Ka Hoku o Hawaii, Volume XXXI, Number 43, 2 March 1938 — KA LAAU A NA KUPUNA [ARTICLE]

KA LAAU A NA KUPUNA

Ua lawe pu maila nohoi ua kanaka la i kekahi omole luau a ninini iho la i ka laau iloko o kekahi pola, a kau aku la iluna o kapuahi no ka hoomahana ona, a i ka mahanahana ana ua haawi aku la oia i ua laau la i ka mea i loohia i ka nawaliwali. I ka inu ana ae a ka mea nawaliwali i ua laau la a i ka pau ana nohoi o ke kulu hope loa ua waiho lele iho la oia me ka maopopo ole ae o kekahi mea iaia. Ua nana iho la ua Hawaii la, a luliluli iho la kona poo, a pane maila, "Eia kuu lauu ke hana la, he manao no kou e loaa no iaia ka lanakila." "Ma ka'u nana aku a hoomaopopo aku me he mea la ua make oia-a he nape malie loa kana hanu ana e hiki ole aku ai ke ike ia aku a e ailiili ana hoi. Ua kalani iho la makou no hookahi hora paha me ka hapa, a ua pohala maila ua mea nawaliwali nei, a ua ola loa ae oia. Eia no ua kanaka la ke ola mai nei i keia manawa, me ke ola kino maikai. (Kupaianaha nohoi ka ike i loaa i na Hawaii oia au. He lohe wale mai no ko'u i na mea e pili ana i keia kanaka ia Kamaliikane. He ola i na e hilinai oe iaia. -- L.H.) Eia no ua kanaka la ke ola mainei i keia manawa. E haohao ike ana nohoi oukou pehea la na Hawaii kahiko ke hoomo'a i ke ki inu me ka loaa ole ana o ka ipuhao e hoomahanahana ai i ke wai a hiki i ka paila ana. Eia no na hoakaka ana i ke ano o na kupuna o kakou ia mau la, e hele ana e ako i na lau nahele a hookomo aku iloko o na olo oia hoi na umeke laau a umeke maoli no paha, a hoopiha iho la ua ipu laau nei a umeke pohue paha me ka wai kupono, a ia manawa hookahi nohoi ua hoomaemae ia iho la kekahi mau pohaku a kowela a enaena. I ka enaena ana o na pohaku nei ua hookomo ia ihe la iloko o ka wai iloko o ka umeke laau. I ke komo ana iho o kela pohaku enaena iloko o kela umeke laau aole e loihi mahope iho e hoomaka ae ana ka wai e paila. No ka enaena o kela pohaku e hoomahana i ka wai. E waiho ia ana kela pohaku iloko o ka wai no elima a i ole umi minuke paha a i ka wa e ano ma alili iho ai ua pohaku la alaila e wehe ia ae ana i waho a e kanana ia ana ka wai a i ka pau ana o ke kanana ia ana alaila e inu ia ana. Aole no he like ole ke ano o ka hana ia ana e like me ko kakou ki e inu nei i neia manawa. koe wale no ua hookomo aku na Hawaii kahiko i ka mea wela maloko aole hoi mawaho. Pela no lakou e hoomo'a ai i ka lakou i'o holoholona, moa, i'a a pela wale aku. Ua makemake au e honi iho oukou i ke ala o na mea i hoomo'a ia i ka

