Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 4, 17 ʻOkakopa 1861 — No ka heluhelu ana i na Moolelo. [ARTICLE]

No ka heluhelu ana i na Moolelo.

Ua oi aku ka makemake o ke kanaka e huli i kekahi hana ke ikeia ka hope, a me ka uku o ia hana, mamua o kona makemake ke ike ole ia ia mau mea. No ia mea, ua akaaka ia, e ao oluolu ia na mea i kakauia... o ka mooolelo a me na mea like, ke ikeia ka uku pono i loaa mai ai, mamua o ka oluolu ke ike ole ia. Ua maikai kela mea keia mea e like me kona hoolilo ana ia kakou i poe noho malie, a me ka pomaikai. Nolaila, he pono e ninau, pehea e hiki ai ko kakou ike i ka mooolelo ke hoolilo ia kakou pela? Pehea e waiwai ai keia ike? Pehea e lilo ai kakou i poe noho malie, a i pomaikai hoi? Ua ike paha ma keia ninau, Heaha ka mooolelo. O ka mooolelo, oia ka mea i hoakaka mai i na mea i hanaia e kanaka e like me kakou, o ka poe i ola i na manawa okoa, a me na wahi okoa, e hoopuni ana me na mea like iki, like loa paha. O ka mooolelo ua like ia me he aniani la e hoike mai ana i ka hana a ke kanaka i hana'i mamuli o kekahi kumu. Eia kekahi : Ua hoike mai ka mooolelo i ka hope oia mau hana, ina he maikai, a ino paha, i loaa mai i ke kanaka a i na kanaka paha e hana ana ia mau mea. Ano, heaha ka maikai o keia? Nui na mea e hoopuni ana ia kakou a pau e paipai ana iloko o kakou i na kumu o kela hana keia hana. Pau loa kakou i ka makemake e lilo i poe pomaikai; a me ka noho malie. Aole nae kakou i ike i na mea e hiki mai ana, e like me ka poe kaula ; nolaila, aole kakou i ike mua i ka hua mua o kekahi hana, ma ko kakou manao wale ana ia hana. Menei kakou i ike ai, ma ka hoohalike ana ia mea me na hana ano like, i ike kakou i ka hua oia mau hana. Nolaila, e like me ka nui o na mea iloko o ka mooolelo, pela ka maikai oia olelo. Ina paha i hoike mai ka mooolelo he hewa, a he poino ka hua o kekahi mau hana, alaila, e haalele kakou ia mau hana. Ma keia mau mea, ua maopopo paha ka maikai o ka mooolelo. Aole anei i oleloia e ke kanaka naauao o ka wa kahiko, "O ka mooolelo, oia ka mea e e hoao ai ka manawa, oia ka malamalama o ka oiaio, o ke ola, o ka hoomanao, ka pule o ke ola ana, a me ka elele o ka wa kahiko?" He mea ia e hoao ai i ka manawa, no ka mea, o na mea i hanaia i na wa kahiko oia wale no na mea e maopopo ai ka maikai a me ka hewa o ka kakou hana ana. Nolaila ke hoahewa mai nei kekahi poe i ka Hoku o ka Pakipika no ke kau o na mooolelo o ka wa kahiko o ko Hawaii nei mau kanaka kaulana, no ka mea, aia iloko olaila, ua kakauia na mea e pomaikai ai kakou ke ike aku; o ka rula o ke ola ana ia, no ka mea, ma ke kokua ana ia kakou e hoohalike i na mea e hana'i a me na mea i hanaia e hai, i ike kakou i ka hua pono, a i ka hua pono ole paha o ka kakou hana ke ikeia, e hiki ia kakou ke hooponopono i ka kakou hana ana me ka hiki ole ke ole ia : O ka olelo o ka wa kahiko no ia, nolaila, he pono ke hoohalike i ka lakou hana ana me ka kakou, i ko kakou makemake e ike i ka hua ino paha oia mau hana, a me ka maikai. K.H. Kaukaliu (Aole i pau)

