Ka Hoku o Hawaii, Volume XXV, Number 43, 5 ʻApelila 1932 — He Kaao Hawaii no Laie-i-ka-wai [ARTICLE]

He Kaao Hawaii no Laie-i-ka-wai

MOKUN X 1 io* n«sih?l3 »',» biki mea keia ; !una poro o MaunaUhilah}, ike aka la keiai 'īe inuiniue ft p!o ana ma Koolawioa. e;ike me kana ifse ana : kona naau la ilana o Kalalea . # A hiii ka<a i Waiapoka, *ahi r aialamala ai o Laie-1-Ka wai, ike iho la oia aole he kul«ana V\ipono o>ela watii e moho ia ai ē m alii. I keia mannwa nae a ka Ma*au!a i hiki ai itaila, aa nalo mua aku o 'Waka ma kahii huna ia ai ō Laie i ka wai. I ka iainawa nae a ka Mak&- , ula e kunana ana, alail3, īke akn !a oia 1 ka aleale ana o ka wai o ko W*kB \m ana a«u. Oielo īho la k* M£katafā iloko ona. _; "He mea kapanāha, aole hoi he makani o keiajua wai> kulēana ui !a hoi ka ana o ka wai, nae he aiea h«* e a'ian ana, ā ike ae nei ia'u pee iho a«i_ Paa ko V/ata manawa ma kaW o Laie ika wai, hoi mai !a oia, aka, ike ae la' keia nailoKO oka wai i lieia mea e noho sna naalii na iho. emi hop« fcou ak« la o Waka. uo īa mea/i3a manao oia 9 Kahauokapaka keir mea mā ke kse o *a luawai. Hoi ho'ia aklT la e Wak'a rr.e Vana moojpuna, a hiki i ka molehuleha ana. hoomakaMu hou mai laoia tne ka mana« ua hele a«u keli mea ana i īKe ai, a'<a, iaia r.o aa MakanTa pei rca kana wahi i iioho mua ai, nolail'a, hoi hepe ho\i o Wak».

Ua noro Makaula nei ma ve k*e o kela luawai, a mee oia iralāila a a© i» po- Ia &na ae, i kaHianawa molehu'ehu aVa ae la ois; ike a'tu !a keia i ka pio a ka ar.u«r ;e i uka o KuKan;- j loko, haaletfs keia ia waKi, kaa - pnni keia b Oshu nei, ma Koolau? poko kona hele rrua tna. a ma j Kona n*i, a mai anei aku hiki ma Ko»a nes a mai anei aku hiki ma Ewa, a hi«i keia i Honouiiuli, i fke aku la ua M&kaula nei 1 ka[ pio o ke anuenue iuka c Wahiawa< p?i loa aku la o:a a hifcli Kfema - ® oha ; a ma!a;ta oia i moe ai a ao ia j po, ao!e oia 1 ike i kana mea i uka i li mai ai. | MOKLNA II j

Nele ka Makaulā i ka ike i kana mea e ukali nei, haalele keia ia K & ir>aohß. hlk? keia iiuna pono o Kaaia a aalai'a ola \ ite ai e pio *na ke anuenua 1 Molokai, nolai a haalele ka Makauia ia wahi, !*aapun\ heu ia Oahu rei» o ka lua ia o kana'liaakai kaapuni ana, i mea e hiki aiia ke ike i kana mea e u%ali nei, «e ka ff*ea, ua ano eka hana &ke anuenue, no ka holohol°Ke ana i k»la wahi keia -wahi. I ka la a oa Mahauia nei 1 haale'e ai ia Kaala, hiki raua aku oia iluna o Kuaraooakan«, aia hoi e p:o ana ke anaenue i Molokai, e &u *oa ka punohu i uhipaa e na ao hekili, ekolu maa īa oia n«i nia Kuan»o«jikane, ma hoe-— mau ia ka uhi paapu a ka ra ka moe l ka tha » na tt oil nei malaila ioaa ia ai he waa e hol3 ana ' Mtlokai, kau aku la ola maluna o ka waa, a hol«> a«u la a like a Hkē o ka moana, losa ka manp.o ind i na mea waa, no ka me«. \ra nlnhna laaa \ua Makanla nei no hiamoe »me ka ala n rr,aa a:n o k%hi puaa 4 ao-oo mau no hoi q kahi mo%, A no keia kunou aka 1e ka mea o ka waa i ke ka naka ilana » e hoi hou li waa i hopo, a hoon»hohott ī

i MV/ffuila i Oahu nei, a via !ikf i ka" mnao ona i»ea waa rn» ia mea e hoihoi hnp? ka wja e fr;oe ana kft* ka Makaula ia manawa. Hoohuli »e la'ina mea waa i waa 1 hope a hoto i Oahu ne?. ia mar».va a ka waa e hoi hope ne', iho la k» Maxau!a i ia pa ?na a ka ruakani ma knn;* i»£,— j ualina no ka ai« a . ua maopopo ia: ii kahi ā ka īaikani ipa ai T. ka j holo ana naai Oahu a\u nyi nea— n'io iho la ola. ma kal inai kt rna kani e pa nei.

