Kuu Hae Hawaii, Volume I, Number 9, 4 July 1913 — Page 5
KUU HAE HAWAII 5
HE MOOLELO KAAO NO
PAPIOHULI
Ke Kaupu Keehi-ale o na Ku-nalu o Awini, a o ka Ipo Aloha Hoi a ke
Aliiwahine Kolohale, "ka Wahine Hele-La o Kaiona—
Alualu Wailiula o Mana."
pu mai nei kona wahi e noho mai poo huna i ke ao uli, no keia mau la, he kanaka kino ula he alii he olelo a Kuhoolapa ua huli like aku na poe apau o ka papa hulihonua a nana ma kahi e noho mai ana o Puanaiea ka makaula, eia nae aohe he ike aku o na poe apau, a koe wale no elua mea e ike nei, oia no, o Kuhoolapa ke kahuna, ame ke aliiwahine Mana, nokamea ua haawi mai la na aumakua poo o ka po i ka ike ia Mana no ia wa wale no e ike aku ai oia i ke kanaka kino ula ana i halawai uhane ai he elua manawa.
Ke kali nei ka papa hulihonua i ka manao pane o na alii ma ko laua aoao no ke noi a Puanaiea no ka lilo o ke keiki nana e hanai me kana wahine me Anaki ka mea nona ka puu o ahi kapu ia mau la, e o nei no ka inoa o keia wahine ma ua Puu o ahi e kaulana nei Anaki e ku kilakila nei i ke alo o Milolii.
Oia kali ia o ka papa hulihonua a liuliu iki, ia wa i loheia aku ai ka leo o ke alii Kalanamaihiki i pane ana mai, Ae, ua manao no maua e aua i ka hanai ana o ke keiki na maua, a oia ke kumu o ka ulolohi o ka maua pane ana aku i ka hua noi a ka Makaula Puanaiea no ka lawe hanai i ke keiki.
Aka hoi, na ka ouli o ka manawa i ku hoaku mai nei, a ke aliiwahine nei hoi i ike aku nei, nana ma o ke aliiwahine nei la, i ao mai nei ia maua e ae aku maua i ka lilo ana o ke keiki e hanauia ae ana e ke aliiwahine nei na Puanaiea ka makaula e hanai, a oia ka maua e ae aku nei imua o oukou e ka papa hulihonua o ko maua alo alii nei. A eia wale no nae ka ke aliiwahine noi ia oe e Puanaiea, i ekolu hoi la o ke keiki a maua me maua e milimili aku ai a i ka eha no hoi o ka la e kii mai ai oe i ke keiki a lawe aku, ia wa koke no i ae mai ai o Puanaiea a o ka nalo aku la no ia o ke aka kino wailua o ke kanaka kino ula, a ke aliiwahine i ike ai i ku mai ma ko Puanaiea wahi e noho ana.
A o ka pau ana iho la no ia o ka hui ana o ka papa hulihonua, a na ka Hoopaa Kahuna Hooneinei i ku mai i ka pule pani a hookuu i ka papa hulihonua. A penei ia pule a Hooneinei:
E Ku, e Lono, e lono i kauweke,
E uweke, e wehena ka pawa,
Ka piliaiku o ka po e—a—e,
He po kaakua po kinikini,
I kinikini i ka lono i noa a—
Enea ka papaiaea, ka papakapu,
Ka makohi makolukolu o ka ike,
E ike i ka hoole akua hoole ma—na,
E ike e ka paa iluna ka paa ilalo,
E ko kela pea ko keia pea, a—
E ke namu ke nawa hoi ea—
Ua pau kikikaale o ko muli nei,
Pau ka wa olelo a ka piha akua,
E hainukai e kai olena ea,
Ua noa, ua noa ka Papa Hulihonua,
Amama lele wale aku la.