wa e wehe ia ae ai ke pani o ka ipuhao he ʻono maoli no a he mikomiko maikaʻi no hoʻi a e hiki ʻole ai ia ʻoukou. ke manao ʻiʻo iho paha mai na mea i hoomoa ia ai kela ala o ka mea ai. Oi aku like no me ka laau: pela iho la lakou e hoomo'a ai i ka lakou laau-e hookomo aku iloko o ka wai a hookomo iho i na pohaku ʻenaʻena iloko. Aole he mea kiola wale ia keia mau pohaku, aka, mahope iho o kona hoʻohana ʻia ʻana a i ka wa e maʻalili loa ai e hoo ʻia ana i loko o kekahi hinaʻi a kapae ʻia aku ma kekahi wahi kupono a i makemake ʻia no ia e wahio kokoke mai ana no a o ka hoʻohana koke ʻia aku no ia ma mua hoʻi o ka hele hou ʻana aku e huli i pohaku hou. He lehulehu wale na lau nahele e hana ʻia ai i ki e na Hawaii. O ke Koʻokoʻolau o ia lau nahele la e hana ʻia ai i ki. E loaʻa no kela ʻano nahele ma Puʻuwaʻawaʻa. (ʻAʻole wale no ma laila, aia no ma kekahi mau wahi ʻe aʻe kekahi e like me Puna, a me kekahi mau wa-hi-ʻe aʻe no paha, a i maopopo ʻole no hoʻi i na poʻe o keia au. L. H.) He loloa kona lau a he melemele kona pua. ʻO kekahi ʻo ia no kela ʻano nahele e ulu nei ma Kilauea, ʻo ia no ka ʻohelo. ʻO kona lau a me ka hua ke hoomo'a ʻia he ki maikaʻi maoli. (He nui no keia mea ma Kaumana, Hilo. ʻO na poʻe i hoʻaʻo i keia ʻano ki ua hoʻike mai lakou he maikaʻi maoli no ka. ʻAʻole wale no naʻe he mea inu wale no keia ʻano ki aka he mea maikaʻi no ka mea i loʻohia i ka nawaliwali. L.H.) ʻO ka hinahina o ia ki maikaʻi no ia. I keia mau la e neʻe nei he kakaʻikahi loa na Hawaiʻi i ʻike a hoʻomaopopo i ka waiwai ʻiʻo o ia mau lau nahele. ʻO ka ʻoi loa aku no paha ina e ʻolelo ʻia aku ana ia lakou e kiʻi i ka hinahina, ʻaʻole no i maopopo i na hanauna o keia manawa he aha la ia mea a pehea la kona ʻano a me kona lau. He kakaʻikahi no na poʻe i maopopo ia mau mea. No ka mea he kiʻi ko lakou mau makua ia mau lau nahele. ʻO ka hapanui o na Hawaiʻi o keia au ke hele nei i na kauka o keia au hou no ka lapaʻau ʻia mai o na moku a me na wahi ha'i o ko lakou mau kino. I ka ua ʻoi aku ka maikaʻi o ka na Hawaiʻi lawelawe ana ma mua o na kauka o keia au. Ke hoʻomanaʻo la au no kekahi keiki i haʻule iho mai luna iho o kekahi uwapo ala hao ma Kohala. Ua haʻule iho ʻo ia ma kahi he 70 a 75 kapuai paha ke kiʻekiʻe a i ko makou hoʻea ʻana aku ma kona wahi e waiho ana a kaʻikaʻi aʻe ia ia na like o ia me kekahi welu, o kona mau wawae, na lima a me kona kikala ua ha'i pu a o kona iwi kuamoʻo naʻe ʻaʻole i poʻino; a ʻaʻole no hoʻi i hiki ia ia ke walaʻau. Ua kii aku la makou i kekahi mau papa palahalaha a lawe maila a hookau iho la i ua keiki eha nei malunao ua mau papa la a kaikai ae la i ua keiki la. Ia makou e hapai la i na keiki nei ua hoounaia aku la kekahi mau keiki no ke kelepona ana i ke kauka a i ko makou hoea ana aku e kakali mai ana ke Kauka Bona. I ke kuu ia ana iho o ua keiki la ilalo ua hoomaka maila ua kauka la i kana hana ma o ka haha ana i ke kino o ua keiki nei a i ka pau o kana haha ana au pane maila

ola imua o makou me ka i ana mai "Ma ka'u hoomaopopo iho he mea waiwaiole ka hoao ana e hoopakele i keia keiki a aohe paha he manaolana nona." I ka wa nohoi a ke kauka e nana ana i na keiki la aia pu malaila kekahi kanaka elemakule kahi i ku ai a nana i ua keiki la. I kona lohe ana i ka walaau o ke kauka, ua hele maila oia a ninau maila ia'u heaha la ka ke kauka i kamailio mai ai a ua hoike aku la nohoi au iaia i na olelo i hoopuka ia mai e ke kauka no ka hiki ole i ua kauka la hoopakele ae i ke ola o ke keiki. Ua pane maila ua elemakule nei, "Ua hiki ia'u ke hana aku i kekahi mea." a ua hoomaka iho la oia e hana i kana hana ma o ka wehe ana ae i ka lole o ua keiki la a olohelohe ke kino a kii aku la i ka lau maia a wa-hi aela i ke kino o ua keiki nei me ua lau maia la. I ka paa ana o ua keiki la i ka lau maia ua ninini iho la oia i ka laau iloko o ka lau maia a hoopili maila ma ke kino o ka mea eha. (Aole i Pau)