Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 10, 28 November 1861 — Page 4
KA HOKU O KA PAKIPIKA.
POAHA, NOVEMABA 28, 1861.
HE MELE NO KAUIKEAOULI.
He ui he ninau ke kapu o ka lani Kauikeouli,
He kapu kahiko na Liholiho,
Kama kuku aku ia o ke kapu,
Hookoikoi iloko o ka Ikuwa,
Ka pohaku iloko o ka enaena,
Paapaa i-e keeke i kona kapu,
He kapu hiki ole aku e oe e oni,
E oni la i ke kapu o Kalani Kauikeaouli,
Ke ku nei kahaka kanaka,
Kauahi kanaka a ko makuakane,
Mai loko mai o Kuluiua ke kapu,
Hoolaha hei kapu pio ia Lono,
Lono keia o Kuhihewa kela,
I hookui kiukiua i ka momoku ahi,
Kauahi kanaka a ko kupunakane,
Kaaunahi kanaka,
Kaaulima kanaka,
Ka pulupulu kanaka,
Ke kuahu kanaka,
Ka halihali kanaka,
Olokea kanaka ua noho i ke ahi,
Ke kiai kanaka,
Ka hana kanaka,
Ka nanahu kanaka he lii,
Ke ano mai nei ke kapu o Kalani Kauikeaouli,
He kapu no he wela ka nuku,
I ko hia na'lii me he kukui a la,
Ke a nei iluna o Puoina,
Ke kapu o Kalani,
O Kalani kapu kai nana,
O Kuaana o ka lawalawa kani o Kuana,
O ka hoonaueue kani kikoo,
O ka liuliu kani kikoo,
Kani kuhalale ai kuhalale,
Ka leo o ka manu kaeu o Kiwaa,
O Halulu o ka manu alii,
Ka manu mai ka wa luna,
O ke kileo wai kapu o Kalani Kauikeaouli,
O kaha lono wai paa ole i ke pani,
He loaa mai loko o ka lani kukuwa,
Hanau Kawelo, Kawelo noho i ka wai.
O Kawelo ka mahamaha ia,
O Kawelo kupuna oia nei,
O na unahi i ka mahamaha,
I helu a lau ka lala,
Aa mano a mano loko o ka pihapiha,
O ke-a niho oi o Kawelo,
Ua pahee pakelo ke kino i ka wai,
O ke kino la oia nei,
E hoi ana iuka i kai,
I hoi ana ia hope,
I hookapu Kawelo i ke kiua,
Io kakala na unahi kapu o Kawelo,
O na unahi kino ia oia nei,
He kino no Heeia no,
He maha no, he maha no,
Koe a unahi manoanoa,
I pakapaka ka hiu i ka wai,
O Kawelo nui ai kanaka,
I ku kaea i holo ke kapu,
Ika ka huelo ma ke alo,
Ia oe ka hahana ma ke kua,
Mai pii ae oe a wela,
A laa ke aloha lani,
Hanau manamana na lii.
Nana e mai loko o ka Hoku makalani
I ka wahi o na lii i laha ai,
A kamailio a laau lii hanau,
Hanau a kau pee koa a ka lona,
Kona maka ku alu pauku moku,
O loku mai noia mai ka pela,
Mai ka pela o holoholo ku,
Noloko no na Mahana,
No ka hiki pilikia i na mawae,
Noluna no Puuki ka lani Kauikeaouli,
Noloko no pohoula nei alii,
Kona ai a lee a Lono,
O Kanela o Keoki lawa,
Na Kekuanaoa nei pua i koe,
Ua ako hia ka muo ka lau Kahuolono,
O ke oki no ia la pau ke kapu,
E manao mai ka mua i muli hope,
O ka pohaku alii nui a Lono,
I kani aaina i na kolokolo,
Papa i ke kapu o Kalani Kauikeaouli,
Eia la ua pili ke kapu o ka lani,
Ua papa ua noa ia ku koae,
E oe e noa he kapu no kela,
Elua mai kewe elua kaa,
Hookahi no ka lole i puka mai-a.
