Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 4, 17 October 1861 — Page 2

KA HOKU O KA PAKIPIKA.
POAHA, OKATOBA 17, 1861.

Ka Uku o na Luna o ka Hoku Pakipika.

                Ma ka Helu o ka la 7 o Sepatemaba ua hooholoia ka uku o na Luna "a mahope hai aku."
                Iloko o kekahi mau halawai o ka Aha Hui, ua hoopukaia elua olelo hoholo imua o ka hale; eia:
                1 Hooholoia. E ukuia ka Luna o ka Hoku Pakipika 50 keneta o ka inoa hookahi i loaa i ka Luna, a pela aku a hiki i ka nui ana."
                2 Hooholoia. E ukuia ka luna 10 keneta no ke dala hookahi, a pela aku.
                Ma keia mau olelo hooholo elua, ua noonoo nui ka Aha Hui, a hooholo me ka manao maikai e like me ke kaulike, e like hoi me ka malihini o ka Hoku Pakipika, a me kona ano hemahema i kinohi.
                Aia ma ka olelo hooholo 2 ka uku o na Luna i keia manawa; a mahope e noonoo hou ka Aha Hui i ka uku o na Luna e like me ka olelo hooholo 1, ke pii ae nae ka ikaika o ka pepa mai kona puka malihini ana ae.
                Pela i malama ia ai ma na palapala oihana o ka Aha Hui Nupepa.
                Me ka mahalo
Na ka Aha Hui Nupepa ma o ke Lunahooponopono la a me ke Kakauolelo.
Honolulu, Oct. 15, 1861.

                He mea mau no i ka hoomaka ana o ke kanaka e hana i kekahi hana i hana ole ia e ia mamua, aole e nele ka hemahema i kinohi, a ma na hoololi pinepine ana e loaa'i ke kupono; no ka mea, o ka poe nana i hoomaka na hana nui ano e, e ku mai nei imua o ko kakou mau alo, ua hemahema, a hoololi ae, a pela a hiki i keia manawa ua ano e loa ia i ke ano i hoomakaia'i.
                I kekahi manawa hoi, ma ka hilinai aku ia hai e loaa'i kekahi pono i ke kanaka, a eia ke kumu e hilinai ai, o ke ano naauao ona, o kona oiaio, o kona hoopunipuni ole, o kona ano pono ma ka nanaina, a me kona leo i hoopuka aku ma ke akea e kokua ana i ka mea e pono ai ka hana i manaoia, a o kona kuleana maoli hoi iloko o ka mea e hana ia ana.
                Ua loaa mai no nae kekahi hewa a hemahema ma ka hilinai wale ana i kekahi; a i kekahi manawa hoi, ua loaa no ka pono ma ia hilinai ana; a nolaila, ina ua loaa ka pono ina ka hilinai ana, he pomaikai no ia, a ina ua loaa ka hewa, alaila, ili mai ka poino,— maluna wale no nae o ka mea hilinai aku ia hai ka pono a me ka pono ole, a e lilo no ia i kumu e ao mai ai no ka manawa mahope aku, alaila e pololei no auanei na hana mahope.
                O ka hoomanawanui hoi kekahi mea i oi loa aku ka pono, a pela e hiki oluolu ai na hana e hanaia; ina e heneheneia mai, a kue ia mai, hoomanawanui no, akahele, a me ka nonoi aku e kala mai i ka hewa, ke hewa io hoi. Noloko o ka hoomanawanui ia manao, o ka mihi aku, a na ka hoomanawanui no hoi ke kala ana; no ka mea, aole e hiki i ka mea hoomanawanui ole ke kala aku i ka hewa o kona hoalauna ke mihi mai oia.
                Eia kekahi hana hou imua o ko kakou alo i keia manawa, oia ka nupepa nei a na kanaka maoli Hawaii i hapai ae nei, a he hana hou no ia i hoomakaia e keia poe, akahi no a hana ia, a ke puka aku nei i kela pule keia pule, a ua akolu helu i puka a hoolahaia, a o keia no ka ha o ka helu, a ua paa ka manao e hoolaha mau aku a puni ka makahiki a me ka makahiki, ke kokua like nae na kanaka maoli a pau a me ka poe e aloha mai ana i ka hapai ana a keia poe i keia hana.
                Ma na helu i hoolaha mua ia iho nei, ua ikeia no kekahi mea kina iki a kue iki hoi i ka pono like; aka, eia ke kumu o ia hihia ana. Aia ma ka Helu 1 he wahi olelo me he mea la e hookonakona ana i ko kakou mau ahahookolokolo; a ma ka Helu 3 iho nei hoi, he wahi olelo no ka hoolaha ana i kekahi o na makua o keia lahuikanaka. Aka, aole nae i pili i ka nupepa ia ma kona iho; no ka mea, ua kakauinoaia no kekahi, a ua maopopo no hoi ka mea nona ka lua o na manao. Aka, ke mihi aku nei keia pepa no kona palaka ana ma ia mea. Nolaila, e makaala loa ana keia pepa i loaa ole kekahi mea e komo maloko e kue mai ai i ka pono like o ka lahui a pau.
                I mea e hana hou ole ai ia, e makaala loa ana ka Luna Nui a me ka Luna Hooponopono i ka hana o ka pepa a pau me ka pono like, a me ka oluolu like ma ka hooikaika e lilo maoli keia i nupepa ku i ka wa, e hilinai ole ana ma o a ma o, aka, e kukulu paa maluna o ke kahua o ka pololei.
                Aole no he mea hilahila no keia pepa ke mihi i ka hewa ana i ike ai, aka, aole nae oia e mihi wale ke ike ole oia ua hewa kekahi mea.
                Ke kukala mau aku nei keia pepa i keia leo hookahi, aole oia e hilinai ana, e pololei wale no kana mau hana a pau, aka, e hooikaika mau no nae e like me ka maikai i pono like ai na mea a pau, e like loa me ka mea i manao ia mamua.

