Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 3, 10 ʻOkakopa 1861 — [Noloko ae o ka Hae Hawaii.] He olelo pane aku ia Puni-Nupepa. [ARTICLE]

[Noloko ae o ka Hae Hawaii.]

He olelo pane aku ia Puni-Nupepa.

£ b*M*• Bmmmi t * Aioha ot.

U* k«hi au <# mihi »oa ka Hokd o k® Pa» kipika it ia e ik« ai i kona h«wa. Eia ka,! aok« I O kaaiwa ioa aku ka ia o kona hana | puooU. Aku mai mi anak* keleawe, hi- ] lahila o!e, a ko-u kā #aha i ka apooo aoa I kana hana kolohe ! Ua heluholu # k* lakou • *IM kft pooooo oui i na maoao a pāu i pai ia ma ka Hoku o ka Pakipika, aole nae i ike i ka maoao pelapeia." Ahe ! Manuu no ua noonoo aoa ! Hele a oui, a makolukolu o ka pepeekua o ka maooano* o ka noonoo o ua poe U! E oki no hoi oe i keia noonoo nui ona Magoi! " E make io paha auanei kā noiau me oukou. " J Me ia noonoo nui nae, aole ka lakou i ike i kekahi maoao pelapela ' Aia la ! Auwene ! E*a f ca o hela ia oukou me ka poe i oleio ia " he maka ko iakou, aole nae e ike ! " Alaila, hnokohukohu ae la ua poe noonoo nui la. ike ao ana ia oe, eka Hae. La*e ae la i kahi pooolelo nol«.ko ae o ke Kauoho Hou, a pooolelo mai la ia oe. " Mai nana ka oe i ka pula iki o ka maka o kou hoahanau. " He hoahanau ka paha ka Hoku oka Hakipika nou, a mai unuhi ka oe i ka pula o kona maka. E piapia auanei hoi ka mnka o ko kaikaina. Malia ka i ike ole ai ina manao pelapela, ua pula kamaka ! Me he muhee la ka holo ana i hope e imi ai i na kuhihewa i hala ! E oki no boi oe ika lauwili launa ole ua o Hoku o ka Pakipika. Eia mai kn ninau noiau o ua poe noonoo nui nei. "No ke aha la iku ole mai ai kanaka makamae a hemolele hoi, a e kuo mai » ka Hae ia manawa ? " Eia ka pane ana. Ua ike anvn oukou,4p ka poe noonoo nui o ka Hoku Pakipika, ua ike anei ouknu aole au i kue ika Hae ia manawa ? O oukou anei ko'u mau hoa uoho, a hoa hele i no wa a pou, « ike ai oukou aole au i kue i kekahi mau mea i pai ia iloko oka Hae ? "Ke kupinai nei keia nmau, aole nae e loaa ka pane. " Ke i inai ne» ka Hoku Pakipika, ua mahalo au ia pepa tue ka i ano, " he mana kotta no ka pono. " Ua maopopo ika poe heluhelu i ko'u inanao ma ka Hae o Sep. 25 he palau ia olelo aka Hoku Pakipika. Ua lawo hnkina oia i ka'u olelo. O Puni-nupepa kekahi e hoonioni mni nei. 0 oe ka paha kekahi oia poe heluhelu ine ka noonoo nui i na manao a pau i pai ia iloko o ka Hoku Pakipika. Aole o kana mai oka holo ke ana, ioa ia nei. Namunamu iki iho la no ko kanawai hookamnkama no ke aupuni, (wahi nu,) a pau ia, hamohaino hoohaluhala iki iho la i ka Hae Hawaii, a pau, kiei iki iho la iloko o ka Baibala, me ka i ana "ho pelapola, " ō he mea, a he mea, a pau ia, lelele hele aku la i Hawaii, i ke kau ia Komehameha !, e hoolalau ai. Hu ka aka ia oe e Puni-nupopa i ko hoa-a ! Ho inakehewa ka olelo ana na J. W. Knivt\ ka hapa o na olelo iloko o ke kanikatralo* ha no ka naauao, me ka manao ana he mea ia e pono ai. ina na Kaiwi, a ina aole nana, he oia mau kc ano o ka mele, he ino wale. Un ike no oe e Puni-nupopa he ino ia inele, lfe moa luina walo no 1 kona ano ino, ua ike no oe o na olelo i haku ia malailn, he polapela ahe haumia wale. E heluhelu oe ia mele imua o ka poe haumia, a 0 hu wole ka akn lapuWale oka hilahila ole. E heluhelu oe ia itnua o kokalii poo naau maemae, n e haule ko poo ilalo a e ku ka nono o ka ula 6ka papalina no kn hilahila. E ooi nku oe 1 ka inea hoopili mea ai ole e hoike mai i ke ano, a o i mai oia, " aole hiki, no ka hilahila. " Me ho mea la na ke Diabolo i hnku a hookomo in iloko o ka naau o ke knnnka, He kolohe ka hoolaha ana. O aha la ke pni ina mea maemae a kupono ? O aha hoi ? Maui, Octo. 4, 1861. Na'u iia Punimaemae.

