ma ka aoao o ka honua, ninau aku na'lii ia ia, o kou hele no paha auanei keia? E waiho mai oe i huaolelo na makou, i mai oia, heaha auanei ia olelo a'u, e oni wale no oukou i kuu pono, aole e pau, oia kana olelo hope loa, Kamehameha 2 nana i hooko i ka olelo a Kamehameha I, Kamehameha 3, Kamehameha 4, he poe hooko keia i ka olelo a Kamehameha I.
(Aole i pau.)
K. MAAKUIA.
Kaopuaua, Honolulu, Ian. 14, 1862.
Ke kauoha ia aku nei na Hoa a pau o ka Ahahui o ka Hoku Pakipika, o ka hora 7, o ka poalima, o ka la 17 o keia mahina, oia ka manawa e akoakoa mai ai na Hoa a pau o keia aha ma ko lakou hale halawai, malalo o ka hale Hookolokolo. Oia hoi ka halawai mua o keia makahiki, e like me ka olelo hooholo o ka la 17 o Dek., M. H. 1861.
W. KA, Kakauolelo.
Honolulu, Jan., 16, 1862.
Ke hoomau nei ka mahi ko ma Lahaina, e nui ana paha ke ko iloko o keia makahiki.