Ka Hoku o Hawaii, Volume XXXI, Number 41, 16 Pepeluali 1938 — Ka Kamehameha Huakai no Maui [ARTICLE]
Ka Kamehameha Huakai no Maui
lt) tc<-ia nioolelo v piH ana i Ka Kann'hamehu lli'aKni ii<> ua hoolōan ia nmi ia m.'ikou niai ka »H"i haiiohnao Lineolii līolst.'in o Maui aia J. B. Di.\on o Hilo ri :-i, 11 o k<'tahi ona kin moa hou o ka Hoku o It;>a'oia ka makou o hoopuka aku noi no ka pono o na makamnka holuholu o ka' Hoku o Ha i .Vaii]
Aole a lakou mpu o-le a pu puhi paha ia mau la no ka hoike ana aku i na pualikoa a i ole e haawi aku paha kejs,a£ii. hoailona no'ke ala ana ae i ke kakafiiajsa a ole nohoi he mau pahtt no'ftoofcani ana i ka wa e hoakoaai & i ole ia ē kai like ai paha na «awae e llke me na koa o keia au e oee nei. Ua laweia aku na kauoha ma o nā kujtini la a i ole na elele paha ma na wahi like ole o ke kahua a 1 ole i ke kikowaena paha o kahi o ke kaiia. Ua haaleīe iho la nohoi ua mau PU&U nei i na kapakai o Hawaii, maluna o na waa kaulua he nui ma kahi o ka 20,000 kanaka, a i puunaue ia hoi ai. hoi he 16,000 e pae aku ma fa kāpakai o Ka-a ame Waihee, a 6 e koena iho hoi o 4,000 he poe nee laleou niamua ma ka aina mai Hana mai. Ua hoakaka pu ia nohoi o kela = ame kela koa pakahi no laJtm» iho ua maopopo iaia kana kauofta a me k'a mea e hana aku ai i ko U&oti w'a e pae aku aī i Hana. ma ka «000 hema o Maui.
lla' ke kakahiaka o ka pae ana aku, ua kau maila nohoi ka Hokuloa, ka hoku alakai o ke kakahiaka, me kona nanl, ua nee aku la nohoi ka auwaa kauā «ia_ ke kowa o Ale nuihaha. "Ua p& milla noīioi ke aheahe makani a un kokua nul iam'aila nohoi na poe lioewaa, a o ka hana aku i koe na na kla waa. Ua kau ia aela nohoi na paleu moena a o ka pea ia o na peleleu iā na auwaa kaua e holo nalanehe ia, la maluna o ke kai. Ua lako pUiiohoi kela ame keia waa i na paiai, no koko i'a māloo ame ka uala, na huewai a 010010 paha i 'piha i ka wai, a aolē nohoi he wa na kela huakai au moani i hoopilikia ia aku ai na hoe waa'no ka nele ana paha ikeo a i ole f kekahi mea ai paha.