A pau keia pule a Hooneinei ka hoopaa kahuna ia wa i hookuu ai na hana a ka papa hulihonua, a hoi no hoi kela ame keia i kona hale iho, a o na alii no hoi i ko laua Halealii i hanaia a akoia me ka uluhe ame ke ka o ka maile a oloko ua hoonaniia me na nani like ole, elike me ke ano mau iloko o na hale o na alii o ke au kahiko o keia Paeaina, o ka moena oluna o ka hikiee moe o na alii oia no ka moena Ahunalii Pawehe o Niihau i ulana ponoia e Pahuihonu, ka wahine kino paee o Niihau, nana i ao mai i ka ulana ana o ka moena Pawehe o Niihau e kaulana nei i keia la, he moena e pahee ai o ko ili, ame ka nui o ke kala e loaa ai. A ua ulana puia no hoi iluna o keia moena o na alii Kalanamaihiki ame kana Aliiwahine Mana, ka Hulu-pue, o ka manu ula o Kaula.
A pela no ka noho ana o na alii ai aina o Mana a ua noho no hoi ko laua mau makaainana elike no me ke ano mau e ikeia nei.
A hala ae ana he mau anahulu la, a pela aku ana, ua ike maopopo loa ia ae la ka opu hapai o ke liiwahine a o ka eono paha ia o na ku ma ka helu Hawaii.
Ia wa i hoea mai ai o Puanaiea, a hiki ana imua o na alii, i lawe mai oia he laau na ke aliiwahine e ai mau ai mai ia manawa aku a hiki i ka hanau ana o ke keiki, a o keia laau mai ia manawa mai ka maa ana o ka lahuikanaka o Hawaii nei i ka hanai i na wahine hapai, a o ka inoa o keia laau he "makou," he laau keia e hooi ae ai i ka ui o na helehelena o ke keiki, a he hiona hoi e kau ana o ke kanaka ui, a wahine ui maluna o na keiki i hanauia mai e na makuahine i ai i keia laau, a aole e pau ka ui a elemakule a luahine hoi.
Ia loaa ana mai o keia laau makou i ke aliiwahine Mana, ua hoomaka iho la oia e ai, a pela mau aku aia no ka pau ana a ka la e nahunahu hanau ai o ke keiki.
A ua ana aku la no hoi na alii ia Puanaiea ka makaula e noho mai me laua a hala ke anahulu. He aua ana no hoi na na alii i aeia aku ai e Puanaiea.
A hala ae ana he mau anahulu la, a pela aku ana ke hookokoke loa maila ka wa hanau o ke aliiwahine Mana.
Ia ka hiki ana he elima la wale no i koe a hanau ai ke aliiwahine, ua hoike e mai la na lani i na hoikena hai mua, ua kokoke loa mai e hanau ka hookalakupua, ke aiwaiwa ahikanana o na pali ku'iae ku'i iho o na Honopuwai akua Honopuwai kanaka, oia hoi ke ike aku nei ka lehulehu o na kanaka o ke Alii Kalanamaihiki i ka lele ino o ke ao kaalelewa a he ekolu manawa e ku'i pamalo ai o ka hekili i ka la hookahi, ke ui aku nei ui mai na kanaka; ea, heaha la hoi na hopena e hoea mai ana o keia mau hana a ke ao papanuu ke ao papalani?
A me ia mau ano iho la ia mau la e hana mau ai, a ma na po no hoi, aohe i kana mai ua mea he hauwalaau o ka leo o ke kai, me he la e hoonakeke maoli mai ana no ka nalu i ka paala o kahakai, a ua ku a makau maoli ka poe hele lawaia hoomoemoe o ka po.
A e uwaka mau mai ana no hoi ka leo o ka manu Noio aukai, a i ka ike ana o na kanaka apau i keia mau haawina ko ka lewaluna ame ko ka paa ilalo nei, ua hoomaka mai ka manao o na kanaka e pioo pioloke me ka piha pihoihoi, ano ku i ka weliweli, eia nae, ke ike mai la no ke kahuna nui Kuhoolapa i ke kumu mai o keia mau ouli kamahao, a oia kana i olelo aku ai ia Hooneinei ka hoopaa kahuna:
"Ea, hookokohi kaumaha mai nei na paia lani, a akahi wale no ka po i kohakoha ai ka pukeia ana o ka paala o kahakai."
Ia wa i pane aku ai o Hooneinei: "E nanalia aku no hoi ka ike aole e o ka noho nanea wale iho no a hoea mai ka la o ka pilikia oia ka wa e kukupau ai ke kai o Nualolo."