Hanau he kuhihewa he kaikunane,
He kapu no kela he ahi ka lani Kauikeaouli,
Iekeeke i na one kapu,
I ke one o Kahamaluihi,
I ka lu malu mai i ka hamahamau,
I ka noho malie i ke kai o ka Haku,
Ike uokoa ke kai hehee,
I ka oni ole iluna o ka haka,
Ke kanaka mai o i kala,
Kukupu mai na lii nui,
Olua hiwa apa i ka lani,
Kupu hai lono me ke kapu a waiho,
A hai i ke kapu a kiekie iluna,
Oia ke hoowaha o ka lani,
Huki ia ke kapu a kiekie iluna,
Waihoa ia kulu i ua,
O kulua la hoi keia,
Oia ka paa a Kauahoa,
Wahine alo ua o Hanalei
Malama ua no Waioli,
Loua mai e kulu i ua,
Lilo mai ka paepae kapu o Liloa,
O ke anaha anaha ia o ke kapu,
O ka ai pau ole i kana ai,
O kulu iua a Kauakahi,
O Lono o Kaala noho wai,
E punia ai ke kahawai,
E hakia ai o ka halo pali iluna,
Puka ka ua kahi la kapu lauki,
Na kuaua e moku ai ke one,
E pau ai o ka piha-a i kai,
O Kamalalawalu ka lani kui hono i ka moku,
O ka moana hohonu Kauhiahiwa,
O ke aho ia o ke kai loa ke'lii o ka lani Kauikeaouli,
E awahia ai ke kai mulea kawaha i ke kapu,
O ke aka o Kanaloa, kaili onio,
Ka ili onio i puni i ka eleele,
O ka puaa hahai kea o Kupanihi,
I hanau no i Kukaniloko,
Na kuhele nao ka moa kanaka,
O ka moa i uina,
Uina i ke ahiahi,
I aina i ke kakahiaka,
Na paa kani hia na ka moa kani kuakahi,
Ua kai ka pawa o ke ao,
Maalo ana kanaka uliuli pohaku,
I haku hoohaku,
Makana ia kaiwi kui,
Nani makana e nana nei i kali,
Ka waiho a kela aina i ka pohu,
Pohu Haena lai niua koke ae la no,
O maka o Kahi a ke awakau,
O ke awa kau a maka o Kahai.
Na J. P. KEAMOKAUKINI.
Kaakopua, Nov. 8, 1861.
O ka uwaina ekolu hua e hua ai, wahi a Anakalika—o ka hua mua he lealea, o ka lua he ona, a o ke kolu he mihi.
Ka hookumu ana o ka Hoku Pakipika.
Helu 3.
A i kekahi poaono, la 29 paha o Dekemaba, hele wau ma Honolulu, a hiki ma ka hale pai palapala o ke Aupuni, oia hoi kahi e paiia nei ka Hae Hawaii. Ninau i na hoalauna malaila, oia hoi o J. L. Kapahi ma, J. B. Hewahewa ma, "Heaha ka Nuhou o ka hale pai nei, pane mai o J. L. Kapahi, "hookahi Nuhou maanei, e paiia ana ka nupepa nui, o ka Hae Hawaii, i hookahi, i mea hoikeike, e like me ke noi a J. P. Kaualu, i kai iho nei o J. Pula kahi i nana ai, o laua pu me G. W. Mila i hooponopono iho nei, a ua like no ka nui o ua nupepa nei, me ka Polunesia, a e paiia ana paha la." Pela mai o J. L. Kapahi.
Manao au ia olelo he oiaio, a e hoopuka io ia mai ana ka Hae nui e like me ka mea i oleloia ae nei maluna. Nolaila, kukia wale ka manao, hiaa ka po, manao o ka Hae Hawaii ka hoa olelo, ke hoa kuili o ke aumoe, ka hoa kuka o ka wanaao, hoa pukui anu o o ka makani anu Kaelekei.
A i ke kali ana, aole puka mai oia pepa nui, a i ka pule hope paha o Ianuari 1861. Akoakoa makou ma kahi o ke kahukula, o J. Pula (Luna hooponopono) o ka Hae, hana makou ma kekahi mea e ae, e pili ana i na kula o ke aupuni o keia apana, a me ke kikoo dala, a pau ia.
Ninau au ia J. Pula, pehea ua Hae Hawaii nui nei a kakou, "pehea la, aole maopopo," Makemake makou e paiia ka Hae Hawaii nui $2.50, Olelo mai o Pula, "ehia oukou," olelo au. Ua lawa paha ka hapakolu o na kanaka o ka poe lawe Hae Hawaii i keia manawa (oia hoi 3,000 Hae Hawaii i paiia, a 1,000 kanaka a'u i koho wale ai, oia ka hapakolu hookahi.) Pane mai o Pula me ke ano naauao no, "Aole e hiki, ina elua hapakolu, alaila, hiki, he nui na lilo oi hou ae mamua o keia wa, ke hoonuiia ka pepa." A ma ia mau olelo, poho loa ko'u manaolana, a hiamoe loa, a hiki i ka pau ana o ka Buke 5 o ka Hae Hawaii. A hoomaka hou ka buke 6 o ka Hae Hawaii. Owau no ka luna Hae o ko makou wahi nei, he 47 ka po lawe iloko o ka'u ope.
A i ka malama o Iulai 1861, he malama hoomahaia no makou, e noho ana no wau ma Iwilei Kapalama ma Honolulu, ma kahi o kuu mau kaikuaana, a me kuu kaikuahine malaila. A i kekahi manawa, hele pinepine au ma ka hale pai palapala ma Honolulu, e ike i na mea hou o ka Hae Hawaii, mamua o ka wa e hoopuka ai. A ua launa mau no hoi au me G. W. Mila, no ka makemake i kana mau olelo i paiia ma ka Hae Hawaii, i kauia ka inoa M.* a me kona hoopuka ana mai kekahi i ka moolelo o Lopakana Kuluko kekahi moolelo maikai i laha ae ma ka pae aina o Hawaii nei. Ma ia makemake ko'u launa mau ana me ia, he haole oluolu, he kamailio pu a loihi i kekahi manawa, a he pololei loa ka pane ana mai ma ka olelo Hawaii, (koe nae o Kimo Belekane.)
