Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 6, 31 October 1861 — Page 2
manawa, a ua nui na alii o ka aina, o ka wa ia aohe malu o ka pepehi kanaka, a he nui ka make ana i ke kaua, he umi wale na wahine i na keiki a ua make mai kekahi poe.
Eia ka ninau.
1. Heaha la ka mea i emi ai keia lahuikanaka?
2. Heaha la ka mea e mahuahua hou ai keia lahui?
3. Heaha la ka mea e mahuahua mau ai ka waiwai o ke Aupuni. K. MAAKUIA.
KA HOKU O KA PAKIPIKA.
POAHA, OKATOBA 31, 1861.
No ka puka ana mai o kekahi manao kuhihewa, nolaila, ua kauohaia aku ma keia na Luna a pau o keia nupepa, a me ka poe lawe nupepa a pau, a e IKE MAOPOPO OUKOU.
Aole keia mau nupepa i hoolahaia iho nei he mau nupepa haawi wale, no ka mea, o ka olelo i puka ma ka nupepa ka Hoku o ka Pakipika o ke la ehiku o Sepatemaba, 1861, i hala iho nei, aole i hooko loa ia pela; aole hoi i kaliia a hiki i ka malama a Novemaba; aka, ua hoopuka koke ia no.
A eia ke kumu o ke kali ole ana; ua ulu mai ke ku e iloko o ka Ahahui; a ua maheleia i elua poe, a hooikaika kekahi poe e hoopio i keia nupepa; a ua loheia no hoi na ku e ma na wahi e ae a puni keia Pae Aina e like me ko oukou ike ana, a me ka lohe ana i hoikeia aku mamua iho nei. Nolaila, ua manao keia Ahahui e hoopuka koke aku, a e pane koke aku i ka poe ku e mai; aole e hookuu ia lakou e kalekale wale aku, a e hoopanee i na apu a lakou a pau loa ka lehulehu o na kanaka Hawaii i ka puni ia poe malimali, nolaila, ua paiia a o ka Helu 6 keia, a pela a lawa ke 52, alaila e hoi hou no. Aole keia i pai ia i mea haawi wale, no ka mea, ua ike oukou he poe ilikole keia lahui, nolaila, ina he mea haawi wale, alaila, pehea la e hiki ai ke hookau i na aie no ke pai ana; ua kuhi anei oukou, aohe uku o ka poe nana i hana. E nana oukou i ka olelo kauoha ma ka Helu 5 i na Luna o keia pepa, a e hana aku pela.
E kokua like mai no hoi, no ka mea, ua nui no ka lilo no ke pai ana, e like no me ka nui o ka nupepa; a ua oluolu no makou no ko makou ike ana na kokua aloha oukou ma ka ae ana e lawe i keia nupepa me ka uku mai i kona wahi uku haahaa loa, a kupono ole i kona kino nui, aka, no ka makemake nui o ko oukou poe hoahanau e loaa i nupepa kuokoa na oukou, a nui hoi, i ana ka makemake o ka poe puni ike; nolaila, keia nupepa.
Ma ka Helu 29, Buke 6, o ka Hae Hawaii, ua heluhelu makou i ka palapala a W. Kaleikau no Kalua, Wailuku, Maui, e hoike ana no kekahi hoopaapaa iwaena o lakou a me Edward Bailey, a me kekahi poe e ae, a ua lawe mai makou i kekahi olelo noloko o kana palapala, no ko makou manao ana, ua oiaio ia mau olelo; no ka mea, aole e hiki i na nupepa hemolele ke hoolaha i ka mea oiaio ole, nolaila, eia ia mau olelo.
"Olelo mai la o E. B. a ua kakau au i ka inoa o kekahi poe ma ka pepa helu akahi o Kaauwai, Kapeau, Kapoi, Wahahee, a ua hooili aku au na ka Haku, a ke makemake nei anei oe e kakau pu ma keia pepa hookahi. E like me Z. Kaauwai kekahi G. L. Kapeau ua hala aku lakou, a ke koe nei o Kapoi a o Wahahee a ke makemake nei anei oe e lawe aku ia oe i ka haku i pokole na la."
Auhea oukou na kanaka maoli o Hawaii nei, mai ka mea he noho ana ma ka NohoAlii a hiki i ka mea ilalo loa. Ke ike pu ae no kakou i ka olelo a Edward Bailey o Wailuku; oia no kekahi o na misionari i hiki mai i Hawaii nei iloko o ka makahiki 1837, mamuli o ke kena ana a ka Ahahui Misionari e noho la ma Bosetona; a o kana hana ka ia i hele mai ai e hooiloilo, a e haawi i na kanaka maoli i ka haku. Kupanaha ka hana a ua poe la! Kainoa ua hele mai e ao i keia lahui, a e hoohuli i na kanaka Hawaii i poe haipule no ka Haku Iesu Kristo. Eia ka! o ka hooiloilo, a me ka anaana kekahi hana.