                He mea menemene ka lohelohe, a lonolono ia mai ka hana keakea a na Kumu Kahunapule o kakou no ka Nupepa Hawaii i hoopuka ia iho nei e kanaka i mea e pono ai a e laha ai ka ike akea, a manao akea o kela mea keia mea, ka hana a kela mea keia mea, a me na mea o kela ano keia ano. He mea menemene no hoi ka lohe ana mai i ke ku ana ae kekahi Kahunapule a haalele i kona ano anoano Kahuna, a lalau i ka hana kanaka a lawe iloko o ka "Hale Hemolele o ke Akua, i hoolaa ia ai no kona pomaikai wale." No keia mau mea i hana ia ai, a me ka mea e lohelohe ia mai nei i ka hana a na Kumu a kakou ma ke kulanakauhale o Lahaina a me na wahi e ae, ke kumu i manao ai ka mea nona ka inoa malalo, e wehewehe aku, i ike akea i ka manao o ka poe e hana nei i keia hana me ka manao e hoopio i keia Nupepa i kukulu ia e na kanaka Hawaii e noho ana ma Honolulu nei.
                Aole au e helu papa aku ana i na kumu alakai e hiki aku ai ka manao wehewehe i na mea a pau i hana ia'i. Aole no hoi he hana kuekaa i ka ino, i mea e oioi iho ai ka nuku o ko kakou poe hoahanau; aka, i mea e ike akea ia ai keia manao, keia hana, a me keia mea a na Kumu a kakou e keakea nei, me ka manao e hoopio i ka "Hoku o ka Pakipika."
                Ke ike koke mai nei na Kumu a kakou i ka ane holo maoli o keia hana iwaena o na kanaka Hawaii, a ina e holo lea keia Nupepa, alaila e lilo no auanei keia Nupepa oia hoi ka "Hoku o ka Pakipika," i mana hoakaka lea i ka manao akea o na hana a pau e hana ia ana. I ka wehe ana i na manao Hoomana, na manao akea a me na hana pili aupuni, a me na manao o kela ano keia ano.
                I ka wa mamua, a iloko no hoi o na wahi kaau makahiki i kaa hope ae nei, ua lilo wale no i na Kumu a kakou, ka mana alakai ia kakou iloko o ka kakou mau hana a pau loa, ka mana kau leo wale iho no maluna o na 'lii, ka hu, ka lopa a me na makaainana mai o a o. Oia mana ka lakou i paa ai iloko o na makahiki 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, a hiki wale mai i nei manawa, a mamuli no hoi oia mana i hilinai ai lakou i ka pono o ka lakou hana, ko lakou ola, a me ko lakou noho ana ma keia aina. Mamuli no hoi oia mana ke noho nei no kekahi poe me ka manao, aole e hiki ka manawa e pau ai ia mea; aka, ua hiki mai no. A i ka hiki ana mai, me he ahi makaihuwaa la imua o ka maka o ka poe i noho pomaikai malalo oia mana, ike koke iho la lakou a makau honua, a ke wikiwiki nei i ke kinai. Kinai e aha? Kinai anei me ka manao e pio? Aole, aole pio ka mea a ke Akua mana loa i haawi mai ai i ke kanawai ano mau, a mea aaa no keia honua, oia hoi "Ka Manawa.'' "He manawa ko na mea a pau."
                Me he mea la ua hiki mai i ka manawa e hookaawale ia ai oia mana mai o lakou mai, ka hele okoa ana mai nei imua me ke keakea i keia hana e kukulu ia nei. Aole loa e ulu ana keia manao, ke ole ko lakou hele okoa ana mai nei e keakea, a iloko o keia keakea ana, hua hoike maoli lakou i ka hopohopo o lilo aku keia pono, a me keia pomaikai ia hai. (I ka Hoku Pakipika.)
                A ninau ia ka papa keiki e noho ana i ke kula, a o ka a, e, i, o, u, ka lakou e ao ana, alaila he mea hiki no ia lakou ke hai mai no keia mau Kumu, ka mea e keakea ia nei keia Nupepa Hawaii, "Hoku Pakipika.''
                O ka olelo a Punimaemae, no ka pelapela, &c, ke kumu o ke kupono ole o keia Nupepa, ka hoolaha ana i ke akea, he makani ka hio wale no ia, he hunahuna lauaki, he pepee puhala i ponalo e kau ai imua o ko kakou mau maka, i mea e lilo ole ai ua mana nei o lakou, i manao wale ia ai e lakou e lilo ana i ka "Hoku o ka Pakipika."
                O keia pono he pula kaumaka no ko lakou mau onohi e noho nei i keia manawa, ina e lilo ae ka mea i ko maka, alaila e maopopo no auanei "ke poo o ka uwiki i ka malie,'' alaila e ahu wale auanei na ke akea e hoike, a e noho mana maluna o na makaainana mai o a o e noho nei i ka pouli. O ka lilo ana mai o keia mana mai a lakou mai, a lilo i na Nupepa ka hoike, a hoakaka no kela mea keia mea, oia no ka mana nui i makau ia ai e kekahi poe o lakou; aka, ke manao nei no au aole i like ka manao o kekahi poe Kumu peia, a ke noho nei no kekahi poe Kumu me ka hapai no he pono no ke lawe i ka Nupepa.
                He hoahanau no au no ka Ekalesia o Kawaiahao; aka, aole nae o'u lohe i ko'u Kumu e hoowahawaha ana i ua Nupepa nei, a aole ona olelo mai i na hoahanau malalo o kona Ekalesia, mai lawe oukou i keia Nupepa; aka, ua olelo no aohe hewa ke lawe.
                O ke kanaka e hana ana peia, aole o'u manao ua hilinai ia ma ua mana nei, a kekahi poe Kumu a kakou e makau wale nei. O ka manao o ia kanaka ua hemolele no ia, no ka Uhane kona luhi ana aole no ke kino.
                Ua makehewa no hoi ia kakou ke pee malalo o ke koloka o ka hookamani; no ka mea, he oiaio, e nalo ana no i ka maka kanaka; aka, i ke Akua, aole loa e nalo.
J. B. KEAHIAKAWELO.
Honolulu, Oct. 7, 1861.