fgf*UB puka mai iloko o ka Hae Haieaii 0 kuia pule, he olelo pono na Puniiuaemae ia Puni Nupopa. i paiia malako o ka Iloku o ka Pahipkia, Uelu 1, a ua ikeia na oluio mai mua a liopo, a ma ka nnna ana ia inau olelo, aohe ku ia i ke ano mau o ke kannka, no ka mea, oia mau Olelo, aolo ia e puka mai noloko o ka wahu'o ke kanaka inaikai, aoie hoi noloko o ka waha o ke kanaka punimaemae, no ka nieo, aia iloko he oleio. kuamuamu, e kapa ana ho "inaka keleawe" ko ka Moku o ka Pakifika, a he "ko-u ka ua/io ika apono i kana hana kolohe, M ahe inau "Magoi," a n»e na olelo, "£a, o-a-o o heluia oukou me ka poe i oleloia," "/u maka ko lakou, aoU nae t&e," ame ka olelo hpu, "£ auanol hoi ka maka o ko ka\kaina," o keia mau ole* 10, ua pili i ka Hoku o ka Paki/ikn, aoJe pili ia Puni-Nupepa e like me ka olelo mua malunn 6 ko poō o kana palapala. tJa pili keia olelo a Puoimaemaā i ka hoinb, a huhu, me he mēa ua piha mua kona manao e hoohewa i keia pepa, a e hoopio, a nolaili hoomaki i ka hoohakaka ana mai. Ua otii na olelo iloko o kana palapa!a, a no ka mak6mak6ia e iko na kanaka a pau, nolaila, ua pai okoa ia no maluna nei ia pa- j lapaln, a ua waihoia aku imua o ka lehuleha e like me kana palapala mua i hoolahaia ma ka Hilu 1, a iha ua ike ka lehulehu i na olelo o na aoao ēlua, alailā, na lakou e hoapono, oia ka maketnake o keia pepa. Aole i manaoia e hemolēle wale no na mea a keia p*pa e hoopuka aku ai, aka, e hoolaha no e like me ka hiki, aolo ē mihi wala i kekahi (nea ma ka ike olt» i kbAa hewa iho, a no)aila, aolē tnanao ka pepa e ao Wale aku 1 na manao kitkie o kela mea keia rt4a a hoōhawa *al% m»i ana me ka ike ole o ka pepa i kona hewa toalaUa. Ua aUikau ka olelo pane a P«ti!tneeftiae, oo ki tst ka olelo hoakaka maluna, no Puni-Nupepa Ma pane-ana, aka, ma ke kin6 o ka olelo, 'no ba Hoku o ka Pakifika ka hapa mua, to ka hapa hope, akahi no apili ia Puoi-Nupepa, nolaila, aole pane aku keia ma ko Puni Nupeaa hapfc, ne ka eaea, aole pili Akliina * ka hapa na haoa pakahi a ki»!* kanaka keia kaaaka, piH tse ia ia, a Qana no • pana aku ma kooa aoao.