No keaha ka hewa o na hoonana kahiko o Hawaii nei? Aole anei no ka hoomana kii? Aole anei no ke kaumaha i na kanaka i na Akua o lakou? Ua like anei paha ka manao o keia ohana misionari a pau? Ina pela, alaila, ke kauoha aku nei au me ka makau, a me ka hopohopo. Pono no ke hele lakou pela.
No keaha? No ka mea, aole kupono ia lakou ke hele mai a e hoomana i ke Akua; a e haawi i ko makou mau kino hala ole i mau mohai no ko lakou inaina.
No E. B. wale no anei ia manao? A no lakou a pau paha? Aole anei oia ka mea i kauohaia ai e ka Haku mai hoahu i ko oukou waiwai ma ka honua?
No ka puni waiwai ia manao i ulu mai ai; a ua makemake e ike na mea a pau i ke ano o ka poe a lakou i hilinai ai.
No ka makemake nui ia e hoike aku i ka ohana o ka lahui kanaka maoli o Hawaii nei i kuhihewa ole kela mea pakahi, keia mea pakahi o ua poe la; nolaila ua nonoi haahaa ia aku lakou me ka hilinai nui, a me ka hilahila ole e apo mai ana ua poe la o ka ili hookahi i ka nupepa a ko lakou poe i kukulu ai i waha no lakou e kamailio ai.
Ua haiia aku mamua iho nei, he nupepa a na kanaka maoli keia nupepa ka Hoku o ka Pakipika, a nolaila, i maopopo ia oukou ko oukou nupepa maoli keia; aole like kona ano a me kona manao me ka nupepa i kapaia ka Nupepa Kuokoa, oia ka nupepa a Wini, no ka mea, ua ike oukou i kekahi nupepa ana i hoolaha iho nei ma ka la 26 o keia malama; ua umiia; a ua kaaweia na manao o na kanaka maoli Hawaii, na hoa kuokoa ona; aole hoi i aeia ko lakou mau manao e hoolaha ma ua nupepa la. Aka, ua hoolahaia na nu kahiko popopo a punahelu i lohe mua ia i na mahina i hala aku nei; oia ka paha ka mea i lilo ai o ia nupepa i Nupepa Kuokoa; o kona hoolaha mai i na nu kahiko ua hele a polopolona; a kainoa paha ua like me ka nupepa ka Hoku o ka Pakipika? Aloha wale oukou na kanaka maoli puni wale; aole no hoi e hoi mai a ku like aku na kanaka maoli Hawaii ma ka aoao hookahi, hilahila wale ka hoopili wale mamuli o ka haole, a nele nae i ka waha ole e pane ai.
Ia oukou no ia; aka ke kupaa nei ka nupepa a na kanaka Hawaii, me ka hilinai i kona mau ohana ili ulaula like; a e laha no auanei, no ka mea; ua aeia na manao o kela mea keia mea, e hookomo iloko o keia nupepa.
Oiai ua loaa i na kanaka Hawaii i keia manawa i waha no lakou e kamailio pu ai oia ho ka Nupepa ka Hoku o ka Pakipika i kukuluia a i hapaiia e na kanaka maoli Hawaii a me ka hoolilo ana i Nupepa ku i ka wa, a pili ole i o a i o; a no ka mea, ua hoikeia aku ma keia Nupepa o ka pule i hala ino nei no ke ano o ke Kanawai e pili ana i ka hooemi ana i na mai ino i laha noloko mai o ka hookamakama.
Ua nui ke ku e ia ana o keia Kanawai, a ua hoolaha ia aku ma kekahi Nupepa, a ma na halawai hoi me ka olelo, he haumia loa ke Aupuni i ka hana ana pela, a me ka hooikaika nui ana e kau i keia Kanawai.
Ma ka nana ana, a me ike maoli ana i ka mea i puka mai mamuli o ka hooko ana o kela kanawai, ua maopoopo loa ka pono e like me na olelo hoike, no ka mea
I ka hapaha mua, 111 mai iloko o na wahine 239,
I ka lua o ka hapaha, 31 mai iloko o na wahine 233,
I ke kolu o ka hapaha, 27 mai iloko o na wahine 248,
A i ka hapaha hope, 18 wale no i mai iloko o na wahine 283.
Ma ka nana ana i keia, ua hooemi loa ia na mai ino, a ua ko ka makemake i manaoia e hana malalo o ia kanawai, nolaila, he mea pono anei ke imi e hoopau i keia kanawai, a e hookuu aku i kekahi poe lehulehu e make wale me ka malama ole ia, a no ka loaa ole anei o ka mea e hiki ai ke pale ae ke kumu e kiola wale aku ai i na kanaka e make? Aole kupono oia manao; no ka mea, aole o ke kau ana o keia Kanawai ke kumu o na moekolohe a me na hookamakama i puka mai ai, aka, no ka hewa no iloko o ke kanaka; aole no hoi o ka hoopau ana o keia kanawai ka mea e pau ai ia hewa; a e pau ai ka laha mai o na mai ino. Ina pela alaila, e ae koke aku no e hoopauia kela kanawai, aka ua maopoopo, o ka hoomau ana o kela kanawai, he mea no ia e hoola mai i kekahi poe o keia lahui. E pono ke noonoo mamua o ka ahewa wale ana.