sjjg* Iloko o ka Hae Ha«Rtii t palia..,l fc*la So k«ift mhina«p|ft hfefakelu aa i kekaii pi)»pala ealuaa o kiliiHiii i kauia, " Ktki 0 BmtanS" iVo ko'a ike ana, na aa kvn»d ka oleio iho la."ili b*u iho, E po)otet JM»> ne? at ke hoomaopopo i keia mao m%nao. Mamali o kau heluheia ana t ua maaao nei eia i»ā mēa i kaa mai b'u *, t. B *tta na Ekalekia Hawaii mamali 6 kekahi Oikina Hwinana i kapaia he Oiīana " Epikopa." % fialaWai kekahi Ahaoleh Ēkalekia ma Ēnelani, a o kekahi bani a ua Ahs nei o ke kokūa i keiahoolHoana i haiia ae net malana. "J. N*a ko kākou >loi i kauoha āku nei i na poō o ia Hoomana e hoouna tnat i mao kahunā o ta 8?io, ā o kek <hi kumn o kelā kauoha ia ana'ku hei bo ka nui o na " Pihopa, na Kahuna Pule, me ha Wahine ' Vtfigine, ,f o kā hoomaoa Katolika ; a no ka ike hoi o ka moi he mau kahana Popē kekahi e noho nei, " Aohe o takoH aanao pāa, āohe manāo io, dohe hoomaopopo olahou i ke kue i na Kalolika." 4. Aole kā 1 idia ka Moi i kā palapala ana i kona mau Kinikele. Aole he ofeto ha olēlo i hoopuka ia ■%ko o ua Ahaolelo hēi. '• Aōle he mana o kā Ekalekia Ēpikopā e kinai i ka pili manāo o na Kahuna o lākou māiiope o ke kuhihewa o Kofha." A noiaila tiā mah»o kekahi " Kumu o liawaii" uā epa ia kn pnlipala na ko Moi i hooukā aku āi i Enelani e noi āha i maU kahu4tjk * * * e hoolōii hoU ia ha Ekalekia HaWāii mahope o kā Oihāna Epikoi>a, "ao na olelo e ae, no ka hana aha a h.t kumu hoole Pope ā iiie na kahuha Pope, he olāio ole ia.*' -WI ko'u heluhelu anā i keia m'āU mahao a hn k4imu,mihaniina iho !a au i ke kaHuiio ke Ah|)uni o ĪCristo mamhīi 0 ka hooka&uli ia ana o kona Ēkalekia ma Hāwaii nēi. Minamina iho la au, no ka ike ana iho, na ko kakouMoi i kauoha aku hei keia mea hana etlookahUli t na Ēkalekia Hawaii, Iloko hoi o keia hēluhelu . Ina i Ua mau manao nei, ua kupu mai ia'u ka hoohuoi i ke ano o keia kuinU hookahuli i kai.paia, he "Oihāiiā Ēpikopa," ua akaka no ia'u inamuli o ka heluhelu ana iho o ke kumu ino ia nānā e hookahuli mai ana na Ēkalc;kia. Ua mah ho ko*u pohihihi aha i ke ano maoli o ta kuhiU iho. O ko'u iuanao nne i ka heluhelu mua aha iho, hē Oihana kue keia i ka o.lelo a ke Akua, i na kaUoha a nā Kaula, na kānāWai a Moke, a ivie o ka Haku, o lesu Kristo. I ka heluheiu ana i na manaO 0 " Kēkahl Kuinii o Ha^vaii, ,, o keia hiaoli tio na tnea i holo iloko o'u iho, oia hoi, he okoa ka hōomana Kifitiahd£. ; a he okoā kā oihāna Mainuip» keia kuhihewa, ua.noho ihd au tne ka u o kft maniio a me ke knnU kau no ka lilo o ka p&nō uiaoli i imi !a e na'lii a f4 hala nkii ne» a i hbdifi iā mai hoi i ka 3vola nei} mamuli hoi