0 ala i" hoolala niua ia ai e hoonlaka a'na' ia mai ka lae aku o Kanhola, ma Kohala. A ia lakou i kokoke aku ai ma na kapai o Maui. ua hoomaka maila nohoi o Keeaumoku e kanenae i kekahl mau mele iaia i ikt aku eii, ia Kauiki, no ka mea ola n< l|e aJakai nui o kēia auwaa kauā, a < leeia wahi hoi o KaUiki oia no kah hanau nohol o kana kaikamahine < Kaahumānu. /C ua mele nei ana i kanaena; ajcu ai no kana kaikamahine: lte kupa maila ke kai o Makuhano 1 ka pali o Kauiki, Wali aku la ke one o Puoekahi I ka hoohaunaele ia e ka awaawa, Wahine kakēkake wai o Puiiahoa M'kiala halawai Konale, Ōle lua ke kai o Kaihalulu i ka makan Kani oleole ka ua iluna o ka lauhah ala Kaiwiopele pelē kani mau no ia no Haneoa He mea plo ōle ka wai no Kumaka AHu kapeke a ka' nalu o Puhele, Ik« i na ipu huailua o Hamoa. . Ke huai maila o Makaalae Ina ipu a ka makanl lSte he lae kanaka'la, no, na, il'o inuwii. IVr hoea aku la nohoi ka lm'a ir.uf 6 lia Puali Kaua, o 4,000 kanaka k; nui a pae aku la ma kela ahinh! a pu ko lakou hoomakaukau ana lioi 110 k< - lakou kai *ku ma ka aiua. ik lakou i halawai aku nu 1 kokahi nu r|a fiue ia maī a I ka wa nohoi e hnl! lilHla ana tia koa n«le "no ke kula ' Ilte a aole uo he uluaoa mawaenr ō na koa, a ua hoolohe ikmio !a noho ha kauoha a pela no tnp ka hooko īio mii ia ana, a ua maojiop<» »o i k 'lii aH»e k*la bba na kauoha apau Ma ia po iho nohoi ua hulawai ak\ la lakou me na kiai muu loa e ka f uo mi tfta ke e aku ai no Wal luku a ua hooauhee ia aku na po,- < īiaui a hiki i ka papu mn ua puu < Puuīeoae, a ua iawepio 1a maiia h<r u'ā wahi la e na koa o li.iwaii uki' ma ke ponip ( >nt u 1; > 1» ae. t'a uaiiea m> paha n:i ka naka oia wuhl |a maini«n m k« lak.-, manao mna oie o hoea nku ana hr kupueu no kn lawe aiui 5a wulil V ialii i ltio|>lo «H" i 3iu knnaio u» t ik> 1« u «n kap.» ! - kapua) o K«n»»ham«h.» a k'' ■> i.i u< ktl* inoa a iUki mai ī k<'ia hu a k;j kou # n«v iwi. O k.l n»aivi.» nui k liu*ofeto %<tn uo ii ka h«V)kahun n-uo 0 ! k»-:».* l.;'hua mk Miiui. Mamaa m kr kal.'hu in ' o aa ;« M.uiī m«> k \i ■ku tta lht>! 1« nu Mk l*l»| WiU )»a hu.i m,)i .. u< he'a la jm* a ua m:o.«niaTam-i .;< !■ nohol la. ua k,-.t i i» \h-< Inohoi k* ekua ka\n t o m k« koikelKe m«t »><■! \ loui m:,n
ImlnmanH i na r> kukn kf!a mnu liulu i kai-i ūi ai mahina o ke akua loi o mr ka pulelo ana alaila he hoailona malkai ia no ka loaa o ka lanakila ka liooili kaua liou ana aku. T"a manao jo Ica na Hawaīi i 'na akiia o la !ton ia mau la a pela noiioi me na kllokilo. am.e na kaliuna, no ka mea ua liiki loa i keia poe ke.hoiko mai ,i i i oi li lani ame na ouli manawa. . M'u Naliiku a hiki ioa aku i Keanao. a mai laila aku liyī a līamakualua a hoea loa i Kokemo, a lmli aku no Hamakuax)oko, ua ike aku la o Pealii nme
Kamehamelui i na puali o kona lioa paio ua liele a kau ka -weli a e auhet ana hoi a e kamoe pololei ana 110 Wailuku, a malaila hoi ka puali nui maīalo o a Kalanikupule kalii i hoolulu. Ile oia mau nohoi lakou a aole he mea c iakou i mauhiluhi a e ku niakaukau .aua hoi rio k nee mai im.ua 110 ka ha-
lawai aua me keia poe kumohewa 5 ko lakou aina. Ke nana aku i ko lakou ano ia manawa ua hele lakou a pii ke ena no keia poe komo hewa wale aku 110 i ko lakou aina.
