Ka Hoku o Hawaii, Volume XXXVII, Number 17, 19 ʻAukake 1942 — He Moolelo [ARTICLE]

He Moolelo

(Kakauia e George K. Kane Sr.)

O ke kl-i>ū no la o ua Kapuupuu ii'/i ka hao!c loa, A ike kona mau hoailM na ° waa e kaii anaua make o Kapuupuu i ka Wai-ki-poha a lakou i lohe ai i poha iiuna o ka oneki, holo keia poe k&n«ka a hol i ka ainai kahi a kanaka e nonoho mai aaa I ka aeone. Hoi aku nei keia poe kanaka a pae i ka aina, ninau mai nei keia Aliiwahine Kiekie o Kauaio Kamakahelei.

"Heaha ke ano o keia Puko'a nui, hēaha na limu oolu o luna ame. na uwauwaloli, nunui aku la koele ame makaiauli, h.e puko'a hee i ke kai?;' Eia ka olelo a keia poe kanaka, i tia Aliiwāhine nei, ke akama! hoi ona kanaka Kauai I ka hoopili ana i ka olelo, a ia kakou hoi i keia mau lalu'alu'a elemakuleloa o ka honuanei. "Aohe he jpuko'a e ke Alii. he moku papa Raj)uko'a; aohe limu oolu a uw'auwaloliula o luna, he palaka nemonemo poepoeaia koele ame na makaiauli o iuna, ko kaua liilii, keia hoi nunui olokai a niniu o loko, he lina hau ke kaula o lūna o na kiao ka laannui kakaki kanikani o luna." "A hoi maila no na'e hoi'oukou,. auhoa ka hoi o Kapuupuu V\ wahi hou a ua Aliiwahine nei. "Auhea oe e ke lii, hoi maila paha makou, make loa mai nei paha makou, make loa mai nei o Kapuupuui ka Wai-ki-poha a ka Holeha." s "I aha ia hoi ke kum'u o ka make ana? wahi hou a ke Aliiwahine me ke no puiwa nui, no ka mea, he kupa o Kapuupuu no Puulima, Waimea. No ka mea ua ike lakou ia Kapuupuu he kanak-a ikaika, aoho kanaka o na awaawa elua o Walmea ame Makaweli e hoopapa.

O ko Kapūupuu ano no 6 ka hao vtf&īe me kanaka ole, oiano ke kumu o kona make, aohe hoolohe mai i'ka makou ka-ua pa-pa aku ,a kokoke make loa kekahi holeha ā huhli ka 'holeha, a ki i ka wai-ki-poha, makena kanaka malihini o luna o kela molui-pa-pa, lena keokeo ka ili, alohilohi ka maka, kihikihi ke poo, ulaula ka lehelehe, a ke ahi ma ka wah-a puka ka uwahi ma na puk-aihu, alualu ka: lole he namu hiohio ka ■olelo." "Pehea ka olelo namu hiohio?" wahi hou no a "ua Aliiwahine nei. "Hi-ka-palale, - Hi-ka-palale.." Hio-hio lua-wai, Owala-walawala ki-waiki-Poha." A ike oukou e na %a heluholu o na iliili hāna"u o ka aina, o ka aina o Kauai ka tnua loa nana i kapa na ilikeokeo he Holeka a he haole, he ano kupanaha no ka loaa ana o ke-ia inoa i na kanaka 0 Kauai e like me na hooakaka, 1 loaa ia*u.

Ike aku nei na katfaka o Kauai i na kanaka o luna o ka moku i ka lomi ame toahl aha i ke kino o ke kanaka a Kapaupuu i paki āi iluna o ka oneki, he hamo ka kekahi a he hole wale Iho nohoi ka kekalū. Ma ka lakou hoomaopopo aku. a oia ke kumu loaa o ka lakou inoa he holeha, he olelo i kuluma ina Hawaii a'a pu no a ka mo-a kakau nei i lohe mau ai i ko'u kupunawahine anie ko'u mama.

"Hole nohoi oe e ka moo, noho malie ole iho noho oe." Ka ko v u kuku keia ko'u wania hoi, iiluhua nohoi ia oe e ke keiki, o ka holo waie no ka hoi e hole ai."

Aole koia he olelo malihin-; ia Kauai. he olelo kamaaina mai o līlo loa mai. a loaa koke no ka inoa 0 ka hoole ho holeha, a hooman«o pu hoi, o ka lahul 0 Hawaīi i\oi he poo akamai loa m& ko kapa uua i ua iuou a kw laKou maka e ike ai, e like me ka ipu aiwalm. ma kēkahi 01010 ana, l ka iawe aiwi mai o na haole i ka

anoano kanu ia ulu, hua, a 00, & luipa oku iiei us. Hawau he Ipu haole, no ka me&, n-a ka haole holeha i lawe mal. Ua lawa keia mau -hooaknka pokole.

"Hi-ka-palale — Hi-ka-palale-Hio-hio-luawai, Owala-walawala-ki-wai-kl-Poha."

