Ka Hoku o Hawaii, Volume XXXIX, Number 16, 9 August 1944 — Hoao Na Kepani E Hoopau I Ke Ano Amelika [ARTICLE]

Hoao Na Kepani E Hoopau I Ke Ano Amelika

Iloko o elua makahiki me ka hapa o ka noho an?i a na Kepani ma Guam, ua hoao; ae lakou ma na ano apau e hoqpau i na lula Amelika i hookumu ia ai mai ka makahiki 1898, a pela nohoi me ke kauoha ana i na keiki Chamorro no ke a'o ana i ka olelo Kepani maloko o na kula a e honpau i ka oleio Beretania. Ua kaili pu ia ae nohoi na aahu Amelika i onaiaeka lahui Chamorro a hoouna ia aku no kekahi wahi okoa akn a i ole i lapana paha, a nele iho la na kanaka i kahi aahu, a aole nohoi na Kepani i pani mai i 9a aahui i hao ia ai. TJa holke ia mai keia mau moa e kekahi kamaaina o ua wahi mokupuni la e Santiago, he kanaka mahiai o 73 makahiki, a he kanaika hoi i hiki wale no ke olelo i Ika olelo Chamorro ame Paniolo, i | kona wa i loaa aku ai i na koa ! Amelika. U*a hoike ae oia no ka hoilioi- ia ana o na kamaaina a hoonoho. ia ma Yona, he wahi kauhale ma kahi o' elima milp ka hema aku o Agana, ke kapikala. Ua haalele ia iho o Santi-ago mahope no kona palupalu loa no ka nee ana aku. No na la he ewalu o kona noho hook-ihi ana, a hiki ole hoi ka loaa ka ai e aiai ame ka wai. I kona loaa ana aku ua hoouna ia aloi oia no luna o ka moku paa hae a eia oia ke malama ia mai nei me ka maikai. U-a loaa aku oia i kekahi mau koa marina iloko o ka ululaau, a ka'i ia inai. O kona aa.hu e komo ana he a-ahu o ke kela a oia wale no kona wahi aahu. Ua hookahaha ia mai nohoi na koa Amelika pehea la oia "i pakele ai, oiai ua hoohiolo ia na kauhale e na pu Āaiia a na Amelika. Me he mea l<a ua nee aku oia a noho maloko o ke ana.

-He kanaka Ch9morro o Santiago. He aina «i-ahiai nohoi kp'na, eia nae hoi e like rae na mea i hoike ia mai, ua kau aku ke koikoi o ka ehaeha o ke ano o ka noho ana o kela lahui malalo o ka hoomalu ana a na Kepani. Aia ma kahi o ka 20,000 ka nui o keia lahui e noho maila ma kela .mokupuni. O na lako mea ai i hoouna ia aku na kela lahui o na wa i hala ae, aole i hooko ia aku e na Kepani, aka ua nana wale no lakou no ko lakou pono iho.

Ua hoomaka keia lahui e māhi no lakou iho i loaa kahi ola o ka n'oho ana a he hana hoi 1 kamaaina ole ia 1-akou. O ka oihana lawaia a lakou i lawelawe ai a i lilo hoi i mea ano nui ia lakou i na wa mamua aku, ua kapu maila, a koe ma kekahi mahele wale no. O no i'a apau e loaa ana ia lakou e hao i-a ana e na Kepani.

E like nohoi me na hana maaraa\i a ha Kepana ma G\iam a o Hke nōhoi me kekahi mau mokupuni e ae o ko Pakipika Komo-hana-hema, ua hoohana la na kamaaiha. Ua hoike ae keta kunaka o Santiago, aole he xiku ia o na poe i hoohana tei. Ua hoike pu |aē oia o ka huli hoi hou ana aku la o aupuni Kaua Moana. i hoolako mua ia ai na kupa o ua wahi mokupum la i na wa 1 hala ime ka loaa ana hpl o na hana a na kanaka Ctomorro. he mea ia je hpoluolu aku ai 1 ua lahui la. Uh lilo ae ia nohoi o Santiago ma ke ano oia ke kupa mua 'oa i hookuu laelae ia ao mai ka hoomalu ana a kekahi aupuni t lanakila mahma o Amelika no kekahi manawa. Awaawa mihoi ka hana koia wahi laliui. Ke ike aela nohoi l ka lakou i hana aku al. Mjii ili no paha keia haawina mahma o kakou i na S lakou maluna o Hawail noi i ka wa a lakou i 1010 kimojx-> mai .•*!.