E na Luna a pau o ka Hoku Pakipika a me na kanaka maoli a pau mai o a o.
Ua hoike pololei ia mai, ua hoopuka pono aku o H. M. Wini ka mea hoopuka i ka Nupepa Kuokoa me ka olelo keakea, aole ka e hala na pule elua i koe, alaila, e make no keia Nupepa ka Hoku Pakipika.
E ike maopopo loa oukou i ke ano keakea hilahila ole o ka poe e imi nei e hoopauwale i keia hana i pio, a ke kauoha aku nei oukou a pau loa, mai manao i kela olelo hoohilahila, a keakea wale i ka Nupepe a na kanaka maoli Hawaii; Ua lawa na inoa, a ina e loaa ia mau Dala mai a oukou mai, alaila, ua hala ka makahiki, no ke pai ana no ia mau Dala, a oi aku; a ina pela mau aku, alaila, e ola mau no ko kakou Nupepa.
Mai puni wale i na olelo a ka poe ku e mai i mea e emi ai i ka ike o na kanaka Hawaii malalo o lakou; aka, e oluolu no oukou e hooko i na olelo maluna no ka ohi ana i ka uku, no ka mea, ua oleloia, mai pani paa i ka waha o ka Pipi nana e hehi i ka palaoa.
"I keia wa, nui ka olelo ma ka waha kanaka no ka Nupepa hou, o Hoku Pakipika kona inoa. Ua hoopukaia mai ia ma ke pai palapala o ke Aupuni ma Honolulu nei. Nui no ka poe makemake i ka Hoku Pakipika, he pepa misionari ole ia; a ke ku e mai nae kekahi poe ia ia, a ke hana nei lakou i nupepa nui, hanohano, i mea e make ai ka Hoku Pakipika.
Heaha la ka hewa ke ola ka nupepa misionari ole ma Hawaii nei?
O keia olelo maluna, ua laweia mai no ka Nupepa i paiia e ka aoao hoomana Ka tolika ma ko lakou hale pai palapala ma Honolulu nei; a ua maopoopo loa i keia aoao hoomana, o keia Nupepa aole oia i pili i kekahi aoao hoomana; aole hoi e ku e aku i kekahi o lakou. Ina pela ka manao like o na aoao hoomana a pau, e malama ana ma ka lakou oihana ponoi iho, alaila, oia ka mea i oleloia o keia pepa, he pono like. Makemake no ka Nupepa Hoku o ka Pakipika, e hoopololei kela mea keia mea mamuli o kana oihana iho; a e hoopololei no hoi ka Nupepa ma kona hana ponoi iho, me ke ku e ole aku i na aoao hoomana; a me na mea a pau, a ina i hookomoia kekahi mea e ku e i na aoao hoomana, alaila, ua pono ole i keia Nupepa. Aole au i ike iloko o keia Ahahui Nupepa ua pili kekahi i ka hoomana Kakolika, aka, ua pili ko lakou aoao nui a pau loa i ka hoomana Kalavina; a nolaila, ma ka ano hoomana, ua maopopo he poe ku e i ka aoao Katolika, ka nui o lakou, a o kekahi poe, he poe ku i ka wa; aka, ma ka oihana hoolaha nupepa, ke ike mai la oukou i ka manao o ka nupepa hoomana Katolika; a e pono ke nana mai ka lehulehu; no ka mea, ua kahea aku keia nupepa me ka leo maopopo; e ku ana no oia i ka wa, aole pili i kekahi aoao hoomana, aole hoi e hookuee i na hoomana aka, e ku no ia iwaena me ka hio ole ma o a mao; a owai ka mea i kokua mai i keia leo? Eia no maluna ka mea i apono mai.
I maopopo i na mea a pau, he hili lhewa a lalau hoi ka manao wale ana ma ko ke kanaka ano mawaho, a ma kona ano hoohinuhinu e huna ana i kona ano maloko, malaila, e ike pono oukou i keia.
Ua hoolaha nuiia iho nei iloko o ka P. C. Advertiser ka Nupepa a H. M. Wini, a ua paiia hoi iloko o ka Hae Hawaii, he moolelo e pili ana ia Kapena W. M. Gibsona, a me na Moremona i akoakoa ma Wailuku, a ma e kona moolelo, me he mea la, e olelo ana, aole i hoike oiaio ua Gibson la i kona ano, a me ka hana i kona hiki ana ma Honolulu nei, ua huna paha ia i kana oihana, a i keia manawa ma Wiluku, ua ikeia, he huna moremona oia i hele mai, mai Mauna Pohaku mai ma ke kauoha a Brigham Young, ke kaula nui o lakou, a nolaila, me he mea la ua minamina ka poe ma Honolulu no ko lakou puni ia ia. Aka, aole ia he mea hou, aole hoi he mea malihini; he mea kamaaina no a kahiko loa; a nolaila, e olelo mua mai ai ka Haku, "ma ko lakou hua e ike aku ai ia lakou." nolaila, he mea makehewa ka hilinai ma ke ano o ke kanaka a nana ma ka hua i puka aku ma ka hana ana.
