Ka Hoku o Hawaii, Volume XXXI, Number 41, 16 February 1938 — KA LAAU A NA KUPUNA [ARTICLE]

KA LAAU A NA KUPUNA

Hoakaka Ua loaa mai keia mea ia mako\j ma o ka oluolu ana mai o ka Hui Pa'i Nupepa Star-BuV?tin o Honolulu a i hoopuka ia hoi irui ka Poaono, lanxiari 22, 1938. * Ua hooloaa ia nohoi keia mea e pili ana i na laau a ka Hawaii ma o ka maiao ana a Keoni Waika fJohn H. Wise) i haalele mai i keia ola honua ana imua o na keiki o ke Kula o na Keikik&ne o Kamehameha ma kekahi! manawa ae nei i hala. Ua noonoo makou he mea pono e hoolaha aku i keia mau mea maloko o ka Hoku o Hawaii i wahi e maopopo ai i na Hawaii e ola mai nei i ke anoj o na laau a na kupuna o kakou i hala e ma kela ao. I I kulike ai me ka hoakaka a ka Buke i Nui aia no ke oīa mai na lau nahele mai, a oia no ka na Hawaii i hana ai. Mai kinohi mai no ko lakou hana ana i na laau no na ma'i, moku a pela j wale aku mai na lau nahele mai a ma-' mu akua nohoi o ka komo ana mai o ( ka* Olelo a ke Akua i Hawaii nei. i Ma keia nohoi kakou e ike iho ai a e hoomaopopo ai i ka ike o na kupilna ' o kakou. Ia manawa hoi ua kapa ia' aku na poe haawi laau he poe kahuna,' a ua hiki loa ia lakou ke nana mai a haha paha a hoike mai i ke ano o ka ma'i ame ke ano e ka laau e kii ai no ia ma'i, moku' a pela wale aku.

Ua paa naau no kekahi o keia mau; laau ia Keoni Waika a o Keoni Naauao aahama kekahi■ kapa na ae iaia,' no ja paanaau ana oia mau laaia a ike maka nohoi i ke ano o ka hoohana ia aiia oia mau laau, pela iho la oia i hoīke ae ai imua o na keiki o ke - Kula o Kamehameha. j O kahl wale no o ka nalohia ana o keia mau laau ia kakou na Hawaii o keia au, aole i paa maloko o na buke e •

like me na Kauka o keia au. | A eia malalo iho nei na mea 5 haiao ia aku ai' e Keoni Waika imua o na opio o Kamehameha. J - j Mamua o Ua loaa ana o keia mau Paemoku ia Kapena Kuke na na Hawaii no e hoom'akaukau i ka lakou mau mea ai. ko lakou mau mea ai, ko lakou mau aahu ame ko lakou mau? laau. , l īloko o ko lakou komo ana iloko o ke kauā e loaa ana lakou 1 na eha kukonukonu a nahae inoino ae ka io i na hauna pahi, me napahuna iho, me na Oo ame ka ha'i ana o na iwi mai na ma pohaku a ie kekahi manawa mai na hauna ana ia me na ko*i kaua. He ku no i ka manaonao ke nana iho. E kahe awai ana nohoi ke koko mai kela mau palapu mai. Ua hiki ioa i na Hawaii oia au ke iapaau i kela mau palapu. Ua hana ae lakou me ka loaa ole ana o na mikini hou o keia au e nee nei; a mahea •; ae € loaa ai ia lakou na laau e hiki ai ke lapaau ae i keia mau eha ame paiapu, a koe wale no mai na launaheie mai e uiu iluna o nakumulaau. O ka laau lapaau helu klekie loa oia I "paakai. J Ma ko"u manao maoli ihoi ka hiki mua loa ana o na Ha-'/aii ma keia, aina e like m<? ia a kakou i hoomaopopo ai maloko o na miooleio i laweia mai. ua ioaa ka paakal triua loa i na kupuna o kakou iloko o na pohopoho ame na kaheka. I ka ino b ke kal ai ka wa e popol ai ka nalu i kumupaii a paaJa paHa e leie ana ke ehu ehaule iho Ia na huna kal iioko o na ipoho ame kaheka a i ka wa e emi ai ke kai a papa maiia hoi kā la me ka ikaika e maloo ana ka wai a koe iho la ka paakai iioko o ua mau pohopoho nei ame na kaheka. a mai kela mau kaea l loaa m&i ai na paakal O kekalii inea kuiwianaha n hookahaha mai oia no. Iwaena o kela puulu eha o ka iahni o ka HawaU wale no ka i;»hvii i iawe ae i )ta i mea knpi i kK lakou ia,

Miu hea i lom M lko tna H«-| WftU *oie au > ikr; t\» »»*• * *™ ft » j ana lakou i Ka pa«t*al « * teo lakm, j wa ® paina al a h»na i>ahß i j tou i'» o ka p»akfti pv» 01n , HMiu «o a liiKi m»i i manawa n. kakou e )kf n<?k | pl iMMMniniu} 410 la r«u 1 Xou Vi*«n ya jmj| ivo o 5 p>ivh« ty* bsui« iho »u mal th<» <' htSkw o k* Ha. tT« >vsivi i-i «u « ha«le" shfc me ku fkaita H«"a 0 * :n a m ehft noiiiW kuu Vino hoVc»Vr«-.* auel la w 1 i«*ha 15a V,o*<)