la .Kainehameha i nee aku ai imua ma lea aina maluna o ka aina pala'halaha o ke Kulaokamaomao ua liaawi aku ia oiu i na kauoha i na auwaa apau 110 ka pae ana aku i ka aina a e wehewehe ia na iako ame ama o na \vaa apau. O ka manaenu i o keia haawi ana aku a Kamehameha i keia kauolia e weliewelie ia na ama o na waa apau, i hiki ole ai i kekahi mea a mau mea paha ke hoi hou aku i lvop<? no ka huli lioi ana mai 110 Ilawaii a i ole ia holo aku paha 110 kekahi wahi okoa aku. Nui no ka naauao o keia kanaka i ka l-.ana ana pela. Mahope iho nohoi o ka liooko ia ana o kana kauoha no ka weliewehe ia o na waa apau, ua liaawi hou aku la oia i ke kauoha i ua no ko lakou komo aku
iloko q ke kaua e hoomau i ka hakaka aua a hiki i ke kauaka hope loa, a e hoelialike ana paha e like me ke Puke Weliualooia ma ke kaua o. Wataiu he mau makahiki ieliulehu ma iiope nmi i ka wa a ke Duke hao i alakai aH,u ai i na puaiikpa Pelekane ame ke kauoha ana aku i kona mau koa,'' e kupaa a hiki i ke kanaka hope loa!"
He umikumamaono mau Ikanaka, lip eha mano. pae aku i Ra aina mai na auwaa mal ma.kela- kakaliiaka, a j māhelehele ia ma na puall like ole a I hoolake ia me na ihe. oo; ha palii puhaka ame na maa. Ia lakou i nee aku al imua āo ka halawai ana aku me ha koa o Maui e nee inal ana no ka haiawai ana me lakou nei. a oiai nohol ua hoolako pono ia no lakou me na mea kaua like ole'a i like nohoi nie ua koa e Kamehameha, a i alakai ia mai e Kalanikupule kekahi mahele, a o kekahi niahele aku hoi e alakaiia ana e kona hoaha au e Koalaukani, a he mahele okoa aku nohoi kekahi i alakkila mai e kekahi o ko laua hoahanau e Kaeo, moi o Kauai. O keia poe akd f ali.kaila mai ana o Kaee, he pot koe lakou i hookoe ia mahope, ' O ka inua !oa o keia hooili kaua anā mawaena o na Koa o Kanu'luuiw hā'm# ka enem! ma Kahului no ia, a malia ak\t a Makaweln. a hoo nku i Paaknkalo a hoea 1o:i i Waiolm, l'ā hahani no keia hoolli kaua atia mawaen» r» aoao a i elua. Oiai na kanaka e lele ana inaUuna aku o na waa l pae «ku aj i ka aina ua hooma-' ka malla noh<»i na puali koa o Mau' e lele kaua mai mai ka aina mai nu ka manao aua o ka nv a waU* no la < hlki ole ai i keia poe ke pae aku » uka o ka «ina. Rta nae aole no lakou 5 h< «maopopo ao ua hoouun muu ta ] kekahi mau pual! ma kekahi aoao ak<. i « Mnul n ela hihou ko neo tna! lu'! a! k«a pomi ae mnhopo o kHa n>au pua!ij r Maul Ta loaa m«a la Kamehann h • kn Ike ka hoomaopop atta } ka la ! kou men hana aku a i wnh? «» holo i l>ono al kann hiiakal un hiouna «kr 1 ola I na koa o !!k<* me 1« a Uakou t j Ike ai« im»! mnhma ao, t*a pa » a«* nohoj« kehi' ntnhel<> ms Hana a ua n, t > nu'la ma aina mai a kaa po>!.> n%h<M mnhop»* o na pu«1I o Maui n kr« alnkal ann n K»molmtnoht . ;< <» ka Allhl knua mil mat?ilo aku o Ka Vt>M;upul«' Va Vlo nkn nohol ko Knittoham«hn man koa »n 1 l.tvi . kwpnlo m-M !U?n ?.< h* 1 l on u*M m'al ko liomo walo m\n r,ku t1 *. nlna ma k» -1 nla < ■■ i'?»nmr. - ;»m>- runnrnf m*- ' >« nv i 1..,*, hu* ka Inwi» «nn s<* ; "'.oii tm u V,.-u'Vnhnha nH a f n ., ti.\.>n,'.V i n> ii »* niu