No ko kakou Aupuni.

                Eia kekahi mea nui i hoomaopopo ole ia nei iloko o ko kakou Aupuni. Ua piha ka Hae Hawaii iloko o na makahiki i hala ae nei, i ka hoopuka pinepine i ka poe make emoole. O keia kumu pilikia e loohia pinepine ia nei, aohe mea nana e wehewehe iki i ke ano nui o keia mai a make emoole hoi. O ka hookahi paha make iloko o ka umi e loaa nei i keia make emoole, a he kumu no hoi keia e ninau ai, heaha ka laau a heaha la ka mea kupono e hana'ku ai i ka poe i loohia ia make emoole?
                Ua make emoole o Kaowa, no Honolulu nei no, e noho ana no me ka maikai o ke kino, a iloko o ka hapaha hora, ua haalele koke mai ke ola i kona kino. lna paha he poe ike kekahi e noho kokoke ana, ina paha ua loaa iki ia ke ola, hiki mai ke Kauka, aka, i ka wa i loohia ai keia kanaka ia pilikia aole i ike ka poe e noho kokoke ana i ka mea kupono e hana aku ai no ia pilikia. Nolaila, e pono paha ke hoakaka mai ka Papa Hoola i keia pilikia nui e loaa nei i keia Aupuni.
                E pono e hoakaka mai ka poe Kahuna Lapaau i ke ano o keia mea, e hoike pinepine ia mai imua o kakou maloko o na Nupepa.
                Ina paha he mai ola ole keia i ka lapaauia a ke hoola ia paha i ka manawa pokole, alaila e pono no ke kuhikuhi mai i na mea kupono e loaa i ke kanaka i ka wa e ola ana, i mea e loaa ole ai ia ia ua mai nei. Na kuhikuhi ana, na alakai ana, na hoakaka ana, i pau ai keia mea pohihihi o keia lahui e pau nei i ka make.
                He kumu nui keia a ko kakou Aupuni, ke lalau lima iho, a e wehewehe i ke ano o keia mea, i pau keia pilikia nui, aole anei he mea e hiki ke olelo iho, ka, ua pili no keia i ke ano mau o kanaka ma ka honua nei, a ma na wahi a pau o ka honua nei. Ke oleloia mai nei e ka poe kahiko, aole hiki pinepine o keia mea i ka wa kahiko; aka, i keia manawa, he nui loa ka poe make ma keia ano, a mamua o keia mau kumu hoike, he mea hiki no ia kakou ke hoomaopopo, aole nei o ka mai o ka wa kahiko; aka, he mai hou no hoi.
                E pono no i ka Papa Hoola ke hoomaopopo mai i ka maka o ka lehulehu, i ke ano o keia mai pilikia e pauhia nei i na kanaka o keia Aupuni.
                Ua pau iki ae nei kekahi ano mainoino o ka bila hookamakama i hooholoia iho nei, aohe nui o ka make i ka mai haumia i keia manawa, a i keia manawa hoi, ke puka mai nei ka make emoole, a e pono no ke hoomaopopo. E hoolaha i ike kela kanaka keia kanaka i ka mea kupono e hana ai, i laha ke ola, i pau kekahi mau pilikia e kau nei iluna o ka Lahuikanaka Hawaii.
                He mea nui keia, a ke ole e lalau na lala o  ke Aupuni, e mau no auanei ka hana naaupo o kekahi poe kanaka,  ka puni aku i na akua wahahee, i na makani, &c. O ke Kauhola ka mai i ike mua ia ma keia pae aina; aka, ma ka olelo mai o na Kauka o keia manawa, he mai ma ka puuwai, a he mai ola ole no hoi; aka, aohe hewa o ka hoakaka i mea e pau ai ke kuhihewa o na kanaka, me ko lakou ike maopopo iho i ke ano o keia make emoole.