I kekahi manawa, ninau au ia ia, heaha la ka uku o ka Hae Hawail e paiia nei i keia manawa. I mai la kela, "He $10,00 no ka pule hookahi, 2,800 paha pepa, ninau hou au, Ehia? hai hou mai kela, e like me mamua, a kali au, a mahope, pane hou. Ua lohe au ma ka halepaipalapala o H. M. Wini ia J. D. Kamohai ka mea nana e hoonoho ka Hoku Loa, he $50,00 ka uku no ka hoopuka hookahi ana. Ua like ia me $600 i ka makahiki okoa, ekolu paha tausani pepa "Hoku Loa."
A ma ka Hae Hawaii hoi, he $40,00 no ka pule hookahi, a he $20,800 no ka makahiki hookahi, no na pepa he 52. A ina hoi 2,800 pepa i hoopukaia, a pau paha i ka laweia ma ke dala hookahi, ua like no ia me $2,800,00, a huipu me na olelo hoolaha, ua like ia me $3,000, a keu, lawe na kumu lilo i ka hale pai koe no ke koena. Olelo mai o G. W. Mila, "Pela paha, ola no ka Hae."
Uluku hou ko'u manao, me he hehena la, a olelo au ia Mila. Pehea la ka uku o ka pepa nui e like me ka palua ana o ka Hae Hawaii, hiki aku paha i ke $80,00, Olelo mai o G. W. Mila, "Aole, emi mai paha i ke $60,00 a keu," Olelo au, ua like no ia me $70,00, a ma ka makahiki okoa no na pepa, he 52, he $3,000, a keu, lawe na kumu lilo A pehea? Aole anei e hiki ia oe ke pai i nupepa e like me ka palua ana o kona nui me ka Hae Hawaii." Olelo mai kela, "e hiki no ia'u ke pai ia nupepa, ke lawe na kanaka hookahi tausani a keu, alaila, e pai no au, hoopuka ka pepa mua, a ma ka maikai o na olelo oloko e pili ana i ka makemake o kanaka, $2.00 nae ka uku no ka makahiki hookahi, a mahuahua aku ka poe lawe, a hiki i ka alua tausani a keu," Pela mai o G. W. Mila. Olelo hou wau, Aole no e ola ka nupepa ke uuku ka poe lawe, aia no a nui, 2,000 paha a keu, akolu tausani paha, alaila ola, ke nana ae la no kaua i ka nui o na lilo.
Eia nae paha ka pono, e hookomoia i nupapa ku i ka wa e pili ole ana i ka aoao hookahi wale no, Aka, i nupepa e pili ana i na aoao a pau. Aoao Kalavina, Katolika, Moremona, poe makemake i na kaao, poe makemake i na mele maikai, poe makemake i na Nuhou o na aina e, a pela aku. A me ke pai ana i na palapala maikai a ka poe akamai a pau loa, i hiki mai ma kou waihona palapala. Alaila, e nui no na kanaka, aole paha emi mahope o 3,000 kanaka, No ka mea, he poe puni kaao kekahi poe, ua make no hoi kana mau $2.00 ma ke kaao, a he poe puni mele kekahi poe, ua make pono no hoi kana mau dala malaila, e komo ana na manao o ka poe Kalavina, Katolika, Moremona, ua make pono no hoi ke dala aia poe, o ka poe makemake i na mea hou o na aina e, a me kela ano, keia ano, ua make pono no hoi ka lakou mau dala malaila. Ina ua hoowahawaha kekahi no na mele, e waiho aku no ia i na mele (e like me Punimaemae,) e waiho aku no ia ia mea, malia o ka hoihoi noia oia mea dala, e lawe ai na tausani ekolu a keu, pela ka'u olelo ia G. W. Mila. Ae mai no kela, pau ka maua olelo ana.
I ka wa nae a maua e olelo ana, e hoolohe mai ana kekahi kanaka e ae oloko o ka hale pai, o J. L. Kapahi, a ninau mai, pehea mai la ka nupepa a kakou. Olelo au, e pai ana ke lawa na inoa 1,000 a keu, A i ko'u puka ana a loaa o S. D. Keolanui ma, a me kekahi poe e ae, a hai aku i ka lohe, he nupepa? he nupepa!! a puoho lakou, A i kekahi la ae kakau inoa kekahi poe, o S. B. Kaulia ma, a me kekahi poe e ae, A hele hoi a J. L. Kapahi a olelo ia L. N. Haleole ma, J. Moanauli ma, a mahuahua ka lohe, a ma ke koi a ka hapanui o ka poe naauao o L. N. Haleole ma, e kukulu i Ahahui hoopuka nupepa ku i ka wa.