Nolaila. kaakaa ae ia na maka oka Maiiaula, aia hoi e hoi hou ana Ra waa i Oahu nei, ama hawa, nalu iho ;a ka Makaula i ke humu o keia h&i hou ana o ka wsa. Aka hoi, no ko ianei wa&e 'nake e iks maopopo ika hana a *a mea waa, pule aVtt la o:a I fcon* Ahua h Ka'kauWeke,.e hoo ili mai ika ino nui maluna oka moana. .laia e pule ana iloho ona Iho. hiki koke mai la ka ina nui ma - iuna o lakou, a pono ole ka m-a— nao o Ra •* , aa. Ia m&nawa, hoa'a ae la na mea waa ia ianei. "E keia kanaka e mue nei, e ala ae paha oe t «ainoa paha he pono kau i kau mai i.i ma'.una oko maua waa, aole ka» oia no ka moe a nei kanaka la o uka.' ? aia ae la aa Makauia nei, e hooiho ana ka w«a i Oiho i nei. ;■/'; v - Alaila, ninaa ako la oiainai mea waa. "Heaha iho nei Keial hana a olua ia'u ihope aī ka waa ' A heaha kuu hewa^"

Alaila, olelo eaai la na Waa "Ua ulahua maua kop. h-'amoe kme ka alala mau o ko wahi puaa ame ke fcasi māu e ko wahi moa nolnīla kulikuH, mai ba holo *na inaī nei no Ke Kuhkuii a hiki i kēia ua pono no la hoii ia, i na !a hoi e hot> ana oe, aole' lea, ha moe wale.iho no ka kau"-, I aku ia ka MaKaula, "ua hewa olua i kuu manao, ina o kuu noho ; *vale he kumu o ka hoi hou ana o i»-a waa o kakou i Oahu, ala : la< ke olelo nei au. ua het?a ha mea ( iluna o kuaiako, ho ka mea, he lioho wale iho no kaoa, uole ana hana.' , : • Ia lakou e kamailio an-i no keia mau mea. lele aku la ka MakaiHa mahope o ka waa, a iilo iho ja ia i& ka hnokele. holo aku la iakeu a kau ma Haleolono i Mulokai. Ia iakou i hīki aku at malaila, aia bo', e pio ana ke anuenuei Kooiau, 9 like me kana ike ana 1 kor.a mau ia rr&iana o Kuamoo-— akane, haalele keia i na mea waa ak.e aku la.a«a.« ike j hana mea i ukaii aiai ai la hele ana hiki mua keia » Wai alala maluna D?no At • ianei ike.maopope aku ia oia e pio ana anuenue iiuna o Malelewaa, ma kahi nihi nih» hiki o'e ke hnie ia, Aia nae malaiia kahi i huna ia ai o Laie ita wai, oia ame kena kupanawa hine eliiie me ke kaioha nsau a Kapukaihaon ia W&ka itia ka hi hio Ne ka m«a. i k% makaula e holo «al ana ma ka moana, ua ite mu* e a\« a Kapt;kalhaoa i ka mavtavila ame kana m'āu hina, nolailA, IH t olilo n:«u ai ia W r aka nna ka hihio * ahaimua ia Lti*V lia-wai mi kahi hiki o*e k<? loaa Ika maknnla i haalet<? āi ?a W&iaUla, hiki avtt Ke>a ma Wai kola 'lalo pono o M*t<fcl~ū?'aa, iia nae « pio ana ke i kshi hiki ole iala ko *k», aka. noopōo ka makau'a i kēkahi mānawa, i wahi e hlki a! e ike i kanA rt*ea • wkaH a waihd aku i kikiiA kinaenae i honma«aiikiu muA ti, a*U niie e hiki. I l kelA la a kft maKaula i hi«» as ima Waīkolu» i* po iho, hil» nui» ke kauaha a KapukaihaoA L,v e 'ika waimana Bnoenhrrt mu

