Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 4, 17 ʻOkakopa 1861 — NO KA HOKU O KA PAKIPIKA. HE KAAO. [ARTICLE]

NO KA HOKU O KA PAKIPIKA.

HE KAAO.

O ka moolelo a kakou e olelo nei, he Kaao no ia i hoomaka ia i ka makahiki 3,865, o ke ano nei, a penei ka hoomaka ana. Iloko o kekahi kulanakauhale hanohano o kekahi aupuni, e noho ana kekahi alii wahine, a o kana hana o ka hai i na mea hou, o ka hoonaauao i kona poe kanaka ma na kaao, a me na moolelo o na wahi e ae o ke ao nei, a me ko kela ao hoi. I kekahi wa, ua hanau ua alii wahine nei i kekahi keiki, a he keiki maikai loa kona mau helehelena i ka nana ana, e oi ana i ka poe a pau ana i hanau mamua, a ua kauia maluna o kona poo he hoailona o kekahi malamala ma ke ao uli, a o kona aahu e uhi ana i kona ili, o na ale no ia o kekahi moana nui e popoi ana ma kona mau aoao a pau, a o na kukuna malamalama a o kona hoailona ma kona poo, hoomalamalama ae la oia i ke kino a pau o ua keiki, a he lua ole kona nani i ko ka poe a pau i hanau like me ia. Mamua o kona hanau ana, mokuhana ae la kekahi o kona poe kahu me ka manao e hoopio i ke ola o ke keiki e hanau mai ana, a kuee iho la lakou, a lilo ae la i elua ohana e kue i ke ola o ke keiki e ai waiu ana. Huli ae la kekahi hapa o na kahu o ua keiki nei, a hoolilo ae la i kekahi keiki a ka hoahanau o ke alii wahine i hanai na lakou, a hoolaha ae la iloko o ke aupuni a pau, oia ke keiki alii ma ka hakahaka o ka mea i hanau mua ia mai, a hoino ae la i ka hanau mua, no ka makau o puka mai kana hana pono ole; no ka mea, o ka nui o na kahu o ua keiki la, he poe pono ole, (wahi a ka poe kue mai,) a e aoia auanei ke keiki alii i na mea ano ino, a pono ole hoi. Nolaila, huli lokahi ae la lakou, a hoohui ae la ia lakou me ka poe "kuhikuhi puu one," o lakou hoi kekahi poe kiekie o ke aupuni, a he nui loa ka lakou poe haumana ma kela wahi keia wahi o ke aupuni a pau, a hoomaka ae la lakou e kue i ke ola o ka mea i hanau ia mai i alii, kukala aku la imua o na haumana a lakou, "Mai hookauwa oukou; a mai hanai, a mai hookipa hoi i ka mea i hanau iho nei i alii iloko o keia mau la ma ko oukou wahi, ina hana oukou pela, e hookaawale ia oukou mai ka oihana kaula aku. O ka kakou hanai, he maikai no ia, a nani hoi, e like ana ko laua ano, a me ko laua kiekie; aka, o ka kakou alii he hanohano no ia, a ua hoonani ia oia e kona mau hoailona hanohano, oia hoi ke kii o kekahi holoholona, a me ke kii o kekahi mea holo ma ke kai, oia ka kakou alii, a e malama'ku oukou ia ia." Oiai lakou e kukala ana pela, lohe ae la na kahu o ke keiki mua, a pono ole ko lakou manao, a hooikaika loa iho la lakou i mea e mau ai ke ola o ke 'lii a lakou e hanai ana, a hele kino iho lakou me ke 'lii no a lakou ia wahi aku, ia wahi aku o ke kulanakauhale alii, e hai ana i kana hana, a me kona ano hoi, a apo koke mai la ko ke kulanakauhale alii me ke kanalua ole, a lanakila iho la ua keiki alii nei, e oi ana imua o kona hoa i hanau pu ia mai; aka, ma na wahi kuaaina o ke aupuni, aole i lohe ia mai kona moolelo; no ka mea, aole pau kona kaahele ana i ke aupuni a pau. I ka lua o na puni makahiki o ua mau keiki alii la, a i kekahi la nui; hookahakaha ae la laua iloko o ke kulanakauhale, e hoike ana ia laua iho imua o na kanaka a me na 'lii o ua aupuni la, a nui loa ka pioloke o ke kulanakauhale no laua; no ka mea, ua kue ka maikai o kekahi i kekahi, a ma ia la no hoi i hoomaka'i laua e kamailio pu, he maka no he maka. Pane mai la ke keiki muli i ka mua, penei: Muii. Ē kuu katkti*aff&j (wāhi ā ka muli) he la (fiatkai loa keia ō ko kaua halawai anā, no ka mea, iia k£lae |6a ka fani, aole hoi hē ua ; aka, iia lai lōa ke kulanakauhālē, ua lohē iahoi ka lēō ō na mānu, a ko mo&nt mai nei kēi āla 6 ha pua, ā liē 6016 a mē kā pbē hānohāno maluha o hā kaa, āme na lio, a kē kahikō nllāi la na moku i ko lakou mau hāe ē kāpālili maikāi ihā iloko o ke aheāh'ē māliē; ā o Kāua hoi ua lai ka hēle anā; nō kā mēl, Ua nui nō hoi ka p6e e maKaikāi māi a kē! lōhē nēi āh i hā hipahipā 'huh> āua ō kē kulāhākauliāle, ā mē m. mēle lēalkā a na kaiilialāllme ē mēīe mai āna oo k'āoia; holai* la, iiā lelē kā hauli ō ko'u nfiānaor i kā olioli no kaua t kēia la. Aka hei, Uā fitfi ko'u kaumāha nou e kuū hōahanātf no keiā lā ōliolii Mud. Ē iou kāikaioa aloha.iieahā la kā meā ē kiuiAaha'i koii manao no'U i(oko o k<£» ia ta maikai, oiai e hauoli ānā kō kē kulānakauhale no kaUa, a ō keia !a hoi he la laelae hō ia, aōle hoi i huha 'ia ka maka 6 kā la, i ka puka ana'e ma kāiiikioa ? Muli. E kuu kaikoaanā, aole ka oe lf6he i ki olēlo a kuu poe kahU i kukala'i ilok6 6 ttā hēiāfit o lakōu i kēia māu tā i hāla afe iiei, e hai āoa, ina i ike ia oe eua ko lakou wāhi i iōh6 iij ā tna kahi ā lakon o hōoinoānā anā t he oiaio, f m|lte ana oe ? JKnL fcM UHuka! Aole au i lohe ; «ka t >6«aiMai i kēia tā. Pel« hei