Ke olelo nui nei kekahi poe hemolele o neia mau la, he poe lealea, a he poe ona, a hewa hoi ka poe kukulu i ka Nupepa ka Hoku o ka Pakipika. Ae, keakea nei no ua poe la, aole hookamani, aka, e nana i ka lakou hana, a e heluhelu, a e ike auanei oukou, ua oi aku ka pono o na olelo a ua poe la, e ao ana i ka lahui ma na mea o ka ike.
Ke ninau hou ia nei, auhea ke kanawai i papa a hoohewa ia keia hana o ka hoolaha Nupepa, a i poe pono wale no? misionari paha? Aia mahea o ka honua nei i ikeia ia mea?
Kupono no kela hana i na mea a pau, a ua aeia malalo o ko kakou Kumukanawai a ka Moi i haawi lokomaikai mai; nolaila, ina manao oukou na ka poe pono wale no; e pono ke hoomanao i ka puni hei ana e kekahi poe i ke ano o Kapena G. M. Gibson a lakou e hoolaha nei me ka hoolilo ana ua hewa oia.
Aole keia e hoahewa ana i ka aoao Moremona, aole hoi ia Gibson, no ka mea, aole i maopopo ka hewa ia makou; aka, no na olelo i paiia no ka puni wale o kekahi poe ia ia, oia ke kumu o keia olelo.
Eia ma ke koena o kela mele a J. K. Kaunamano, ua paiia kona hapa mua e like me ka nui o ka hoakaka ana; a ma keia, ke hoopau loa ia nei. E like me ka olelo mua ana a keia pepa, e hoakaka no e like me ko ka pepa ike ana he pono, a nolaila, i pai ai ma keia Nupepa, a ina he olelo hewa, haumia, aole makou i ike ia mea i ka manawa i hookomo ai; no ka mea, aole hookahi ano wale no o ka olelo, aka, he lehulehu, a ua hilinai makou ma kona ano nui i kupono i ka hoike ma ke akea, a koe aku kona mau ano kapilipili a ka poe e kapa wale mai nei he haumia ka makou nupepa. E hoomaka keia ma na lalani i koe mai ma ke pai ana iho nei iloko o ka helu 5 o keia Nupepa.
He heleuma ke kowa o Davia,
Pea pale ka olu o lae aloha,
Dala kihikihi ke anu o keamo uhalewa,
Hulu palakai na ululaau o Califonia,
Kamaauwi na kaahi o Bosetona,
Paa paina aala nou ka nani o lnia,
Bipi kuapuu ke anu o Nouaiki,
Lipoa aala o pakaua.
Kapu holomoopu o Kolumebia,
Uwi hone o Lataia
Aloha no hoi e oe John niniau paina honere naauao,
Ka pua ala mohaluhalu i ke awakea,
I hoopuluia i ka wai ala rukini,
He kini ka hoi kou aloha he mea laha ole,
Aole i laha i ka poe paniolo,
Kalali wale oukou e ka poe e holo la i Calaponi,
Ike aku la oukou i na keena alii o ka poe i ona,
Ona ia poe haole ke hoi la iloko,
E ohi ana paha i ka hooponopono aupuni,
I ka hoonakeke dala i ka papa kaukau
I ka houwiuwi kamaa i ka hale laau,
I ka hookapahi papale i ke alanui,
I ka haehae lole i ke one a luhi,
Luhi ke kino i ka puunaue a ka,
E kuka ae ana i ka waiwai pono ole i ka hooilina,
Ua noho lako ma na mea a pau iluna o Papihuli,
Huliau nana o ke anapuni o Limaloa,
I ka haaleale mai a Kalamanaihiki,
Elua kikoo me ka hapa ike ia Lolomauna.
Mauna ke aloha hakoi mai luna a lalo,
Malalo malalo mai ke one kani o Nohili,
Puahi puahi ma pahapaha o Polihale,
A ka lae o Makuaiki la, hoi aku ke aloha.
Apopo a kiola haalele i ke anu o Kaala,
Aloha no hoi o Jonn ninau paina honele naauao,
Ke kawe kaimana anapu hulili lua i ka onohi aniani o maka dala,
E alohilohi aku ana i ka wai pauma o Wanedeima,
Ka inika kohu a ko Mareka poe,
I walea ai maua i ka paaheahe a ka makani he inuwai,
Me kuu hoa i ka ua punaneiea o ka aina,
I kau leo aku hoi au ia Lahainaluna,
I luluna oe la, i lalawe au,
I lalawe au la, i wewehi oe,
Hele au a hue ia Kalanamaihiki,
I ka nokenoke lua i ke kaha o aina ike,
Pehu kani ke kai o Napili,
Pali mai la na maka la e ke hoa,
He hoa alo i ke koekoe o Nauaiki,
He iki ka manao naue ke kino,
Iki aku hoi au i Hekekela,
Uwehe ia mai au e ka laka o aina hau.