O fc« kuratf i ufti m«i «i keim bkwi fi*to io« j • PunleMemie, oi« keli iw&le • 3- I D»rnioo i paii* toa k» Huk» o k»Pafcififei, o j kt la ? o S«p«tem»ba, 1SB»« * • poao kc hoi I ho«, ■ e 0*0» pooo i» m»« <»lelo • !»•*», i j maopopo k» aoo pouo ole » hilahil» hoi o u» : mele I», m»kehewji k« hoopuk» an» o na j olelo p«io f a kuamuamu, t»e k» mee, «ole i» ; ke kumu i oleloi» no k» pooo ole o k» pep».: A, »i» imu» o oukou i« pep*, a me i» mi?le, | » e nana » kohi hewa « hoike mai, aka, ke i kupa» oei ka Uoku o ka P»kifik» i koo» mi-; hi ole, no k» me«, aole oi» i ik« i k» hew» t i malt» o oukou k» poe i ike e hoike mai no i, ; na olelo he*a, ina o ka he*a ka like ole o ; ka ol£lo malalo ine k» olelo o ke poo Kani- J ; kau Aloha no ka naauao, ke oielo oei, in» ke | j #no nui o na olelo a pau u» like 00, »ole i like ole. j

No ka lilo ana u keia mele i kumu hooino mai i keia pepa, a oo ka piha e ana o keia pepa i keia manawa, nolaila e pai hou ia aku no kela mele me ka hoakaka i kela lalani keia lalani, i ike ai na mea a pau i ke ano o ia mele ma ka ike ana a ka pepa, koe aku na manao noonoo hoAua a kela kanaka keia kanaka e pili ana i kona ike iho nona ana e hoollke ae ai. Oka olelo hoi oke poo o ka palapala e knu mai la mnlnna, ht OUlo pane nku ia Puni-Nupepa, a malalo ma ke kino, aole ia Puni-Nup'epa wnle ka pane, i ka Hokn Fakifika hoi kekahi. No ke aha la hoi ?

Ke holo nei ka mannwa, a e liko me j ke nu mamua mai, pela ao na mea e hele mai nei imuA o kakou, e like hoi me na hora o ka j \vati e kan hope ana, a helu mau aku iinua, a | e liko me na la o ka makahiki, ke holo nei no j ia, a poln io no e hiki e mai ni na mea a pau 1 mainua o kakou. Ua hnnaia ke kanaka e ke Akuo e noho rnn keia honua, a ua kapili iho oia i na maka o ke kannkn ma ka aoao alo o ke poo, me he mea la ua manao ka inea nana i hnna, oia knhi ku* pono no ko ke kanaka maka, i hiki ai ia ia ke nana pono aku imun, a i iko ai hoi i na mea e hiki mai ana. Nolaila, ua kupono i ke t kanaka ke nana mau aku 'unua, a e like me. ia ano, pela no e hiki in knkou e nana aku i na inoa e hele mai ai imua o kakou, a ma ka nana wale no imua a mo ka noonoo i na rnea e hiki mai nnu, oia walo no ka inon e hiki ai ke wehe i na mea i loohia mai malunn o ko kanaka. Ke loohia nei knkōu i keia mnu ln i kekahi mau pili koikoi malunn iho o kakou, n ina e :.(Qau loā iho ke kau ana o koia mea, alaila, e hoorti!mi iho ka ulu hhn no ka p&a loa ia ia; nolaila, o kn pono wale no e imi i mea e hiki ai ke ae « kaawale aku ia iT rt?ir: Ma ke Nupepa nei;" l^!®., "ko lakou mau pono iho, na pono hoi 6 ko noho ana o ka lahui a pau, a malaila e hoikeāi i nn hōna nui a me na hana liilii, a e hoike aku hoi i na moa kupono e hana'i. Kenohonei keia lahui iloko o keia mau la me kn pilikia, ua pilikia ke Aupuni a ua pilikiapu na kaiiaien, no ka ineā, ke emi mai nei ka lonn ana o ke dala i na kanaka, a ina e mnu loa keia, alaila nne hoomimi Io paha. Ka mānnwu kupoho no keia e imi, e ninnu, a e kuka i ka hāftii o pono ai, a o ka manawa no keia e ku iluna, a o alakai me ke kuhikuhi aku ika hana ē pono ai ka lohulohu, rriai o a o.