No ka heluhelu ana i na Moolelo.

                Ua oi aku ka makemake o ke kanaka e huli i kekahi hana ke ikeia ka hope, a me ka uku o ia hana, mamua o kona makemake ke ike ole ia ia mau mea. No ia mea, ua akaka ia, e ao oluolu ia na mea i kakauia iloko o ka mooolelo a me na mea like, ke ikeia ka uku pono i loaa mai ai, mamua o ka oluolu ke ike ole ia. Ua maikai kela mea keia mea e like me kona hoolilo ana ia kakou i poe noho malie, a me ka pomaikai. Nolaila, he pono e ninau, pehea e hiki ai ko kakou ike i ka mooolelo ke hoolilo ia kakou pela? Pehea e waiwai ai keia ike? Pehea e lilo ai kakou i poe noho malie, a i pomaikai hoi?
                Ua ike paha ma keia ninau, Heaha ka mooolelo. O ka mooolelo, oia ka mea i hoakaka mai i na mea i hanaia e kanaka e like me kakou, o ka poe i ola i na manawa okoa, a me na wahi okoa, e hoopuni ana me na mea like iki, like loa paha. O ka mooolelo ua like ia me he aniani la e hoike mai ana i ka hana a ke kanaka i hana'i mamuli o kekahi kumu. Eia kekahi: Ua hoike mai ka mooolelo i ka hope oia mau hana, ina he maikai, a ino paha, i loaa mai i ke kanaka, a i na kanaka paha e hana ana ia mau mea. Ano, heaha ka maikai o keia? Nui ne mea e hoopuni ana ia kakou a pau e paipai ana iloko o kakou i na kumu o kela hana keia hana. Pau loa kakou i ka makemake e lilo i poe pomaikai; a me ka noho malie. Aole nae kakou i ike i na mea e hiki mai ana, e like me ka poe kaula; nolaila, aole kakou i ike mua i ka hua mua o kekahi hana, ma ko kakou manao wale ana ia hana.   Menei kakou i ike ai, ma ka hoohalike ana ia mea me na hana ano like, i ike kakou i ka hua oia mau hana.
                Nolaila, e like me ka nui o na mea iloko o ka mooolelo, pela ka maikai oia olelo. Ina paha i hoike mai ka mooolelo he hewa, a he poino ka hua o kekahi mau hana, alaila, e haalele kakou ia mau hana. Ma keia mau mea, ua maopope paha ka maikai o ka mooolelo.
                Aole anei i oleloia e ke kanaka naauao ka wa kahiko, " O ka mooolelo, oia ka mea e hoao ai ka manawa, oia ka malamalama o ka oiaio, o ke ola, o ka hoomanao, ka pule o ke ola ana, a me ka elele o ka wa kahiko?" He mea ia e hoao ai i ka manawa, no ka mea, o na mea i hanaia i na wa kahiko oia wale no na mea e maopopo ai ka maikai a me ka hewa o ka kakou hana ana. Nolaila ke hoahewa mai nei kekahi poe i ka Hoku o ka Pakipika no ke kau o na mooolelo o ka wa kahiko o ko Hawaii nei mau kanaka kaulana, no ka mea, eia iloko olaila, ua kakauia na mea e pomaikai ai kakou ke ike aku; o ka rula o ke ola ana ia, no ka mea, ma ke kokua ana ia kakou e hoohalike i na mea e hana'i a me na mea i hanaia e hai, i ike kakou i ka hua pono, a i ka hua pono ole paha o ka kakou hana ke ikeia, e hiki ia kakou ke hooponopono i ka kakou hana ana me ka hiki ole ke ole ia: O ka olelo o ka wa kahiko no ia, nolaila, he pono ke hoohalike i ka lakou hana ana me ka kakou, i ko kakou makemake e ike i ka hua ino paha oia mau hana, a me ka maikai. K. H. KAUKALIU.
(Aole i pau.)