o kēia pohihihi o ke anq M .i. < -A. I_i. hinau i ka poe i ike i kona helehelena a me k'o'na ano, a ua hahai ia mai āu mā tia aho hUi, i kona loā ā hie konā lauia, koha kiekie kona hohonu. Penei au i kukulu ai i ka 4 u māu niiieiu. Heāhā la na tnea e kahuli ai ha Ēkalekia ma HaWaii hei ? Olelo iho ia au ia'u iho; ma ka hooie ana ia Jehova t aole btā ke Akua mana loa, ka mea haha i haiia ka lahi ā thē ka honua; ka hoomaiia 1 ha kii, 1 kalai !a, a hana ia paha e ka iima o kanaka,— ka inahno lo ole i ka Palapala Henioleio, na ke Akua mai» ja me ka manao io oie hoi ia leaU Krißto, oiā ke kalahaia o ke ao nei, oia ke keiki a ke Akua, a oia hoi ka mea i kumaku ia ma ke kea, i mea e maliu mai ai ka huhu o kona makua ma ka lani. O keiā mau mea ā pau, Ua hoaahu aku au iilina o Ua kuinu ino hei, haha e hele maiana e hookahuii i lekia ma Hawaii nei, Auwe ka nāaupo o ka Hawaii Kuaaina i Aka, aole paha no na inaha wāiē ka hewa no ka naaupo, no na u Kumli" paha kekāhi ka WeheWēhe ole mai. Eiā hā tfiēā i haiin mai ia'u mamuli o ka'lī hiele ana ho keia holoholōha hlhiu, laka ōle mai, kii mai e kaiohe i ka puahipa o noho ana me kā maiuhia, a o ua hoioholōha nei hoi ua kapaia he M Ēpikoph.*' O na puke hoomana a pau a na Ēkalekia o ka manuWa kahiko, Ua hanaia lakou iloko o ka olelo o kā lahui kanaka kahi i kukuluiaM o ia Ekalekia. Mawaeha o ka makahiki o ka lla* ku 400 a me M. H. 1,000 ua Wailana ia o Ēuropa e na lahui kanaka auwahk, e imi ana i ko lakou oia ma kā hele ana t o a ianei, a mamuli hoi o ke kaua ana. He nui na olelo a keia' poe lāhui auwana. 0 ka oleio i loaa like i na poe haauao a pau o Ēuropa e noho knpa ana, o ka olelo a i keia manawa.ka hoololi ia ana o ke ano o ka pule ana, na pule, me ka oieio & ke Akua iloko o ke oielo Lalina, a mau ia haha a btki mai i ka manawa i kue ai o Lutera i ka mana o ka Pope. O Beretania kekahi o ka mua loa i hahai mamuii o ka Lutera inau p©no, a ma ia hope mai hoi*iilo hoi na BeHt&nia e hookuu i neia (nahao kāh'iko loa o ka noho ana, a ua unnhiia ka Olelo a ke Akoa, a me na Kula o ka hooniana ana Uoko o ka olelo Beretahia. O ka mua o keia mau Ruia, ua paiia i kaM. H. 1549, he mau hooioii. he nui wale kat hookomo ia i ka M. H. 1552/ I ka makahikl mahope mai, noho Ati| o Marjr, a no ka mea ua koe kēia hoomana i konamanao, ua hookapuia ; hoala hou ia no nae i ka nobo Alii ana mai o'Elikapeka, a hana hou ia ona puke hoomana hou. t kft pau ana o ke kif\ rettt ono ma Beritania iloko o ke Keneturlft 16 aa hooponopono hou ta tit mau mla nei, a ua ae ta boi e na poo o ka Ekalekia i ka M. H. 1061, i ka mahina o Sepaiemaha, O keia pu* ke, oia no ka mea e hahai ia nei t keia manawa. O keia ka mooo lelo i haiia maiia'u no ke kukulu ia ana o keia mea nana e heie mai anft e hookehuil | " Ekaiekia o Hawaii nei/' tia maopopo lft'u na oleio a pau ao ka unabi b