Oia ka hui ana ma ka hale o J. Moanauli i ka la 26 o Iulai 1861. A ma ia hui ana, a lilo wale i mea e hooloiele wale ai, a hiki i ka malama o Augate, a hiki i Sepakemaba, o ko G. W. Mila manao, aole pono ka loiele wale ana i ka hana, hookahi no mea nui a ka Ahahui e noonoo ai, o ka papainoa o na kanaka, ina e lawa hookahi tausani a keu alaila, pono ke hoopuka, ke paa nae ka olelo ae like me ka Puuku paipalapala o ke Aupuni. I ke kukulu ana o na kanaka i kinohi, he 22, a mahope mahuahua mai, a hoololi i kahi e pai ai, ma o o H. M. Wini, a maanei paha, o G. W. Mila, a hoolauwili io ia nei. A hoopuka mai o H. M. Wini i kana palapala, he $50 ka uku, a he $60,00, a he $70,00 paha e like me ka hoike, a kekahi o ka hui kuokoa, o kekahi poe, ua huli no malaila; a o kekahi poe ua noho na mahope o G. W. Mila.
Owau kekahi, eia no wau mahope G. W. Mila, a o kana nupepa, malaila au e hui ai. Ina aole e puka kana nupepa, oia iho la no hoi, no ka mea, oia ka mea nana i ae mai e hiki ia ia ke hoopuka i nupepa, ke lawa na inoa 1,000 a keu. Aole nae au e haalele i ka lawe ana i ka nupepa e ae, ke hoolahaia. Eia ko'u mea e kanalua ai i ka Wini mau olelo hoike, he liilii na pepa i hoikeia e like paha me ka Nuhou, i hoolahaia e J. W. Masi i ka M. H. 1854, a emi mai paha, eia kekahi kumu kanalua o'u. Ua lohe maua me J. Moanauli ia E. O. Hall, oia hoi ka Puuku paipalapala o ke aupuni mamua, oia ka mea ike i na lilo o ka Polunesia, ua olelo mai kela, he nui no ka lilo no ka Polunesia, aole like na lilo, a he okoa ka lilo no ka huanui, (kepau,) a he okoa ka lilo no ka hua liilii, ina e paa kekahi aoao i ka huanui, a o kekahi aoao i ka hualiilii, ua oi loa aku ka lilo ma ka aoao hualiilii, a pela no hoi no ke kuai ana o ka pepa, ina 480 pepa e like me ka Polunesia, $5,00 ka lilo a pela a hiki i ka nui loa, o na tausani a lilo i ke kanaka nana e kukulu i ke kepau, i ka mea wili, ka papa pai, ka inika a pela aku, hiki aku na lilo i ka haneri, a pau ka makahiki $5,200, a i na 4,000 kanaka lawe ia nupepa, alaila, aole aie. Ina ekolu, aie paha kekahi, i na elua tausani aie loa? Oia ka E. O. Hall olelo ia maua o J. Moanauli.
E nana kakou i ka olelo a H. M. Wini maluna i ka makahiki 1856, "Aole e hiki ke paiia kekahi nupepa, ma ka olelo Hawaii ke emi ka uku malalo o na $6,00." Auwene! Pehea keia nupepa? no ka Wini ke pai a ke lawe hoi i $2,00 no ka makahiki. A he nupepa nui hoi e like me ka nupepa ana i pai ai i ka M. H. 1856, i hookahi wale no nae aoao kanaka. Aia a olelo o G. W. Mila i $2,00 no ka Hoku Pakipika; alaila, hoemi o Wini i kana. Ina olelo hou o Mila, e hoemi paha i $1,00, a hoemi paha o Wini, a pela aku. Like no hoi keia hana o ke pai palapala, me ka poe mea moku, a me ka poe mea waapa o ka uwapo, ka poe kalewa lio, a me ka poe maauauwa poi, mauu, ia o ka makeke, e hooho ai, "eia ka mea make pono?" eia ka mea emi!! "eia ka balota maikai o ko mea. Aole o'u mea wahi manao ino iki ia H. M. Wini, he maikai no ko'u naau, a he launa aku no me Wini me ka paweo ole no o na maka, he lawe no wau i kana Nupepa Kuokoa, o ke kumu no ia o ko'u kanalua i kana, o kona ekemu ole mai i na palapala elua a'u ia ia, a me ka hai ole ma ke akea i ke kumu i hoomoe loa ai ka hoopuka ana i ua Nupepa mua la.
I keia manawa hoi, ua puka na nupepa elua, aole hewa oia mea, ua ko ka makemake mua. Mai kuhi mai oukou e na makua e alakai ana makou i na kanaka i ka make, no na mele. Aole pela, ua emi kahiko na kanaka o Hawaii nei, e nana i na olelo hoike a ka Peresidena o ka Papahoonaauao o na makahiki i hala, he hou wale no ka Hoku Pakipika, e nana i na manao maluna.