e ike ia'i oe be hoahaoau i ka la pilikia ; io j ka mea, ke hoike e eiai nei oe i ka hami a.ko poo kahu apiki, kahaha ! Weliweli wale f l Kainoa hoi, he poe maikai ou kahu ! Aole ka !! O ka baoa ibo la oo ia a ke ioo, o ka pepehi i ole e puka ae ka pulapula alii, akahi poe kahu o kou ! O ke aba la ko'u' hewa a lakou i olelo ai e make au ? Ua koe aoei ao ia iakou, a i ole ia, ua lawe waie hoi i kekahi e ko lakou waihona a me ko lakoa wsi#a/ hei ? Muli. Aole no ia mea ko lakou ohumu aba e make oe ma ko lakou wāhi ; aka, no ko fakou iohē ana, ua ao nui kou poe kahu ia oe ma na kaao a me na moolelo o kaouka, a ea lohe lakou ia oe, he 'hi puni mele oe a o kao haua ia e ao nei i na keiki opiopio, o ko kaua lāhui, a he mea keia no lakou e poioo ai, nolaila, ua lōkahi ka manao o kuu poe kahu e make oe i kou wa opiopio, o nui ae auanei oe # aoi loa'ku ka hewa o kau hana i ko Ita mua. Mua. Pehea ko lakou manao ia oe?) Aole anei o lakou huhu ia oe i keia wa n£ kau ao ana ia mea, a me kau hai anam&muā| aku nei o kau hana no hoi ia, o ke kaao o ka moolelo o kanaka, o ka hai aku hoi i na mea hou, a me ke ao aku hoi i kā lahui ma ka mea; e pomaikai ai ko iakou noho ana ? Muli. Aole o lakou huhu ia'u, he puna* hele loa au la lakpu. O na mea pono wale no anei ka'u e hana'i, aole o na mea hewa,| nolaiia e inaina lakou ia oe, a makemake ai • « ' / la u. Mua. Ke kahaha loa nēi au i ko poe kahu, me ka hilinai ma ko'u poe iho ; no ka mea, aole o lakou ohumu e make oe ; aka, he makemake no lākou ia oe, e IHee me ko lakou makeinake ia'u. Kainoa hoi e ahewa ana lakou ia oe i ko olelo ino ana i kēkahi luna o ko'u poe kahu, aole ka ! E apono ia āna no ka oe ia mea. He poe puni ahewa hoi. Heaha la hoi ka mea i makemake ai ia oe ? Muli. Eia ko lakoU' mea i makemake ai ia'u, o ko'u ana-6 na mea ponō wale no ko'u makemake, aole o na mea pōno ole, e like me kau oihana o ke kukahekahe ma na kaao kahiko, a me na mele a ka poe kaKiko i haku ai, a e lilo auanei ia mea i kumu/ iiiilā i makēm'akē iilikoU e kioia ia oe iloko 0 ka fua hohonu i poin» ai oo ilaila. Mua. Ea ! e ka hoahanau, o nā kaao hea" la, a me na mele hea hoi a'u i hai ai kai hewa, a lilo ia i kumu e make ai ka lahuī ? Ina o na kaao o na kupuna alii ō'u i.noho ai i na makahiki he tausāni a oi ae, a 1 na hoi no na mele a'u i olioli ai mamua 'ku nei, aole o'u manao e pilikia ana ka lāhāi ilaila. No ka mea, ua noi ia mai kakou ilaila, aole e liahai ia lakou, a hoomahui i ka lakou hana aua, a ma kāhi mau olelo o na kaao au i olelo ai ua pomaikai no kā lahui ilaila, a pela no na mele a ka poe kahiko, ua waiwai no kakou ilāila, iloko o na mele, he mau huaolelo i oleloiā e kakou i keia wa, uaolelo la