o'io a3 la o~,a, he inoeuhane Alai'a, hoaia aku la o Laie-i kawai i kona Kupur awahine, s al* !ae U„ niiieiu aku.la ke kupunawa h na i kar\a moopuna i ke kamu o ka hoala ana. H«i mai la ka nooopuna. "Ua |h : k: mai o Kapui«ika<> a i0 10 ne ' ma ka moewhana. e oleio mai aoa e aha; loa o* ia'u ī Ilawaii a hootaa PaiiUli/a ma'-aila kaua e noho ai, pela \r»a? nei oia ia'u a puoho wale ae la wau ia. hoala aku la ia oe f> j Ia L-aie i-ka-wai nae e kamail'o, j ana ike kupunawahine, h'ki iho |ia ka h'hio ma «; Waxa la, aua hke me ka moopuna € olelo ana U maoawa, ala ae Ja iaua i ke wa aaao a heie aku 'a e iike mn ke -kuhikuhi a Kapukaihaoa ia (aua j ma ka moeuhane. | liaaleie >aua ia wahi, hiki aku iaua ma Keawanui, kahi i kapaia o Kaleloa, a malaiia laoa i haja ■wsi ai me ke kanaka e hoomakao kau ana i Ka waa « holo a. i La— nai. ia laua i halawai aku ai me ka wea waa, oielo aku la o Waka ''E ae anei oe ia maua e kaipa uku me oe ma *o waa, a holo ak*i i Kau wahi i e holo? 1 ' Oieio mai ia ka mea waa, "ke ae neī wi»u-e kau pu olua me a'u ma ka waa, aka hookahi no hew? oko'u kokoolua oie e hiki ai ka waa" r . . ..

Ia maaawa a ka mea i h*opukg ai i keīa oleU "i kokoolaa" hot waa, wehe ae la o Laie-i-ka-wai i kona mpu ma&a i uiiiia i ka aahu kapa, mamuii o ka maksmake o ke kupunawahine e huna loa i ko laua hiki ana ī Paiiuii, aka, a aoidj>ela ko ka moopuna mana». llta nae a Laie-i-ka-w*i i hoika ai i kona mau maka mai kona hunaia ana e kooa ku - puwahin® luliiuli «e la ke peo o ka kupunawahine. aoie a hoike kana moopuna iaia īho, no ka mea, e lilo auanei ka nani o kBna i mea pakuwa wve- ,

I h& piaiiawa nae a L?iie i-hs— wai i wehe ae ai i kona mau maiia, ike attu la ka mea waa ) ka oi keiakeia o ko Laie i ka-w&i helekeleaa mam.ua o na kaikama hine k&ukau alii o Molokai a pani ame Lanai. Aia hoi, ua hookuii* mai kainea waa e kona iini nuīj no kana naea e ike aei. A no keia mea, hoi aku la k» mea waa We kupunawahine, me ka oleio aku. "fcl kau ioa «e oe i na maka o ko moopuKa u.ai kona hoopulou ia ana, no ka ke 'ke nei wdi ua 01 aku ka maikai 0 kau miiimili. naamua o na kai - «amahin* kausau alii o Molokai neī ame Lanai " I mai la ke kupunawahine, ''aole e hiki ia'a ke wehe ae iaia, n? ka mea o kona n.akemake no ka huna iaia iho. ' A no keia oleio a Waha :ks tfcf»a niamuli o kana noi. alai !a, holke pau loa ae la o Laie ika wai iaia mai a.ia. no ka mea, ua lohe aku !a o Luie 1 ka wai i ka oleio a k«r,a kupuna wahine o Laieika\va ; no ka maKe t*»ake e huna ia?a; aka, na mak«! make ole k?!a e hnna. A no'ka iko noaopop;) loa Ptia aku o Ica m«3 waa ia Laioikawal, alaila, ho nufiou ia i ka mea waa. Alaila. K«pu ae la ka mauao arjo e iloko ona, e b«r!o c ia apum, tjo keia ana « im ? #oi. Alai'.a» olelo aku la ua ,wiH wei ?a Laieikawai aia "auh<;B olua. e noho olosi i ka haie n«;, m oiua n» mea apau oloko. ao\-e kekalu rwea e koe.a ka haie nt; U oina, o oiua uialoko a mawaho.o ktiawahi. f ' ! Aolo i: 1

!!# mau ftuinata puanuanu \Viq nei.