                Iloko o ka Hae Hawaii i paiia i ka la 3 o keia mahina, ua heluhelu au i kekahi palapala maluna o ka inoa i kauia, "Kekahi Kumu o Hawaii." No ko'u ike ana, na na kumu ka manao, olelo iho la au ia'u iho, E pololei auanei au ke hoomaopopo i keia mau manao. Mamuli o kuu heluhelu ana i ua manao nei eia na mea i loaa mai ia'u; 1. E hoolilo ia ana na Ekalekia Hawaii mamuli o kekahi Oihana Hoomana i kapaia he Oihana "Epikopa." 2. Halawai kekahi Ahaolelo Ekalekia ma Enelani, a o kekahi hana a ua Aha nei o ke kokua i keia hoolilo ana i haiia ae nei maluna. 3. Na ko kakou Moi i kauoha aku nei i na poo o ia Hoomana e hoouna mai i mau kahuna o ia ano, a o kekahi kumu o keia kauoha ia ana'ku nei no ka nui o na "Pihopa, na Kahuna Pule, me na Wahine Virigine," o ka hoomana Katolika; a no ka ike hoi o ka moi he mau kahuna hoole Pope kekahi e noho nei, " Aohe o lakou manao paa, aohe manao io, aohe hoomaopopo o lakou i ke kue i na Katolika." 4. Aole ka i maa ka Moi i ka palapala ana i kona mau Kanikele. Aole he oiaio na olelo i hoopuka ia iloko o ua Ahaolelo nei. "Aole he mana o ka Ekalekia Epikopa e kinai i ka pili manao o na Kahuna o lakou mahope o ke kuhihewa o Roma." A nolaila ua manao kakahi "Kumu o Hawaii" ua epa ia ka palapala na ka Moi i hoouka aku ai i Enelani e noi ana i mau kahuna * * * e hoololi hou ia na Ekalekia Hawaii mahope o ka Oihana Epikopa, "a o na olelo e ae, no ka hana ana a na kumu hoole Pope a me na kahuna Pope, he oiaio ole ia."
                I ko'u heluhelu ana i keia mau manao a na kumu, minamina iho la au i ke kahuli o ke Aupuni o Kristo mamuli o ka hookahuli ia ana o kona Ekalekia ma Hawaii nei. Minamina iho la au, no ka ike ana iho, na ko kakou Moi i kauoha aku nei keia mea nana e hookahuli i na Ekalekia Hawaii, Iloko hoi o keia heluhelu ana i ua mau manao nei, ua kupu mai ia'u ka hoohuoi i ke ano o keia kumu hookahuli i kapaia, he "Oihana Epikopa," ua akaka no ia'u mamuli o ka heluhelu ana iho o ke kumu ino ia nana e hookahuli mai ana na Ekalekia. Aka, ua mau no ko'u pohihihi ana i ke ano maoli o ia kumu ino. O ko'u manao nae i ka heluhelu mua ana iho, he Oihana kue keia i ka olelo a ke Akua, i na kaoha a na Kaula, na kanawai a Moke, a me ka oiaio o ka Haku, o Iesu Kristo.   I ka heluhelu ana i na manao o "Kekahi Kumu o Hawaii," o keia maoli no na mea i holo iloko o'u iho, oia hoi, he okoa ka hoomana Kiritiano, a he okoa ka oihana "Epikopa." Mamuli o keia kuhihewa, ua noho iho a u me ka u o ka manao a me ke kanikau no ka lilo o ka pono maoli i imi ia e na'lii i hala aku nei a i hooili ia mai hoi i ka poe e ola nei; mamuli hoi o keia pohihihi o ke ano o keia me he “Epikopa,” ua hele au e ninaninau i ka poe i ike i kona helehelena a me kona ano, a ua hahai ia mai au ma na ano nui, i kona loa a me kona laula, kona kiekie a me kona hohonu. Penei au i kukulu ai i ka'u mau ninau. Heaha la na mea e kahuli ai na Ekalekia ma Hawaii nei? Olelo iho la au ia'u iho; ma ka hoole ana ia Jehova, aole oia ke Akua mana loa, ka mea nana i hana ka lani a me ka honua; ka hoomana i na Kua kii, i kalai ia, a hana ia paha e ka lima o kanaka,— ka manao io ole i ka Palapala  Hemolele, na ke Akua mai, a me ka manao io ole hoi ia Iesu Kristo, oia ke kalahala o ke ao nei, oia ke keiki a ke Akua, a oia hoi ka mea i kumaka ia ma ke kea, i mea e maliu mai ai ka huhu o kona makua ma ka lani. O keia mau mea a pau, ua hoaahu aku au iluna o ua kumu ino nei, nana e hele mai ana e hookahuli i na Ekalekia ma Hawaii nei.   Auwe ka naaupo o ka Hawaii Kuaaina!   Aka, aole paha no na haumana wale ka hewa no ka naaupo, no na "Kumu" paha kekahi ka wehewehe ole mai.
                Eia na mea i haiia mai ia'u mamuli o ka'u niele ana no keia holoholona hihiu, laka ole mai, kii mai e kalohe i ka puahina e noho ana me ka maluhia, a o ua holoholona nei hoi ua kapaia he "Epikopa."
                O na puke hoomana a pau a na Ekalekia o ka manawa kahiko, ua hanaia lakou iloko o ka olelo o ka lahui kanaka kahi i kukuluia'i o ia Ekalekia. Mawaena o ka makahiki o ka Haku 400 a me M. H. 1,000 ua wailana ia o Europa e na lahui kanaka auwana, e imi ana i ko lakou ola ma ka hele ana i o a ianei, a mamuli hoi o ke kaua ana. He nui na olelo a keia poe lahui auwana. O ka olelo i loaa like i na poe naauao a pau o Europa e noho kupa ana, o ka olelo Latina, a i keia manawa ka hoololi ia ana o ke ano o ka pule ana, na pule, me ka olelo a ke Akua iloko o ka olelo Latina, a mau ia hana a hiki mai i ka maiawa i kue ai o Lutera i ka mana o ka Pope. O Beretania kekahi o ka mua loa i hahai mamuli o ka Lutera mau pono, a ma ia hope mai hoi lilo hoi na Beritania e hookuu i neia paahao kahiko loa o ka noho ana, a ua unuhiia ka Olelo a ke Akua, a me na Rula o ka hoomana ana iloko o ka olelo Beretania. O ka mua o keia mau Rula, ua paiia i ka M. H. 1549, he mau hoololi he nui wale kai hookomo ia i ka M. H. 1552. I ka makahiki mahope mai, noho Alii o Mary, a no ka mea ua kue keia hoomana i kona manao, ua hookapuia; hoala hou ia no nae i ka noho Alii ana mai o Elikapeka, a hana hou ia ona puke hoomana hou. I ka pau ana o ke kipi nui ana ma Beritania iloko o ke Keneturia 16 ua hooponopono hou ia ua mau rula nei, a ua ae ia hoi e na poo o ka Ekalekia i ka M. H. 1661, i ka mahina o Sepatemaba. O keia puke, oia no ka mea e hahai ia nei i keia manawa. O keia ka mooolelo i haiia mai ia'u no ke kukulu ia ana o keia mea nana e hele mai ana e hookahuli i na "Ekalekia o Hawaii nei." Ua maopopo ia'u na olelo a pau no ka unuhi ia ana o ka olelo a ke Akua. Aka, no