Mamuli no ia v ko lako,u ike ana īa Kapuupuu. i kaowala ana o kona kino nei a walawala ki a pa-hu iluna o ]&a oneki o ka moku, ame ko lakou lohe ana i ke poha (kai>i) a kapa koke aku no lakou he wai-Jd-poha. A pela pu nohoi, m'e ke kulana o ka hoieha, ko ano apau me ke puhi i kapaka, a Huhihewa ke KauaL i ka a o ke aiii iloko o ka ipu paka no, ka waha ame ka puka o ka uwahi paka ma ka ihu, ajike kakou apau e o'u mau ho'a heluhelu aole kakou he lahui puhi gaka a inu rama, oiai he rama no ko kakou, he meaai hoo-1 ulu i ko kakou kino ame ko ka-. kou laau, ka uwala ame awa. i

N<a Ica holeha nō I i keia laau a ka plpi, olelo mai, "maikai keia mea inu, aala hohono ka hanu, a o ka paka pumehana ha'uka'e ka waha, a olelo hou mai ia kakou, "ino karama ame ka paka," eia na'e ka ' mea kupafanaha loa a'u i ike ai, ia kakou e hoopololei ai, aole inu a puhi paka, ke hana aku n-a'e oe e 4pu mai ana no a e puhi paka mai Tina nohoi. Kiekie keia poe o ka manaoio, mamua o ke alo, mahope o ke kuana kamaa bukio kahookamani, ohana moopuna kualua a ka mea nana i hāna ino ke kihapai o Edena, q keia na Satana hope loa.

Mafh*uli 0 keia make ana o Kapuupuu, i hui ai o Kapena Kuke me T<e Alii Kaumualii o Kauai, e like mē kekahi mau anoai ano nui o ka huakai huli honua a i ke kanaka Pelekane Kapena Kuke, ma kekahi maU heln" mua o Ka Hoku O Hawaii i hoolaha mua ia ai. O ka la'i ho! ia o na kai maokioki o na Kona, o ke kolokolo lei hoi keia o Nohili ame ka Pahapaha o Polihale. A no keia make ana o Kapuupuu, hookapu kfs Alii, -aole waa holo i kahi o ka nioku o Kapena Kuke. KAPU—. Maanei ka mea kakau e hoike nei, aole i ike o Kaumualii i ka olelo a ka holeha, malUna na'e 0 ka moku o Kapena Kuke he elua mau keiki Tahiti, i mahuka mai ko faua aina o Tahiti, me ka ike o!e o Kapena Kuke a he mau. la i waho o ka moana a kahi no a ik€i o Kuke, apela o Kapena Kuke 1 manao ai e hoomau 'aku oiā ma kona alahele haalele ia Hawaii no kona makaikai ana I keia mau paemoku, mamua o kona hoihoi hou ana i keia ma\i keiki Tahiti no ko 1-aua aina. A ike e nae o Kapena Kuke ia Kauai i ka moe* mai o Niiha'u ame ke ku mai o Lehua, a oia ke kumu o Kapena Kuke i ku ai f t Waimea a hui me ke 41iiopio | Kāumualii. O kela ka hoomāopopo mua ia ana o ke ano like loa o ka olelo Tahiti ame 'ka olelo Hawaii,. oia h©i Taaiti he Tahi«, Taata-iki-Hawaii, a lohe ke Alil 1 ka olelo a keia mau keikl Ta-' ( h!ti, a hauoli pu me Kapena Kuke i wa loaa iaia he m-ahele olelo mai waena ona ame ke Alii opio. i A ma ia āno i hoonaauao e | mai ai ke Alii opio Kaumualii I la Kapena Kuke e noho oia me Ika makaala ame kona mau ka--4 naka ina no kona holo i Hawaii i e hui me ke AHi Kamehameha. | A pela oukou <• d*u wtvu i iuhehi i ike ai i ka Juku ia o na I kanaka e Kapena Kuke, a ka'ulana I ai kela olelo o na Kanaka pa-hu. | Ua lawa keia mau hkilaai o |Rapen& ,Kx»ke o na koramu ono i momona o Mli o ka ;aina. aoho na'o i U-ua aku, o na I ono mikomiko aku i koe. hoomau jl k» law I Kīi Hoku o Ha- | waii.

| Hoomanao e na hoaheMuki. i! , na hc wahi I. O. U. koa i k«u nu-; | pepa Ka Hoku O HawuLi, aluolu i mai c Mr. aine Mrs. e pay ; aolo - maiwpi» & uui loa, | malu>pc pouia >j Mai poiiia hoi Ki'u na Iliili lla,o Ka Ains aine ka u ui.au ky.ualo!u\ noi i ko oukou oiuoiu, i Gas (kakaiina) hou »0 ka k&iwu j n-iOku Ka Iloku O liowaii uiai , lK>opok>U i koni Kapeiu L. 11. atno kanvC mau keiki ahonui aioli».. .| Ko oukou M*& ■ Kakau msi l\ūna, 1 K*