Aole au i manao e lawe mai i keia mau olelo loihi mailoko mai o ka'u Buke mooolelo, a hai aku imua o oukou, aka, no ka hoinoia o ka nupepa a makou, nolaila keia mea hoikeike wale aku. Ina ua hewa wau i keia mau olelo a'u, e kala mai no i ka hewa. Ina ua loaa ole ia Wini na palapala a'u elua ia ia, e kala mai o Wini i ko'u hewa, no ke kokua ole o'u ma ka nupepa Kuokoa. Aole no e hiki ia'u ke kokua malaila, he waiwai no ia nupepa, ma ka nupepa ilihune no wau. E nana i na olelo a Iakobo.
J. H. KANEPUU.
"Ka Hoku o ka Pakipika."
O ka hana maikai wale no a oukou, o na hoa o kela ahahui nupepa ku i ka wa o Honolulu i hapai ae la, ka mea a'u e olelo nei i mua o ka lehulehu me ka mahalo iho.
O ka hookumu ana nae i ka ahahui oia ano, o ka hana ia i noonoo loihiia e na hoa like ole o ua Aha la, i wahi e hooakea ai i na manao o ke kanaka iliulaula e like me a'u e olelo loihi nei ma keia pepa.
A ma ka manao maikai ana, kai lokahi pu ia e na hoa i koe iho, e makemake nui ana e hookahua i ko lakou manaoio, malalo ae o ka Ahahui Nupepa ku i ka wa. Wahi a lakou, he pono ke hoopuka i nupepa ponoi, i ku i ka iini o na hoa, kahi e lawa'i ka makemake o na keiki papa, a kupa hoi o ka aina hanau.
A ma ka pepa manuahi o ko oukou luhi o ka la e 7 o Sept. i hala ae nei, piha no kuu naau i ka olioli no ka ike ana na na kanaka Hawaii i hoonoho i ke kahua o ka Nupepa o ka Hoku o ka Pakipika. Akahi wale no na kanaka Hawaii e lokahi e hana ia oihana i maa i na aupuni nui naauao o keia Hokuhele.
Ma ke kauoha nae o na hoa o ua Ahahui la, i hoouna ia mai ai ka manuahi pepa Hoku Pakipika, o ka la e 7 o Sept. I hoa hoolauna ma na ipuka hale a pau, o na hoa aloha Kristiano, o ua mau hoa la o ka ahahui nupepa kuokoa. Ia'u i halawai malihini ai meia, ua haawi no au i ko'u lima akau, ka lima hoi ia e hoike ana i ko'u aloha oiaio i na malihini o na ano a pau, ua piha kuu mau lima, e lawelawe ana i na hana pilikino ia la, aka, i kuu halawai pu ana me keia malihini, ua aneane e hala na hora elua o kuu kamailio pu ana me ia.
Ua ike ia kuu manao, e noho kaawale ana ke kaikuaana me kona pokii i na la he nui, oiai o ko laua wa kupono keia e halawai pu ai. Aole anei laua e hoike i na mea e olioli ai o ko laua mau naau, no na la loihi i hala ia laua me ka halawai kino pu ole. Oia no.
Ina hoi pela, no keaha la i kahea loa ole ai ko kakou makemake me ka ulu mahiehie, e lawe nui i keia pepa kupono ia oe, e ke kanaka i like kou ili me ko lakou la.
O ka hana a oukou e paulele nui la, o ka hana no ia i holo mua i kuu manao e halawai pu, a kuka pu hoi me ko'u mau hoa aloha o kela puu panoa wela i ka la. O ka mokupuni kahi a'u e ku la na kapuai, iloko o na la hope o ka makahiki 1860, me na la mua o keia makahiki e noho la, aka, aole nae ia manao i kuka maikai ia me na hoa i manao ia, nolaila ka lilo ana i mea io ole.
O keia Hoku o ka Pakipika nae, ka mea i milimili nui ia a makemake nui ia no hoi e ka lehulehu mai o a o, oia iho la hoi ka mea i lilo ai i enemi no na makua hanai i ka pono o na uhane o kakou, e kukeehu mai la o na waa liilii, lele liilii ka Hoku Pakipika, me ka olelo iho, he nupepa ino, he pelapela, he nupepa na ka poe hewa, a nui wale aku oia ano.
Ma na olelo oia ano, ninau iho la au i ka luna hookokauoha o ko'u manao, o ko'u makemake ponoi no hoi ia mai ke akua mai, penei, e hina io anei au iloko o na olelo pelapela, a inoino o ka nupepa Hoku Pakipika.
Ina he oiaio kona pelapela a inoino, alaila ekemu ae la ia Laiana a o ko kauoha, o kuu makemake ponoi hoi ia, e hoao oe e pono ai. I aku la au, ua papa ia mai e ke kauoha a ke akua, penei, Mai hoopa, mai lawelawe, mai hoao, no ka mea, he mea ia e hewa ai.
Kahaha, wahi a ko'u luna hookokauoha, pehea la ka oe, e ike ai i ka ono, a me ka awaawa o kekahi mea? kainoa e hoao oe, ma kekahi o kau mau ike elima mai ke Akua mai, oia hoi, e hoao oe me kou waha iho e pono ai. Pehea e akaka ai ia oe o Ioseba, he kanaka kupaa, ina aole i hoowalewale ka wahine a kona haku ia ia? Pehea hoi, ina aole i hoao la.