ka pohihihi i ko'u manao, ninau hou aku au, heaha keia mea e kapa ia nei, he puke hoomana, a he mau rula no ka hoomana ana? Ua hoakaka ia mai penei. O keia mau loina, ua hanaia i mea e like ai ka hoomana ana a na kanaka a pau i ko lakou hoomana ana i ke Akua, i mea e huikau ole ai na hana a kanaka a pau i ko lakou manawa e hele akoakoa aku ai imua o ko lakou Akua. Ninau hou aku au; Heaha na loina, a pehea na rula, heaha na hana i kauohaia ma ua puke hoomana nei? Hahai ia mai au penei: Iloko o ka puke i kapaia he puke hoomana, eia na mea iloko, 1. Ke ano o ka hoomana ana i ke Akua, me na himene, na pule a ke kahuna e pule ai, ka heluhelu ana i na Episetole a me na Euanelio; 2. Ka ahaaina a ka Haku, a me na hana e ae a pau i kauohaia ma ke kauoha hou. 3. Ka loina a me na hana e ae a pau o ka Ekalekia. Oia hoi, he Ui, e ninau ia'i i na la pule a pau, me na la hemolele a pau, ka hoomaopopo ana o ke komo ana mai iloko o ka Ekalesia o ka Haku, ka mare ana, ka hele ia ana e ke kahuna i ka hale o na hoahanau i mai, ka ahaaina a ka Haku na ka poe mai, ke kanu ana o ke kupapau, a me ka hoomaikai ana o na wahine hanau keiki no ko lakou malama ia ana iloko o ko lakou manawa pilikia. 4. Na halelu a Davida i hoonohonoho ia i mau Himene. 5. Ka hoolaa ana i na Diakona, na Kahuna, me na Bihopa no ka lakou mau hana. O keia iho la na mea ano nui oloko o keia mea i kapaia he "Epikopa." Mamuli o keia wehewehe ia ana mai, kahaha loa iho la ko'u manao me ka i iho; o ka makou hoomana no ka hoi keia i hahai ia mai nei. O ke Akua o ko'u mau kupuna, oia no ka hoi ka ka poe "Epikopa" e hoomana nei, o na kanawai a me na kauoha oloko o ke kauoha kahiko ka lakou no ka ia e malama nei, o na oihana Ekalekia hoi, i kauoha ia mai hoi e ko kakou Haku Iesu Kristo oia no ka hoi ka lakou e hana mai ai ke hiki mai. I iho la au iloko o ko'u naau, pehea la e hiki ai i na Pihopa, a me na kahuna pule Beritania e hoololi i na Ekalekia Hawaii mamuli o ka oihana "Epikoa." A ke mau nei no ka'u ninau, pehea la? Pehea la? Ke ninau nei au ia'u iho i keia mau ninau, me ke kaumaha, me ka minamina, no ka mea, ina he mea io keia e kahuli ai, a e hoano e ae ai i na Ekalekia o ka Haku i kukuluia ma keia mau mokupuni, alaila o ko'u leo kekahi e hapai aku iloko o ke oloalu o ka makena no na pomaikai, na pono, na oiaio hoi e lawe ia'na. Aole nae e lawa ko'u kaumaha—aole i piha. Eia wale no ka mea i hu ai o ko'u aloha—ko'u minamina, ko'u makahehi, o ka olelo ia ana mai e "Kekahi Kumu Hawaii," o ko kakou Moi ka mea nana i kena aku nei i keia mau kahuna o keia oihana. E ka Moi, he poe anei keia e ku ana i kau ike he pono? Ua noonoo anei oe a o keia na kumu alakai, alaila pomaikai ka noho ana o na kanaka ma keia ao, a pomaikai hoi ka noho ana ma ke ao pau ole? e kahuli ana anei na pono a pau a kou mau kupuna i imi ai a loaa, haawi mai ia makou i na makaainana? E mau ana no anei ko makou hoomana ana i ke Akua mana loa—i kana keiki i hoouna ia mai i kalahala no ka honua nei, a i ka uhane hemolele hoi, ka mea e ninini ia mai ana iloko o ka naau o kanaka, i mea e aloha ai lakou i ke Akua me ko lakou ikaika a pau; me ko lakou naau hoi a pau? E mau ana no anei ko makou hoomana ana i keia Akua hookahi iloko o keia mau mea ekolu, a i keia mau mea ekolu hoi iloko o ke Akua hookahi? Mamuli o ka wehewehe ia ana mai e kau mea i niele aku ai no keia mea he "Epikopa," ke lohe koliuliu aku nei au i kou leo, e ka Moi, e olelo mai ana—"E mau ana no ka hoomana ia o Jehova, ke aloha ia o Iesu Kristo ka Haku, a me ka manao io ia hoi o ka Uhane Hemolele." Iloko o ka lohe koliuliu ana i ka leo a kau Haku-lani e pae mai ana, olelo iho la au i'au iho; "Maha ae la ke kaumaha. I kou nana hou ana iho i ka olelo a kekahi o na "Kumu o Hawaii," loaa ia'u keia mau olelo, mahope loa o kona mau manao, "Malama paha ua noi aku ke 'lii i kahuna Beretania e hele mai i kuhuna nona, a i kumu no ka Haku o Hawaii. PONO NO IA." I ka loaa ana o keia mau hua, maha loa ko'u kaumaha. He pono no ka i kuu Alii Lani ke kena i kahuna Epikopa nona, a i kumu ao no ka Haku o Hawaii. He pono no ka. Ua pono. Ua pono maoli no. Pela mai kekahi o na kumu a makou o Hawaii nei. He pono no. E namakamaka, ua pau ko'u manao kuhihewa—ua pau ka hoohuoi ana no keia mea he "Epikopa." Hookahi wale no nae wahi mea ano like ole iloko o keia manao ao a kekahi "Kumu o Hawaii." Ma ka paregarapa mua o kona manao, ua loaa ia'u, (a ia oukou paha kekahi) ka manao iho he mea ino keia ka Epikopa, no ka mea, e hele mai ana e hoololi i na Ekalekia ma Hawaii nei; aka, ke olioli nei au i ka hai aku i ka lua ole o ka nui o ko'u kuhihewa; no ka mea, ma ka paregarapa hope loa o keia mau manao ao a kekahi kumu a kakou, ke i mai nei he "mea pono no ia." E na makamaka, ke i mai nei na kumu he pono no no ke Alii, nona a me kana keiki, a no ka mea, he mau keiki hoi kakou a pau nana, nolaila, he pono no no na Makaainana. Ke lohe mai nei auanei oukou? Aole anei? Ke hai aku nei au ia oukou, ua i mai nei na kumu a kakou, he "pono no" ka Epikopa. He kahuli ole ka hoomana Keristiano, no ka mea, pehea la e kue ai ka Hale "ia ia iho," no ka mea hoi, hookahi no ka keia mea malalo o na inoa elua, a lehulehu wale. Hookahi Akua, hookahi pono—hookahi manao ia—nolaila, e hoonaauao kakou mamuli o keia mau kumu manao a keia kumu a kakou e ao mai nei. E hoomaopopo i kana mau olelo, e lawe hoi i kumu alakai no ka kakou mau hana, a e hoomanao hoi i kana mau olelo. He pono no ka keia mea he Epikopa.
Kekahi Haumana Hawaii,
A. L. KOHALA.
Kaiakekua, Oct. 13th, 1860.