Heaha la ka haumia o ke kapa ana he heleuma ke Kowa o Davia? No ka hiki ole anei ke hiu ia kowa iluna o ka moku i heleuma? a he olelo ino anei ka heleuma? a he haumia ka olelo he kowa? a he inoa kapu o Davia ke hoohikiia? a hewa ka ke kapa ia la e Aloha he pea pale? he olelo hewa anei? aole ka ia he lae ma ka hema o Ainaomaomao? a aia hoi ua lae la ma na poai olu? ua kapaia ke anu o Keamolewa he dala kihikihi, no ka mea, ua ike paha oukou i ke ano o ia dala, he oioi na kihi, e like hoi me ke anu, ua like ia me ka mea oi, a me ke kui e hou mai ana; aole ka o Keamolewa he wahi anu? no ke komo ana anei o kela hua mawaena o keamo uha lewa, oia hoi keia uha, a i ka hoolaha ana, Keamouhalewa? aole anei ina e loaa ke kanaka i ke anu, a e huli pinepini oia i o, a ia nei, a e pupuu, a lewa pinepine kona mau uha? (thigh). O ka mahalo anei i na ulu laau o Kalafoni, he like me ka hulu o ka Hulupalaki (brush) ka paapu, oia anei ka hewa oia olelo? Aole anei he owe na kaaahi ke holo, a nolaila, ua hoolike ia me na kamaa uwi? haumia no ia olelo? haumia ke kamaa uwi ke komo ia? o ka haawi aku i ke ala a me ka nani o Inia i paa paina no ka naauao, he mea haumia anei ia? o hoohalahala anei ka naauao me ka i mai aole ia he lole paina? he kino kanaka anei ko naauao e komo ai oia i ka lole? Heaha ka hewa o ke kapa ana i ke anu o nouaiki he Bipi kuapuu? Kaina ina e loaa ke kanaka i ke anu, e puupuu no ia a e like me ke kua o ka Bipi kuapua kona kuapuu; he olelo hewa ka ka Bipi kuapuu? He mea hewa ka olelo ae i ka lipoa aala o Pakaua? Nui wale ia mea i kahakai, a he limu ai no hoi na ko Waihi nei poe a pau; heaha ka hewa o ka olelo ana kapu holomoopu, o Kolumebia? a heaha ka hewa o kela olelo, uwi hone o Latana? auhea ka olelo ino? a aloha hou oe i ka naauao, he mea hewa ia? a kapa o John he mea haumia ia? a i aku i ka niniu o ka naauao, he mea pono ole ia? hewa ka olelo ana i ka naauao he pua mohaluhalu aala i ke awakea? a hewa ke lu a hoope i ka wai rukini? Kainoa na ka poe naauao no i lawe mai ia wai ala i Waihi nei? Heaha ka hewa o ka olelo ana he kini ke aloha i ka naauao he mea laha ole? o ke kini rama inu anei? aole ia; no ka mea, he mea laha wale no ia; aka, o ke kini ahi; no ka mea, pakahi wale no kini o na aupuni a pau, aole e lehulehu? He haumia ka olelo i ke kalali o ka poe holo i Kalafoni? Ua piha loa paha kakou i ka olelo pela? Heaha ka haumia o kela olelo? Ike i na keena alii o ka poe i ona? no ka hua ona anei ka mea i hewa ai? o pau anei kanaka pono e like me Punimaemae ma i ka ona? aole anei o kela olelo ona ma ia lalani he waiwai? aole pela ke ano o ka olelo malalo iho, ona ia poe haole ke hoi la iloko? aole anei ua waiwai ia poe, a nolaila hoi lakou? ka mea ka ia i hewa'i o pau na mea a pau i ka noho aupuni, no kela olelo ana e ohi ana i ka hooponopono aupuni? he olelo hewa anei ka hale laau? i pupupu hale kua ka paha ka pono? a hewa no ka houwiuwi kamaa? a i kamaa lauki ka paha ka pono? a hewa no kela olelo he haehae lole? ina pela, pono ole na hale kuai lole?