Pela hoi au e pono ai, e hoao au i ka maikai a me ke ino o ka Hoku Pakipika, ina e loaa ana kona ino, a pelapela ina la e hiki mai ana, ke ola loihi nae ia, alaila, pela no au e haalele ai ia ia, a me ka poe au i paipai ai e lawe i ua nupepa la, aka nae, me a'u e waiho nei na helu e 3, mai ka pepa manuahi o ka la e 7 o Sept. i hala, a hiki i ka pepa o ka la 10 o Octoba, aole au i ike e koi wale mai ana ia mau helu, e ae wale aku ka poe heluhelu i kona kino mamuli o na manao pelapela, a inoino, ina he ino io.
Ke olelo mai nei o Punimaemae, o ke mele o ka naauao, he mele pelapela loa ia, a o ka'u hoi keia, papapau pu a Lanai me na nupepa i kaulana ka maemae, e oluolu e Punimaemae a me na hoa oia ano, e nana i ka Hae Hawaii o ka la e 9 o Feberuari o ka makahiki 1859 o ka Buke e III, helu 45, aoao 178, no na olelo a J. W. Kamakaonaona, kumu kula o Kaliu, Kona Akau Hawaii, penei. Nunulu maikai ka leo o na keiki kane, kuu pau ke kihikihi a na kaikamahine, lele ka hauoli o na makua, hakui a hakoi no ka puka pihi, kokolo no ka io o ka pupu ia lakou. Pehea keia? Maemae no ea!
Aole io paha o ke kolo o ka io o ka lakou nei pupu, i ke kihikihi hoi a kela poe kaikamahine oia kaona. Ka! o aha la ke kakau i na olelo maemae a hoolaha aku imua o ka lehulehu? O oha hoi? O aha paha hoi!! I na paha e weheweheia ana ke ano ino a pelapela o na olelo a Kamakaonaona, me ke mele o ka naauao, alaila, ua 81 ka oi o ke ino o ka J. W. K. mau olelo, i ke mele o ka naauao, ina e hoonui ia ka 9 me ia iho.
Eia ka ninau a ko oukou wahi makamaka iliulaula, ka ili i ano like me ko oukou. Ua ninau pono anei oukou i ko oukou luna hookokauoha, ka mea like me ko oukou makemake ponoi, no ko oukou makemake ponoi anei e haalele nei i ka Hoku Pakipika, i kuu manao, aole oukou i ninau ma ke ano akahai i ko oukou makemake iho, ua haalele oukou i keia pepa, no ka paipai wale ia e ko hai makemake, ina pela, alaila, ua lilo ko oukou makemake i kauwa no ko lakou la makemake, e like me ka makani i haawiia i kona ikaika a pau ma ka lima o ke kanaka naauao, me ka wai paihi, a me na hoonui ikaika o na ano a pau, aia no ka lakou mau hana akamai a pau i ke poo o ke kanaka noiau, me ke akamai. Oia wale no paha ka mea like me ko oukou makemake ae wale mamuli o ko lakou la makemake naauao.
Ina i hookolokolo maikai ia keia makemake iloko o'u, a oia nei ae hoi, a o lakou la, lakou nei ae hoi, e like me ko'u ninau ana i ko'u makemake iho, ka mea i oleloia maluna, ina ua lawa pono ke ola o ka Hoku Pakipika, a koe kahi koena, ua loaa kahi ola iki ina kanaka ili ulaula, na lakou i hookahua i keia hana nani luaole. Ina kau o na Kamehameha i hala, aole i hapaiia keia oihana e na Kupa o keia mau Mokupuni. Ano wale no, i ke kau o Iolani ke Alii, mamuli o ke koi ana ae o ua makemake la, ke hai oiaio nei au, ua lawe au i ka Hoku Pakipika, me ka uku ina dala elua (2.00) Ua lawe no au i ka Nupepa Kuokoa "i pai ia e M. H. Wini, elua dala (2.00) me ka "Hae Hawaii," hookahi dala (1.00,) me ka "Hoku Loa," he hapaha dala (.25) Aole nae pela ko lakou la makemake, e lawe i ka pepa i pai ia e M. H. Wini, e haehae i ka Hoku Pakipika, oia ka mea kue i kuu makemake oiaio.
Ano la, ke olelo io nei au me oukou, aole au e paipai ana ia oukou, e lawe i ka nupepa o keia ano, aka, he makemake ko oukou e like me a'u nei, a me na hoa launa e ae.
Owau, a o oe, oia la aku, iini ko kakou naau, me ka makemake oiaio i ko pono i pili ia kakou, a me na hoa, oia ka haawina like ole a ke Akua i hana'i ia'u, a ia oe, a ia lakou la hoi, me na holoholona o na ano a pau, a he kinikini a lehulehu ma ka ili o ka honua.