m*olioiefo*ke Ak*t tx> ka pohi- i bthi i ko*a R»na% nioanl; kem aku wa t heaha 1 kek mea e telpa a be 'i ma* rttla oo ka hooman* ana ? " Ua ho«kaka ia ! mai p«Sei. O llēU roatlrk>tniai «a h£n*» i roea | e Hke ai ka hoomann ana a &a kaoaka a p 3Q \ ko lakou hoomana auat i ke Akue, i mea e mau ai kft likē ftiia o ka aoa r i kaa ole ai na haoa % kanaka a pan i ko lakoo maoawa e hele akoakoa aku ai imua o ko lakou Akua. Ninaa hou aka au; Heahana loina, a pehea na mla, heaha na hana i katK)haia ma ua puke hootnana oei ? Haiiai ia mai av penei: lioko o ka puke i kapata.he puke hooowna, eia na mea iloko, I. Ke ano o ka hoowuna ana i ke Akua, me t*a himene, na pule a ke kahuna e pule ai, ka heluhelu ana i na Episetnle a me na Euanelio ; 2 Ka ahaaina a ka Haku, a me na hana e ae a pau i kauohaia ma ke kauoha hou. 3. Kn ioina a rise na hana e ae a pau o ka Ekalekia. Oia hoi, be Ui, e iiināa ia'i i na la pule a pnu, me na la hemolele n pao, ka hoomaopopo *na o ke komo ana mai ilokō o ka Ekalestn o k*( Haku, ka mare ana, ka hele ia aua e ke kahuna i ka hale o na hoahanau i niai, ka ahaaina a ka Haku na ka poe ke kanuana o ke kupapau, a me ka hoomaikni ana o na wahine hanau keiki no ko iakou malama ia aua iioko o ko lakou manawa pilikia. 4. Na halelu a Davida i hooiiohonoho ia i mau Himene. 5. Ka hooUa ana i na Dtakona ( na Kahuna, me na Bthopa no ka lakou mau hana. O keia iho la na mea ano nui oloko o keia mea i kapaia he " Epikapa." Mamuli o keia wehewehe ia ana mat, kahaha loa iho la ko'u inanao me ka i iho; o ka makou hoomana no ka hoi keia i hahai ia mai nei. O ke Akua o ko'u mau kupuna, oia tto ka hoi ka ka poe " Epikopa" e hoomana nei» 0 na kanawai a me na kauoha oloko o ke kauoha kahiku ka lakou 110 ka ia e inaiama nei, o na oihana Ekalekia hoi, i kāuoha ia mai hoi e ko kakou Haku lesu Kri3to oia ho ka hoi ka iakou e hana uini ai ke hiki mai. 1 Iho 1« au iloko o ko'u naau, pehea la e hiki ai i na l'ihopa, a me na j kahuna pule tierilaniā e hoololi i na Ekalekia Hawaii mamuli o ka oihana " Epikopa" A ke mau hei no ka'u ninau, pehea la 7 Pehea la ? Ke ninau nei aU ia'u iho i keia mau ninau, me ke kaumaha, me ka minamina, no ka mea, ina he mea io keia e kahuli ai, a e hoano e ae ai i na Ekalekiao ka Haku ikukuluia ina keia mau mokupuni, alaiia o ko*u leo kekahi e liapai aku iioko o ke oloalu o ka makeua no na pomaikai, na pono, ua biaio hoi e lawe ia'na. Aolē nae e laWa ko'u kaumaha—nole i piha* Eia wnle no ka mea i hu ai oko'u aloha—ko*u ininamina, ko'u makahehho ka oleioia ana mai e " Kekahi Kumu Hawaii," o ko kakou Moi ka mea nana i aku nei i keia mau kahunā 0 keia oihanā. E kā Moi, ho poe anei keia a r »U «»»«* l >•. , —O Vpe a o keia na, kuinu alakai, alaila pōmāikai kā hoho ana o na kanaka ma keia ao, a pomai* kai hoi ka noho ana tua ke