He hana luhi io no ka naauao, a o kona kanaka no ka manao, nolaila, heaha ka hewa o ka olelo pela? a heaha ka hewa o ka olelo ana he waiwai hooilina ole ka naauao? ua kakau no anei o Franklin, Webster Clay, a pela aku ma na palapala kauoha a lakou e hooili ana i ka naauao o kekahi waiwai ia no na hooilina o lakou? Oiai no, he mea lako ka naauao, a ua noho ma na wahi kiekie; a ua hoolikeia me Papiohuli he wahi kiekie no ia. Heaha ka hewa o ka olelo ana e nana i ke anapuni o Limaloa, ka inoa o Mana no hoi ia i Kauai? o ka haaleale mai a Kalanamahiki, kainoa o ka liula no ia o Mana? a heaha ka hewa o ia olelo? Heaha ka hewa o ka olelo ana elua kikoo me ka hapa ike ia Lolomauna? Ua kokoke pili pu no ia rnau wahi; a he mea hewa ia olelo elua kikoo me hapa? Hewa ka paha ka hoonui i ke aloha no ka naauao a like me he mauna la? a hewa ka olelo ana malalo mai ke one kani o Nohili? aia ka paha iluna ua one kani la, kainoa, aia hoi i lalo o Mana, malalo aku o Kalanamaihiki? aia a hukiia ke kanaka ilalo me ke apo i ke one a paa, alaila, kani hoi ua one la; E huki ka paha iluna ka pono ea? Heaha ka hewa o ka olelo ana, puahi puahi ka pahapaha o Polihale? Kainoa o ke ano o kela huaolelo he puahi, he wikiwiki hoi ia a hewa ke olelo pela? aole ka ka pahapaha o Polihale, aia hoi iloko o ke kai a e puahi hoi paha o poiia e ka nalu? Ua olelo ia no hoi a ka lae o Makuaiki hoi aku ke aloha, a heaha ka hewa oia olelo; aole ka keia he kanikau no ka naauao? a hewa ke hoolike ia ia me ke ahi o Kamaile, a lele mai a Makuaiki hoi hou ke ahi iuka? a oia hoi ua aloha la o ka naauao ua hoolike ia me ke ahi? He mea hewa anei ka olelo a popo, a kiola haalele i ke anu o Kaala? Kainoa he mea make ke anu o loaa auanei i ka rumitika? Hewa ka paha ke aloha pinepine i ka naauao? a he mea hewa ka paha ka mahele pauku o ka himeni a me ke mele? Heaha ka hewa o ka olelo Kawe, daimana anapu hulili lua i ka onohi aniani o maka dala? hewa ka olelo i ka naauao pela? hewa no ka olelo i ke alohilohi, a i ka waipuna o Wanedeima?
Kupono ole anei ka olelo ana i ka naauao he inika kohu a ko Mareka poe? haumia mia anei a hewa hoi ke hoolilo i ka naauao i hoa walea? a i hoa kaana, a hoapili? a aole anei he makani o Kauai i kapaia he inuwai? aole anei he ua o ke kauwahi o Hawaii nei he ua puanaiea? a hewa ka olelo i ka naauao he hoa no ua ua 'la? haumia anei kela olelo ke kauleo ia Lahainaluna? he wahine anei ia? aole anei o ke kula ia e hele nei na keiki e imi i ka naauao? a kupono ka naauao ke kauleo ia ia? a hewa anei ka olelo aku i ka naauao i luluna oe la? a owau hoi o kona hoapili i lalawe hoi au i na hana a ua naauao la? a i wehi hoi ka naauao? He olelo haumia kela ka olelo ana hele au a hue ia Kalanamaihiki, heaha ka hewa oia olelo; kainoa o ke ano o kela olelo hue, he eli no ia, a he wehe i kekahi mea i eliia a hunaia ilalo o ka honua? o kela olelo nokenoke lua i ke kaha o Ainaike, heaha la ka hewa? Kainoa o keia hua olelo kaha, he wahi lawaia a he aina okoa, e like me Puuloa ma, a nolaila, o ka nokenoke i oleloia, ua pili no i ka holo lio ana o ka naauao i ua kaha la; a ua holo nui hoi; he olelo hoopili wale no ia e mahalo ana i ka naauao. He oiaio no, he aina kai o Napali o Kauai, a ua hoolikeia ka naauao e kani me ka leo o ke kai. Owai la keia hoa i oleloia? aole anei o ka naauao no o ka mea nana keia mele? Oiaio he mea hele pu ka naauao me ke kanaka, ina ma na aina anu, a ina hoi ma na aina wela, nolaila, oia no kai oleloia he hoa alo i ke anu o Nouaiki. Aole anei he olelo oiaio no ka naue, a me ka hele o ke kino mamuli o ka naauao? a heaha ka hewa o ia olelo? oia no, no ka mea, o ka naauao ka mea i ike ai ia Hakekela, aole i ike maoli, a oia no hoi na kuahiwi la i Ainahau? a heaha ka hewa o ka olelo ana no Ainahau? a i ka weheia o ka laka? Kainoa ua maopopo ia kakou, ua kapa ia ka naauao ma na inoa lehulehu iloko o keia mele, a oia no o ka naauao ka mea e wehe i na mea paakiki a pau.
O ka pau ana o ke mele, a mamuli o keia ike ana o ka pepa aole mea haumia, nolaila ke kumu o ke pai; a ina e olelo mai kekahi, a hoike mai i na olelo haumia iloko oia mele, alaila, aole makou e ae aku e hoolaha ia mau olelo haumia iloko o ko makou Nupepa; a ua maopopo no hoi, o ka poe pane mai i na olelo haumia, o lakou no ka poe i makemake e hoohuli i ka lehulehu, a i hoopoino hoi i ka lahui ma ka hoike ana i na mea hilahila; no ka mea, ua hoolaha makou i keia mele, mamuli o ko makou ike ana e like me na hoakaka ana a makou i paiia iho nei.