Hookahi a'u wahi olelo i koe me oukou, o ke ano oiaio o na oiaio a pau. Aole i manao iki keia nupepa Hoku o ka Pakipika o na kanaka Hawaii, na lakou i hookahua i ka Ahahui nupepa o Honolulu, i mea e hoohioi lo ai i ka pono Kristiano i kukulu ia ma Hawaii nei, a e haehae i ka Baibala a hoolilo i Lupe, a hoohiolo i ka Berita oiaio o ko Iesu ekalesia i mea ole. Aole loa pela keia Nupepa.
Aia no ka mana iloko o ka Ahahui, e hiki ai ke kinai i ka manao ino a pelapela hoi.
Eia wale no ka olelo a ka mea akahai, a haahaa, e nana i ke ano o keia laau malihini ma kona hua. He oiaio no, o ka olelo ia a ka Uhane i piha i ka ike, wahi a ka mea noiau.
I ka wa i na haole keia nupepa palahalaha a maikai, ka mea i kapaia kona inoa POLUNESIA, ia kakou i ike ai, ua lawa kupono ka makemake o ka haole no ka nui o ua pepa la i kela manawa, olelo iho la ka naau o na mea i ike ole i ka olelo haole, e like me a'u nei, ina la hoi paha pela ka nui o ka Hae Hawaii la, a me kahi apana Hoku Loa, lawa pono hoi kahi makemake. Oiaio no ia kuko ana i ua wa la; aka, eia ka like ole oia makemake, ua lawe ia mai nei ua makemake la ou i kela manawa a eia me oe, aole nae oe i lawe, nolaila, ua kue kou makemake ia oe iho, e hiolo paha auanei? I ka nana aku a nei poe, e hio io ana.
A o ko'u wahi manao hope loa keia, ua lawa kuu makemake, a me na hoa e ae, e mahalo no ka nui a maikai o na mea iloko o ko kakou nupepa, ka Hoku o ka Pakipika, ua piha ka naau i ka olioli i na mooolelo o na wa i hala, e like me Kawelo, a me Keaniniulaokalani, a me na mea e ae, a o ka rula hoi o ka poe maikai, a me na mea he nui wale.
Kupono ke mahalo aku i ka oukou hana e ka poe i kupaa i ka Ahahui hoopuka nupepa, me ka hai oiaio ana, e ola ka Hoku Pakipika i ka lahui Hawaii, ke lokahi like kakou mai o a o!!
Me ke kauoha aku ia oukou e na hoa o ka Ahahui, e kupaa iloko o ka oukou hana nui e pono i ka lehulehu, akahi wale no a hoolana ia ka manao, aohe pukoa e ili ai na mana loloa, o ka ukana a ka Hoku o ka Pakipika, no ka mea, ua akea ke kaika.
A nou hoi e ka Luna Hooponopono i ka Nupepa a ka poe ili ulaula kekahi aloha, me ke kauoha ana ia oe, "E inu oe ina olelo hoino me he wai la," (Wahi a Ioba.) Me ka mahalo. KUPAHAWAII.
Kapaliekamoa, Maui, Nov. 23, 1861.
E manao i na mea au e hoopuka aku ai mamua o kou pane ana, no ka mea aole e hiki ia oe ke hoihoi hou mai i kau olelo iloko o kou waha mahope o kona oili ana aku, ua ike oe lie olelo pono ole ia.
O na olelo kalaea i hoopuka ia e ka mea aloha hoalauna ole, ua komo loa ia iloko o ka opu o kou hoalauna, a ua oi ka eha mamua o ka pahikaua.
Wahi a Solomona, o ka mea hamau i kona mau lehelehe, oia ke kanaka naauao.
OLELO HOOLAHA
E IKE AUANEI OUKOU NA KANAKA A pau, ua kapu loa ko'u aina, o Makao, aole no e komo wale kekahi kanaka malaila. Eia kekahi, aole pono ke hoolilo i kuu aina he alanu e hele ai, ua kapu loa. Nolaila, e makaala oukou, no ka mea, o ka mea e uhaki i keia mau olelo maluna e hoopiiia oia e like ma ke Kanawai.
H. McDONNOUGH.
Koolauloa, Nov. 6, 1861. 6-8t
KA HOKU O KA PAKIPIKA
E HOOPUKA ia ana ka Hoku o ka Pakipika i kela poaha keia poaha a pau ka makahiki. O J. W. H. KAUWAHI, Oia no ka LUNA NUI, a o G. W. Mila, oia ka Luna Hooponopono a me ka Puuku. He nupepa a na kanaka maoli keia, na ko Hawaii nei poe keiki papa o ka aina i kukulu, a ua manao ka Ahahui e kokua ana ko Hawaii nei i keia hana. Nolaila, aole i manao keia Ahahui e pono e paipai nui i ka lehulehu e lawe, no ka mea, ua ike lea ka Ahahui, e lawelawe no na kanaka Hawaii ma na oihana a na kanaka Hawaii.
Eia ke kumu manao paa.