He mau Ahnhui Mnhiui ka i liookurhuia, Pulupulu, n ia meti aku ia mea aku, a ua holo pnhn ka lakou hnna, o ka hooili paha koe ma na kalepa e l iwe i na ainu e ? Aia la i hea na mnla kahi i ulu ai ? Hookahi wale no mala nui i oleloia.aia ma Waianae, aolo puni ke Aupuni mai o a o. Ke mau nei no ku waiwai o ke kofe, a ina n raau kn maiamn nna n hnna ana. he Wniwai no ia, a ho waiwai ino wawe ole,a he hiki k« lawe ī na aina e, a i keia manawa aohe kofe Hawaii ma ka Makeke o Knlifonia. Ke hooikaika mai .nei na haole i ke kanu ko, a ho waiwai nui a maikai no ia, aole e pau ka innketnak6, pela hoi ka Kaiki ; aka, pehea la e huli like ai na kanaka ē mahi a e kanu 1 He wahi nina no ko lakou, aka aole he mahi, n ina pela mau aka e nole loa no auanei na kanaka iko dala, u nele iakou, aiaila nele pu me ke Aupuni. Aole anei he mea hiki ko hoano e ae ka hatia a kō Aupuni ? A eia e mamua e h£le mai nei he makahik: e koho i mau Lunamakaainnna no ka Ahaololo o 1862, a e pono i ka poe makemakē e kohoia, e noonoo mua, e imi, e kuka* mai keia inanawa aku & hiki i ka mannwa Ahaolelo. Aole make hele ilailao hooloihi manawa, e no na mea liilii ; aka, eia ka manao nui o ka imi i ke ola o ka Lahuikanaka ame ke Aupuni. Pilikia anei ke hoololi ka Auhau Aupuni ma ka Pulupulu, Kofe, Ko ? Aole anei oia ke kumu e hikiwawo ai na kanaka e mahi i keia mau mea, a o ka poe loaa ke dala, e hookia no ina ke dala ?

CJa mio«tnina makou no ka hoinoino loā mai o iekahi i keia pepa a makou. Ua hookumii oo enakou i keia hann me ka rtiaoao e (loopomaiki! mai ai i keia iahui me kā hoomahuahua iki ana hoi o ki haauao, aki t ke hoopea nei, a ke hoohuakeeo neikeia|k>4 ii makou, no ko makou makemake e ike i na mele o ko makou mau kupuna, a me ko makou mooolelo o ka wra kaliiko, me he mea \a ua makeoiāke lakou e hoopiho i keia lahui iloko o kahi iua meki, kahi e ike ole ia 4i mekōu. Ua oleloii, e kipokuiā ana na bo*hānao ke lawe lakou i keii nup6pfe. O āh* la k« hAhaia pela? Ua atu aā kihapāi

k«hi ē htki «I mtkoct kn komo, •o« ha*«» UA iita «rt p«« k« ipuka o k» kife«p«ilf Ak« po« 0«it« # hoino a«i i« «nkoo! O fc«te po» kc« ia m«kott # 6« Ukoa iw i kalhē inoa, m« k« m«o«o k«eoi w«l® ti i« m«kou; Nol«il« # io« fi i o »k« ta«* kou t o« the i oi ka miliii* '«Jo« « k« takoo « eh«, ia lakou «atd oo fc» b«w« f «ok « hiki k« kapilipili i* m«kou no k« boool« mt»« «fi«. " Poao ole ke paaoi m« o« p«bi mak« oi o moku «uanei ka lim« "