Olelo Pane ia Waianuenue.
No ka Hoku o ka Pakipika, a no na mea e ae e nana mai ana a ike.
Owai la keia kanaka i kapaia o Waianuenue e kakau mai nei i kona inoa iloko o ka Nupepa Kuokoa, a ua pane mai nei iloko o ua pepa la i puka i keia la, 26 o keia malama? O Wini no anei? O kona hoahui paha? Aole paha? No ka mea, ua olelo he kanaka Hawaii, no ka mea e i ana oia o kona one hanau o Hawaii nei; malia nae paha he haole no, a i Hawaii nei kahi i hanau ai? a ua hui iho nei me Wini e hoolaha nupepa?
Ke olelo nei oia malalo o kana palapala ma ke ano kaula a wanana iho "he oiaio, ua aui ae ka la o kona (J. W. H. Kauwahi) akamai, a ke puolo nei ka naauao i kana ukana me ka hoomakaukau e hele mai ona aku la." Auwe! Aia ka ka mea kupanaha! o ka lilo mai o J. W. H. Kauwahi i hupo! a o ka pono loa e lilo i ua o Waianuenue ka naauao o Kauwahi. No ka nele olelo paha i olelo ai pela?
A ke hunahuna nei i na olelo ana i kakau ai a hookomo ma ka Nupepa Kuokoa mamua iho nei, a pane hiki wawe mai no ka naauao loa ana ona paha? A hookuahilohilo ka olelo ana. Aole e kaulana ka inoa pela; e kaulana auanei o Waianuenue i ke akamai, a nele ke kino nana ka olelo, no ka mea, he huna oe i kou inoa pono i iho.
Ina he kanaka akamai oe, a ike hoi i na rula a me na kanawai o ka palapala ana, ina aole oe e kamailio hou; o ka noho malie ka pono. No ka mea, ke olelo nei oe, ua kakau au me ke kuhihewa loa; aole au i hana me kuu ike mua ole i ka pono. No ka mea, o kela mau olelo a'u i kakauia ma ka hope o ka'u palapala i paiia ma ka Helu 2 o ka Hoku o ka Pakipika; a ua paiia iloko o kau palapala o keia la 26 ma ke Kuokoa, aole au i olelo iho, nau ia mau olelo, aole hoi au i olelo ua laweia mai noloko o kau palapala; aka, ua lawe au ia noloko ae o ko'u ike i ke ano nui o kuu manao i paiia ma ua Nupepa Kuokoa la. Nolaila, makehewa kou kamailio ana me he mea la, ua olelo au nau ia mau olelo, a ua kapa pololei mai oe pela? Ina oe e olelo, aole ke ano o kou manao i like me ko'u manao i koho wale iho ai a hoolaha; ina pela kau hoakaka ana, alaila ua pane pololei oe?
Aka, no kou manao anei e huna i ka ikeia o ke ano o kau olelo, a makemake e hoolike me ka maauauwa? No keaha la kau olelo ana e ninau aku i na luna lawe nupepa? e ninau i ka lako a me ke kuonoono? Kainoa, e hoaiai ae ana oe, o Wini, he kuonoono, a e pono ke lawe ma kana pepa; a o ka nupepa Hoku o ka Pakipika, he poe nele hoi ka poe nana ia? Heaha hoi ke kumu o kou ninau ana pela? e ninau no anei oe pela ina he kanaka waiwai ka mea nana i hapai keia nupepa? Aole oe e ninau.
Ke hookohukohu iho nei kahi olelo, e ninau ana, "Owai ka Ahahui? Owai ka poe lala? Heaha ka lakou hana? Aia ihea ko lakou mau hale? He poe ano maikai anei lakou, a he poe ano inoino anei?" Kupono no keia mau ninau, no ka mea, he malihini oe, aole i ike; a he kane ui oe, a nani, a i ole, alaila, he kanaka pono loa paha; a aia ia oe ia wahi ka hoohui ana o na Ahahui? Ua loaa iho nei ka paha ka oukou palapala hoohui me Wini? A nolaila i paiia ma ka aoao elua o ka nupepa a oukou o ka la 26 iho nei e kau ana ka inoa o kekahi malalo? Penei: "KEKAHI O KA HUI KUOKOA."
Makemake no au e kamailio loihi me oe; aka, eia nae ko'u makemake e hoopuka pololei mai oe, i kou inoa e like me a'u; a ina ole pela, alaila, aole au e olelo pu hou me oe. Owau no, J. W. H. KAUWAHI.
No na Aina e mai!
Ma ka la pule iho nei ua ku mai ka moku kalepa Comet, he 14 na la mai Kapalakiko mai, a ua loaa ia makou kekahi wahi mea hou no Amerikahui a me Europa mai, aole nae he ano nui o keia nu hou. Aole houka kaua nui ma Amerikahui, he mau kaua liilii wale no; o ka hoomakaukau a makaukau loa ka hana e hanaia nei.