O ka Raiki a me kona mahi ana ma Ameriakahui.
* * * * * * *
Kona laha ana a me kona ai ana.

                O ka raiki, ma kekahi o kona mau ano okoa he lehulehu, ua waiho ia, a i ole ia, ua manao ia e waihoia ana paha ma ka Hoike, (oia hoi he Exhibition,) mai na aina o Inidia, Aigupita, Sadinia, Guiana, a me Karolina, e hoomaopopo ana i ka manao nui ia ia o kekauwahi hapa o ka ohana kanaka, ma na mahele aina puniole nui o ka honua nei. Ma Inidia, a ma ka Pae Aina Hikina, a ma na wahi hooholo moku o Kina, o ka raiki wale no ka ai nui o ka poe e noho paapu ana malaila. Ina ua mae e ka raiki mamua o ke oo ana, e pa kausani ka poino i ko ka ulu maikai ole ana o ka uala (wi uala) ma Irelani; a ina nae ua ohi nui ia, he pomaikai oikelakela loa keia i kolaila poe. Mai na wahi nahelehele wela loa o Kilona a kokoke i ka palena o ka hau ma ka Mauna Himaleya, kahi i kanu ia ai kekahi ano o ka raiki, ano paakiki, o ka raiki no ka mea i mahi nui ia; a mai ka manawa o ke kanu ana, a i ka manawa o ka ohi ana, he kuleana ko ka poe mahiai e kuahaua ana i na paahana ma na kulanakauahale e laa me na wahine a me na keiki e kokua mai ia lakou; a ua malama nui ia ka raiki e na mea a pau, ma ka mea kiekie a i ka makaainana; aole i malama ia kekahi hua e ae e like me ia.
                Ua kokua nui hoi ka raiki i ke ola o na kausani o na kanaka ma na aoao elua o ka muliwai Nile, a me na moku aina nui hoi ma Aferika Waena, a ma Aferika Komohana; ua hoomaka na Farani i ka mahi raiki ma Alegeria, a ma kela aoao hoi o ka moana Mediteraneana ua ikeia kona ulu maikai ana ma na papu mau o Sadinia, a iloko hoi o na aina pohopoho o Hunegari. Aole i mano nui loa ia ka raiki ma na aina o Amerika Hema, no ka ulu maikai lua ole o na hua e ae he lehulehu malaila; aka hoi, ua hiki no ke mahi i ka raiki ano aiai loa, ke manao auanei e kanu ia.