no e ka poe kahiko, nolaila, aole o'u manao he kumu ia e poino ai ka lahui. A ma ka moolelo hea la i poino āi kā lahui ia'u ? Muli Ka inoa no hoi ma ia mau mea no au i olelo ai, e manao ana ka oe ma ka mea hea ? Uā makau ko'u pee i kau mau hana o nui loa aku auanei kou hoopunipuni, a me kou hoowalewale ana a lilo ia i mea e make nui ai na kino, a me na uhane, o ka lahuikanaka, nolaila, i mākemake ole ai ko'u poe ia oe i keia wa, a mahope aku hoi, a oia Ia i lohe oe ! Mua. Kupanahā maoli ke ano e ō ka manao o kou poe. Ma ka mea hea e pomaikai ai ka iahui ? Aoie anei ma ka hoonaauao ana ia lakou ma na mele, ā me na moolelo o na kanaka kahiko i make mamua'ku o kakou? Aole anei o kakou hoopaa i na mele o kekahi Alii kahiko o ka Iseraela, me na moolelo hoi 0 ua lahuikanaka a ke Akua i luku ai no ko lakou hewa? Ua make anei ka lahui nana 1 malama ia*tnea ? A pehea hoi keia ? Kē olelo nei Koi āU i ka moolelo <tko kakou lahui, me ka hai aku hoi i ko lakou ano 6 kā noho ana i ke au kahiko, a me ka wahahee no e pili ana i ko lakou moolelo ? Ua hēwa ānei ka mea hai ? A i na hoi ua hewa au, ke olelo nei hoi au, ua oi loa aku oe. Na ka mea, hoomaka no oe e hai i kau hana o kou hoomaka no iā i k» kuāmuamu i kekahi o ko'u poe kauwa naia ē malama nei ia'u, ā wahahee pu mai no oe, olelo oē, o na mea 6iaio wale no kau e olelo ai, aole o na' mea pofio ole. Pehea hoi keia, he pono no kfa olēio ino. ia oe, a tbe kou poe kahu ? j MkH. Aole manao nui o ko'u poe kabu j ini ia mea, no ka mea, ua apono ia mai no au ē lakou ia wa a'u i oleloai ja lakou i ka moolelo o kekahi o kau poe k'auwa, aka, no ka nui no o ka poe pooo e ao ana ia'o oolaili', ua lilo no ia māu olelo iho au i meā ole, aole no hoi e hoomanaoia ma keia hope aku -A no kā lehulehu loa o ka poē bewa i waenā o kou tnau kahu, nolāila, hōopailua ia*ōe, haumia nō oe a haomiā pu me kou poe. Mua. Aole oo 6e ē kopono kē noho po kaua i ke ao aei, e abo no oe ke boi iloko o ka Paredaiso i kahi o ka maikai loa, 6 hoopi-

iikēa ia s«Mo«i oe e ka owoielo o kanaka, a me aa aMila boi, a aa ia aoolelo o b ao oei, ao ka laea o ka auieaauike aai ao ia o ltoa maa haha o koa heaiolele loa laamuli oe |Aamia ke aelio po kaaa. No ka mea, oka poe a paa i haoena a ka wakiae, aole hookajbi o lākoo i r |Kiao t aoiaala o oe a oe kou poe e hof l Pare<laiao i ka hoaoa o ki bewa ote, oo k« be ao bev* keia. A owau ® me ko'a poe kaho a aobo ao makou i ke ao oet . Muli. paha pooo oia olelo au, oo ka mea, ke olelo ioo oei oe ia'o, a me ko'u poe, ina peia, ®aho e pau na olelo kike o kaua, a ke kipaku atai nei hoi oe ia'u.', A o j &o laua bttf no ia f e nana ana ia laua iho, a lae na kabiko o laua. G. K.' i («Aole i pau.)