inafcuah!r)c 5 haawī mal al īa'ū? - hookaiu pola wai nm me ka paakai ( ioko. Ua noopiha, m kela pola a liapa ka wui a ua iu m ilio Ja h£ elua J>oho llma paakai a haawi mālla na'i: v. mu. a ua mu ae nohoi au. Ma kekahi la ae. ua maikai loa au me he mea ia aoie au i haule mailuna iho o ka lio, aole nae au i maopope mai ke aha la-au i maikai ai, mai ka paakai paha a i ole aole ne paha i kukonukonu loa ka eha. Heaha ka lakou e hana ai i ka paakai ma ke ano he laau hamo? Ua [īooinahanaliana ia ka paakai mt j ki, wai, a, i ka wa e ikaika ai ka wela l ka wai e kii ia ana he kawele a e ho-u ia ana ua kfiwele nei iloko o ke[a wai wela, o ka wela e hiki kupono ai i kekahi mea ke ku iho, alaila < noauau ia ana ka mea i maui ke kino ma o ka hamo ia ana o ke kino mr kela kawele wai. E kau ia ana ka paakai ma, kahi < ka hu'i i kela ame keia- la no elua i i ekolu manawa oka la. . . E hoike mai ana ka Hawaii ia oe ne mea ume ka paakai; i ka wa e paj sekahi mea i k.a laau a i ole ia peku i La paha, alaila aole e holo puni maikaī j a,ria ke koko makahi o ka ehā a oia ne kumu o ka hu'i. Ma o ke kau ana i ka pakai maiuna o ka kahi i eha 3 ka mea ia nana e hookahe i ke koko 3. holo kaapuni iloko o ke kino a o ka pau no ia o ka pilikia. Ua hoohana ia ka paakai iloko o keka.hi mau laau e ae. O kekahi hana ikamai a na Hawaii oia no ke kii ana a oki mai i ka ili o ka ili o ka niu a kuikui pu me ka paakai a mahope iho o ka hui ana o kela mau ihea elua a. ia wa e liamo ia ai ua laau la maluna o kahi i eha, i na paha ia he moku mauī a ha'i paha ka iwi.

O ka Noni oia laau ia a ka Hawail, ' he uliuli kona lau a he hua nohoi kona. He hana ia nc ia e na Hawaii 1 laau. O kekahi mea e pili ana i kc , noni he ohi ia kona hua ke pala a e :hookomo ia ana iloko o ke kini a e "uwi ia ana a o ka wal e hookomo ia liloko o ka omole & j ka wa e makaukau al lea mea ai e inu mua ana ka mea ma'i i ua apu la. He mea hoo'noono ai ka ka noni.

Aole o na Hawaii wale no ka l lawe ae i keia mau mea i laau no lakou aka l 'o na Ilipuakea no kekahi. O kekahi 'oia poe oia no o Lope Haina o Puuwaawaa a o ke keiki kaulana hoi aina a o ka makua o na Hawaii oia wahi 'i keiamanawa. Ua moku pu kekahi a'mi o kona manamanalima nui, he niau m&kahiki loihi i kaahope ae. He pani-] oīo pipi oia ia manawa a i na la opio no īa ona; laia i hoohei aku ai i ka pipi ua hihia iho la kona manamanalima nui i ke kaula a hoopili pu ia 'i ka umuku o ka noho a moku pu u?manāmanalima la. la mau la nohoi he kakaikahi loa na Kauka Lapaau a h,e maniao nohoi ko lakou wahi e noho ana, a aole no he mau kaa e like me keia mau la he manawa ole e hoet ana ke kauka iJfcou home i na e loaa aku ana ke kelepona kahea kauka Ia manawa o kahi nohe o na kauka oia no ma Kohala ame Kona Hema, mai Puuwaawaa aku a hoea i Kohala he 60 mile a pela nohoi mailaila aku a hoea i Kona, Hema, e pela nohoi a hoea i Hamakua. Ua hoao oia e loaa kekahi kauka aka hf hana nui ka loaa ana. Ma ia ahiahi i eha o ua I no Lope Haina ua hoea maila kekahi īlipuakm e aku ma kona home, a he no paha ma kekahi olelo ana ae. Ho Hawaii ma ke ano o ka- noho ana, a o ua mea la oia no o William Hydr Klee (Wile Laikii o Kauai. Ua hoea mai oia mai Kona mai a no kona manao ana e hooaumoe iho nia ka home o Lope Haina ua klpa ae la oia ur. home kuahiwi la. I kona hop;v ana aku keia ma ka homo o Lope ttalna f lioloholo ana o Lope Halna maloko e ka hale me he mea !a ua hole a ki< pupul, i kau a men o ka Va nlnau malla nohoi u ia T.ope Haina heahu la ke!a kumu ano e ona. a na kuhikuhl nku la nohoi o I ope Haina \ kor.a liiua. O ku mea mua loa a l aikl i ninau aku <ii ia Lope Haina i nn paha ua ike oia i kahi v loaa »i ka noni Ua !u>ik<f aku ia nohoi o I f ojv Halna he loaa no ka noni mu kahi koke mai l ka hat« a ua hennma ia ak\i la kfkßhi m*v kaniika no kii ann i na Hua nm\ anie ka ln«. t Kww mai ok« noni ua kli nku la i ka &>».vfcal a lawe uuūki a kuikul iho la sne ka )noi\l aI ka hui ana ltan ia !ho U ,tm kulu o ka ('ha o ka !ima o 7 op? jlaina WaSv. a t Haina hoike su [*i mahope iho i ka va ka kfia t ia *ku ai m<rtu«* o 'eluii. he kohu me la kn h«" huth\V kai kau in iho ma kona Hma ?» r.a--hio',o loa