I ka la 26 o Sept, ua hele imua no kekahi puali koa Aupuni, a ua manaoia, aole no e upuupu a e kaua nui no na aoao elua. Ua lako loa na koa Aupuni i na mea a pau e pono ai i ke kaua ana, a ua makemake nui lakou e halawai hou me ka enemi no ko lakou ukiuki no ke auhee ana ma Bull's Run. I keia hele imua ana, aole nui o ka poe i make; ua kiia na pu nui, a emi ihope iho la ka poe koa o ka aoao Hema, me ka make o kekahi o lakou.
Ua malama nui ia ka la hoano a ka Peresidena i hoolaha ai mamua no ka pilikia o ke aupuni. Ua hele no ka Peresidena a me kana Poe Aha Kuka i ka pule.
Ke hoomakaukau nei ke Aupuni i na moku a me na koa he nui loa i mea e hooholo ma na aina Hema o ka aoao kipi, a e hoopio i na kulanakauhale e waiho ana ma na kahakai. He mea ia e pilikia nui ai i ka aoao Hema. Ua oleloia he 20,000 ka nui o na koa e hele ana maluna o keia aumoku e hoomakaukau ia nei. Ua manao no ke aupuni e oki i na aa o ke kipi ana a mae wale ae la na lala a me na lau.
Ua ae ka poe baneko e hooaie i ke Aupuni i ka lua o na miliona dala he kanalima. Penei ka mahele ana iwaena o na kulanakauhale nui; o ka poe baneko ma Bosetona, $10,000,000; Nu Ioka, $35,000,000; Piledelepia, &5,000,000.
Aneane hiki ole i na moku ke holo ma ka muliwai Potomac, no ka nui loa o na pa kaua i kukuluia e na kipi ma kona mau kapa. He mau muku manuwa ma ia muliwai, aka, no ka lehulehu ole, aole i hiki ia lakou ke hoopio i na pa kaua la. Aka hoi, ka hooikaika nei ke Aupuni e hoomahuahua i na moku, me ka manao e kau i kekahi puali koa maluna o na moku, a ma ia ano no e hoopio ai na pakaua.
Ua hiki ma Nu Ioka ka Prince Alrereda, kekahi alii opiopio Enelani, keiki a Queen Victoria.
Ua manao no ke Aupuni e hoouluulu i na koa he 500,000! He 50,000 ka nui o na kanaka i komo ai ma ka hana koa i kela pule i keia pule.
Ua hanaia ka mokuahi Vanderbilt no ka lawe ana i na koa he 2,000; o ka Ocean Queen, 2,500; Illinois, 1,500; Empire City, 1,500; a me kekahi mau mokuahi hou aku he nui. Ua manaoia e lawe ana keia mau moku i na koa Aupuni ma na moku aina ma ka Hema loa malaila e kaua ai. Ua kuhi hoi kekahi poe e hoopauia o Nu Oleana i ke ahi a me Mobile kekahi, a me Charleston, kahi i hookuipuia i ke kipi e mokuahana nei i ke Aupuni.
Ua hui loa ka hooikaika o Gen. Fremont ma Missouri i ka hoomakauaku ana i na koa ona no ka hoouka kaua. Aole paha e huhu a e hookipaku ia na kipi mai ia wahi aku, wahi a kekahi mau nupepa o ka aoao Akau.
Ua paipai kekahi poe i ke aupuni e kau i kanawai e hookuu ana i na nika hookauwa a pau, malia paha e pau koke ke kaua; a o kekahi poe hoi, manao no lakou ina ua hooholoia kekahi kanawai o ia ano, e hooloihi loa ia ke kaua no ka inaina o ka poe o ka Hema i ko lakou poho ke hookuuia na nika, no ka mea, he waiwai maoli no ke kauwa nika ma ia aina.
He 297,270 ka nui o na koa kipi. Pela no ka mea i oleloia iloko o na nupepa o ka aoao Hema. Ua hooholoia mamua e ka poe kipi he kanawai e ae ana i na luna koa e houluulu i na koa he 500,000, aka, aole no he hiki i kela aoao ke hoolako i keia poe koa he nui, wahi a ka nupepa Charleston Mercury, he nupepa o ka aoao kipi.
Ua hoopau ia ka luna ana o ke alii aumoku manuwa Amerika ma Kina, no ka manao o ke aupuni he kipi no ia, no ka mea, ua hanau oia ma Carolina Hema, ka moku aina paa loa i ke kipi.
O ka luna o ka waiwai o ke aupuni o Amerika hui ma Shanghae, Kina, ua kuai oia i kekahi moku, a lawe kolohe i ka waiwai o ke aupuni i mea lako no ia moku, a hoolilo iho la oia i ua moku nei i moku powa no ka aoao Hema. Ke huli nei kekahi moku manuwa Amerika i ua moku nei, a ua manaoi