Kona nui ma Amerika.

                Ma Amerikahui, ua mahi ia ka raiki i mae kuai ma na kapa o kekahi mau muliwai liilii ma na moku aina o Karolina Hema, Karolina Akau a me Georigia; aka, he mea nae ia e pili nui ana i ka pomaikai o ka lahui, aole no he mea liilii. Iloko o ka makahiki 1850, o ka waiwai o ka raiki i kuaiia'ku he $2,600,000 no ia; ua like ia me he hapakoku hookahi o ka waiwai o ka huita a me ka palaoa a pau, elima hapaiwa o ke kulina a pau, a kokoke hookahi hapaono o ka waiwai o na mea ulu e ae a pau i hooiliia aku i na aina e.

Raiki Karolina a me kona komo mua ma Amerikahui.

                Ua kapaia ka raiki Karolina ke pookela ia ona raiki a pau ma ka honua nei, a o kona kumukuai ma Ladana he $4.50 no ka haneri pauna hookahi, a o ka raiki mai Inidia mai he $2.50 wale no. Ua manao nui ka poe mahi i ke ano maiki o ka raiki, a ua makaala loa lakou ma ka wae ana o na anoano; a oia no ke kumu o ka mahuahua ana ae o ka maikai o ka raiki i hooulu ia ma ia aina; aka hoi, ua kokua iki ia paha ia maikai ana i ke kupono loa o ka lepo a me ka la malaila. He pono paha e olelo mai nei, o ka pulupulu a me ka raiki, na mea kamaaina o Inidia i laweia ma Amerikahui a hoouluia malaila, ua loaa ia laua a elua he ano maikai oi loa i ko na aina e ae a pau loa o ke ao nei. Ua hoomaka ano e ia ka mahi ana o ka raiki ma Karolina; ua pilikia kekahi moku Farani mai Madagasaka aku i ka ino ma ka moana, a komo wale oia iloko o ke awa o Charleston, a ua lawe pu mai ia moku i kekahi mau raiki iloko o kahi eke o ke kuke o ka moku, a oia no ka anoano mua i lulu ia malaila. Ma ka makahiki 1694 keia kanu mua ana, a i ka makahiki 1707 (umikumamakolu makahiki wale no mahope aku,) ua oleloia ka raiki iloko o kekahi buke i pai ia ma Ladana, e hoike ana i kekahi o na mea ano nui i laweia i Enelani, mai Karolina mai. Iloko o na makahiki he kanakolu mai kona kanu mua ana, ua hooiliia mai ke awa o Charleston aku, i kela makahiki keia makahiki he 20,000 na pahu ni (casks.) * * * *
                Ma ia manawa mai no, ua mahuahua mau mai no ka nui o ka raiki, a ke hoonui mau nei ka palahalaha o ka aina i kanu ia i keia hua.
                O ka raiki i lulu ia, ua nao like kona i ko ka bale, a e ulu maikai no ia ma na lepo ano okoa loa, me ka hoolilo koke ana i kona ano a kupono no kahi i kanu ia ai; aka, he mea mau no nae kona ulu ana iloko o ka wai. No na aina wela no na ano a pau o ka raiki i ike ia i keia manawa, a i mea e hua nui ai, e pono no ke hooulu malalo o ka la wela ma kahi i hoomau pono ia i ka wai. Ua olelo ia nae, aia ma na mokupuni o Iava a me Sumatara, kekahi raiki i ulu ai ma na aoao o na Mauna ma kahi aina mau kupono no ke kanu ana o ka huita a me ka oka, a ua hua nui hoi. Pono wale no ka mahi ana o ka raiki ma na aina wela, a ma kahi nui o ka wai hoi, i mea e hiki ai ke hoomau pinepine i ka wai a nui. He mea ino loa ka wai kai. E nana pu kakou i ke ano o ka lepo a me ka aina ma na wahi ulu raiki ma Amerikahui, i maopopo ke kumu o ka puka ana o ka raiki malaila.
                Ma na kahakai o keia mau moku aina, ke