He nupepa ku i ka wa keia, aole no e hio io a ia nei, o ka hoonioniolo kana hana, a na na keiki papa o ka aina ka oihana luna maoli ana o ka hoopuka ana. He nupepa keia no ka lahui Hawaii, a ke noi ia aku nei na kanaka o na aoao a pau e hooili mai i ko lakou mau manao e pai.
Ke waiho la imua o na maka o ka lehulehu ka makou helu mua, a ua oluolu no makou e hooholo no ka lehulehu i kona ano, he maikai paha aole paha. Ua hoopuka ia ka helu mua ma ke ano hopuhopualulu, a nolaila, aole i hiki aku ka pepa i kona maikai.
OLELO HOOLAHA.
PIULA WAI! PIULA WAI!
O ka poe e makemake ana e hookomo i ka Wai Piula ma ko lakou wahi, pono no ke hele lakou imua o ka mea nona ka inoa malalo nei, no ka mea, ua hiki ia ia ke hana i na Piula me ke ano paa, aole noha koke, no ka mea, o kana hana no ia ana i ao ai a maikai.
Aia no ia ia na lako a pau e pono ai keia
OIHANA LOIO!
JOHN L. NAILIILI, AIA KONA KEENA Oihana Loio ma ke ALANUI NUUANU, ma kai iho o ka Hale Kuai o A. S. Cleghorn, ma ka Hale ai o na kanaka Hawaii, i kapaia o "HALEOLA," ma Honolulu. Ua makaukau oia e kokua ma ke ano Loio i ko oukou mau pilikia ma ke Kanawai no kela hewa keia hewa i hoopiiia'i oukou, a ua makaukau no hoi oia e hana me ka maemae loa a me ka pololei i ko oukou mau palapala kuai o kela ano keia ano me na palapala hoolimalima, me na palapala haawi waiwai paa a waiwai lewa, na olelo ae like o kela ano keia ano, na palapala hoopaa o kela ano keia ano, na palapala moraki waiwai paa a waiwai lewa, o na palapala hoohui o kela ano keia ano, a me na palapala hoopii i na Ahahookolokolo no kela hewa keia hewa Kivila a Karaima, a me na palapala kauoha a pau, a me na palapala a pau o kela ano keia ano. E ninau no ia ia no ka uku.
Honolulu, Augate 31, 1861.
HALE KUAI O AKE.
O KA POE A PAU E MAKEMAKE ANA I ka oluolu a me na mea makepono o ke kumukuai, e haele nui paha lakou ma kahi o
AKE,
Ma Alanui Nuuanu, ma kela aoao o ka Hale Hotele o KOE BU, malaila no e loaa ia lakou ka lawa o ka makemake, oia hoi na lole o na ano a pau.
2 tf AKE.
OLELO HOOLAHA.
HUMUHUMU PEA!
KE HAI AKU NEI KA MEA NONA KA inoa malalo nei, i kona mau makamaka a i ka lehulehu hoi, ua makaukau no oia e hana i ka hana a pau i haawiia ia ia e hana ai MA KE ANO MAIKAI! A ma ka Uku Emi loa! E pono no ke hele e imua ona, mamua o ka hele ana io hai. E ninau hoi no kona ano, ia Kimo Pelekane a me Paulo Manini.
1-3m. WILAMA G. WOOLSEY.
KA LAKO HALE A ME NA
Pahu Kupapau!
AUHEA oukou, e ka poe e makemake ana e kuai ma ke ano makepono wale! Eia no ke waiho la ma kuu hale paahana, ma Alanui Papu.
NA PAPA KAUKAU!
NA LAKO HALE!
NA PAHU KUPAPAU!
A ua makaukau no hoi au e hana i ka hana kamana, ke manao oukou e hoolimalima mai ia'u, a ma ka uku emi loa. E hele koke mai i pau ko oukou kuhihewa. H. ALENA.
2-tf Alanui Papu.
–HANA, OIA HOI–
Na Ki Wai o na ano a pau!
KA PIULA WAI
A ia mea aku ia mea aku e pono ai.
Aia ma ko'u wahi hana ma Alanui Kaahumanu,
Ka Hale
Hana Piula Maikai Loa!
Mai kuhihewa oukou, no ka mea, ekolu na hale hana piula ma ia Alanui, a o ko'u hale, oia ka Hale mauka loa.
2-tf J. J. O'DONNELL.
POHAKU LUA KUPAPAU!
AUHEA oukou, e na kanaka maoli e makemake ana he Pohaku e kau ai ma na lua o ko oukou mau makamaka, eia no au e hoolako ia oukou e like me ko oukou makemake. Ke waiho nei ia'u kekahi mau POHAKU MAPALA MAIKAI LOA, a ina e hele kino mai oukou imua o'u e kamakamailio no au i ka mea e pono ai. Eia ke kumukuai; mai na dala He $20.00 A pii ae. Nolaila, e wikiwiki e hele mai; no ka mea he makepono loa keia. J. T. DONLEN.
3-tf Alanui Alii.
J. F. COLBURN, (KOLOPANA.)
LUNAKUAIKUDALA!
—Ma Alanui Kaahumanu.—
Honolulu. 2-tf