ao pau ole ? E kahuli ana anei nu pono a pau a kou mau ku* puna i itni ni a loaa, haawi m&l ia makou i na makaainana ? Emāuanano anei ko makou lioomana ana i ke Akua mana loa—i kana keiki t hoouna ia mai ī kalahala no ka honua nei. ai ka uhane hemoieie hoi, ka mea e ninini ia inai ana iloko o ka naau o kanaka, 1 mea e alo* ha ai lakou i ke Akua tne ko lakou ikaika a pau ; niu ko lakou naau hoi ā pau ? E mau una no anei ko makou hoomana ana i keia AkUā hookahi iloko o Keia mau nīea ckoiu,n j keia mau mea ekolu hoi iloko o ke Akua hookahi ? Momuli o ka weheweho ia ana m&i e kau tnea i nielē aku ai no keia mea ihe " Jspi* kopa," ke lohe koliuliu aku nei au 1 kou leo, e ka Moi, e olelo tnai E mau ana no ka>hootnana ia o ke aloha ia o Itsu p JCristo ka Haku, a me ka tiiattao io ia hoi o ka Uhane Hemolelelloko o ka lohe koliuliu ana i ka ieo a kau Haku-lani e pae mai ana, olelo iho la au i'au iho; «'Maha ae ia ke kaumaiia. Ikou nana hou ana ihe i ka oleloa kekahi o na " Kumu o Hawaii,** loaa ia'u keia mau ōlelo, mahope loa o kona tnatt maaao, ' * Malama paha ua noi aku ke 'lii t kahuna Btretania e hele mai i kultuna nona t a i kumu no ka Haku o Hau*aii t fdNo wo ikJ' 1 ka loaā anu o keia mau hua, mahā loa ko'u kaumaha. He pono noka i kuu Alii Lani ke ke a na i kahuna Epikopā nona, a i kumu ao no ka Haku o Hawaii. He p6no ho ka. Ua pono. Ua pono maoli no. Pela mai kekahi o na kumu a makou o Hawaii neL He pono no. Ē na, makainaka, ua pau ko'u manao kuhihewa ~-tia pau ba)MJohuoi iJ |aa r flo keia mea bē kopa." Ēiopkahi wale no nae wahi inea ano iike.ole Uoko o keia manao ao a kekahi " R«- «»« 0 HftWaii," Ma ka pajregarapa mua o kona manao, ua loaa ia'u, (a ia oukou paha kekahi) kamanao ihohe mea ino keiu ka Epikopa, no ka moa, e heie inai ana e hoololi i na Ekalekia nio Hawaiinei; aka, ke olioli dei fttt 1 ka hai aktt i ka lua ple o ka eai o kt>*M kohi* hewa ; no ka inea, na ka paregarape bope ioa o Jteia mau mauaoao a kekahi kamu a kakoii, ke i mai nei he " mea pooo no ia." E na makamaka, ke i mai aei ua kumu he pono no uo ke Alii, nopa a me kaaa keiki, a no ka mea, he mau keiki boi kakou 8 pau nana, nolaila, he pono no ao na Makaainana. Ke lohe nei auanei ouko» ? Aole anei ? Ke hai akfi nei «u ia onkou, «a i mai nei pa kumu a kftkou, he " pono 00!' ka Epikopa. Hc kahuli oie ka hoomana KerisiiariO, no ka mea, pehea la e kue ai ka Hftie " ia ia iho,f no ka mea boi, hookahi no ka keia «nea maJalo o na inoa eka, a khuleha wale. Hookahi Akua, hookahi pono— hookahi manao io—no!«iia, e hoonaauao kakou mamuii 0 kela mau kumu manao a ke|i kumo a kakoo e ao m*t hei. E hoomaopopo i kaaa mau olelo, e lawe hoi t ku-

Gg§l alakai o4 lui mau haa», & ī koēm»' i i katfc filM eielo jfiKr po«o im» £a kei» h*4h ■' S«fcahi ilaamam H**ati, A. L. Kobala. kasakrb9, scl. I3th, 18^),