Ka Hoku o Hawaii, Volume XXIV, Number 15, 30 Kepakemapa 1930 — LEO POLOAI I NA MANA KOHO BALOKA O KE KALANA O HAWAII [ARTICLE]

LEO POLOAI I NA MANA KOHO BALOKA O KE KALANA O HAWAII

T Ka Lun.ahooponopono o ka Hoku. Alolia kaua: K oluoin ao o uwlln nkn me ka mawia ! kela manao na& ko kolftttV (i ka hiwahiwn a k«n liihui. nona ke poomanao e kat» ae 1» Ko anoaiK 1 mal nfi kn maimwa a kakou na poe mana koho baloka • kn'io ;ikn ni i m\ moho p alualu nei 1 na kulana like ole. Oka nlnM i ni e hauwal:\au ia nei. no ka moho makalnu!, a h© otftio pohni in. ho mea i ike ol» 1 ia. mai kinohl mai. a 1 ke!a kan liol oa ;<la nini la k<Ma kuep nui. o ka hele ka hoi la o k« koe a ala okoa mal nn ka mnkai o noho net no i ba hana, malalo o mnainui Sam Poa, hoaha !>•»• o koia. ho moa oiaio no ina, i aa kekahl makai e holo kt»« i kona haku. ua-loaa iaia ho mau knmu kupono no la hana ana, aole liiki ko hoolo i' ka oiaio o keia. a he mea pono k>a lala ke hoakaka nku imua o ka īohulehu i na kumu kupono apau ana i manao al. I mea hni o loaa mai ai kona kakoo ia, aole hoi o ka hele hoomeamea wale ;»ku iiii, a 01010 aku i na mana koho. he mea nono ta Sam Poa ke !awo i k;i uknhnomau. aolo ia i lawa. aka. e hual nan akn 1n& kima kupono 010 a nau o lawolawe ia nei e ka oihana maka! an 1 Ike a BlOnopo ni. ponoi naha. o koia makai ka mea nana i hopu i kekahi ma-knnmk-i haolo koikoi o ka alna o īīilo nei mamuli o ke kae i ffa mla Vv>lulm kn:i ni;v ko alanui aupuni o ko kaona nei. no ia kumn na hele aku la konnimana. a hoiko aku la i ka makalnui Sam Poa. no keia i-.ana i kn mnkai iaia. heaha ka mea 1 hana ia maf 1 ka makai. Anhea o ka makai. ua pau oo mai kou noho makai ana. o ka pan ihola i. t > ia V malione mni. hoaha la na kumu, kii hon ia e hoi hon ik>ko 0 kn oihana makai. a ko holo kue nel. Ho mon pono paha o hoaial ia aku kekahl man mea a maa knmn 1 unono no ka hiki ole ko hoomau hou ia Sam Pua I makainni, e Uke paha ponoi: Nana ponoi no i noi aku I ka Ahaolelo ma o na hoa kan kanawmi oia mnu halo. o hookomoia i piia kanawai ukn hooman nona. aa <"a kn l»v> noi. ua hooikaika like na hoa kan kanawal o ke ta)m o Hnwaii. no ka uku hoomau O $350.00 o kela a me keia (O ke koomi o kona man la. aolo keia he hana maalahl t h&na ta «I, aola, aka. me ka hana nu! a hikl i ka hooko ia ana. a ! ka hooko li wui o kona makomake. heaha hoi ke kumu o kona lawe ok laM no ana i nol ponol aku ai? Aole anel ota 1 hoohaahaa ak« t M Ina hanohnno kaukanawai o ka Ahaolelo. aole aae! ola elah» «Hi a na ho i iianohano kau kanawai a hok>. na apono pa la ta o na ninna koho. na makaainana o ke kalana o HawaK. a u» ka aea na ka lohulehu na na mana koho k koho !a lakon a tmk& | poe halm kanawal. a o ko ka iehulehu ieo nohoi ia? O ka hoomau ana ia Sam Pua. oia ka alahele a me ke lram« e h*Kihikiwawe ia mai ai ke aupuni komiaina. Heaha na lun, «ti na maka hia'i. moe <>10. o na honhanau lli puakea o kako«, ke hakllO l.ia niai not 1 ka hookoie anpnni ana a ka olhana makai o kake* ael. k«- hookiiukuii mai noi lakou i ka aiu o ke kaula. a na kakoe »o kaknn . h.»«hihia iho a pjui I ka paa. 1 ka paa hemo nle Healw ta, « ktt iiookuukiiu -wulo ia nohoi. a mo ka pulama ta <vna hana hakHwkl kanaw.ii o ka aiua e ka oihana makai. nele k* aupnnl l ka walhowi <4«, .< i oio. Ī kokahi mau kokua mai. n<> ka mea, o ka olhaaa inakmī. be i-ihana imi loaa ia o ke aupuni, aole mea nana e hoole —' l ketft. o ka h.»ollhi o ka Oihana makal o ka makahikl Oka lo.ia o k<-ia niak «hiki aka la hop.-- ihola o Aukake, he ot & onii mai ua hoiko !a mai o ka haahaa kw kela lloko o ka nnr(nt>tn o ka oih iii.i makai ,< himkuku mal kakou. na loaa he $10,006.05. M honlilo ho iiMnnmoo. «a «ke me ka pnka \tm awL aI ka Mn i Iku i koia m.ui mahlna. he nele no. Ina he tou kekeM, li Hih luilu io,T. a iiia lio Va mau penel. e komo ana ke a«9m! Mb |i n, lu OKa aio Va neio loa anel ka alna Ila tuma ImIMaM tt»M. \\rti 'm» p, hi. i «ha ai ka malama ana i keia he)«n« t«t 4 k||||, tr>« *«o hooiiw* Ael« ftMt * |ratt tt>M #'

abuvale nei imua o ka maka o ka lehnleini mai o a o. hoopakele hana hakihakl kaoawai. he alahele La e hoohikiwawe la mal al ke aupunl komisina, pela n.i ko'u man»u, u« moakaka anei keia. aoie auei, pela ko oukou manao? . Aoie ona oleio maluna ae pili l na heluna makai, e manan mai ana oukou e na makai he kue au i« oukou. aole. aole. aole ioa no. a no ka mea, aole no oukou ka o ka nana maka ana i na hana haki haki kanawai, a hooko ol<> aku i ka oukoa olelo hoohiki i hoopaa ui. pau pu ito me na poo oihana, aka. ua papa ia aku oukou e ko oukou mau mua ma ka hana. aole e hana ia man mea, uwoki mai hana wale aku. pela mai no na makai i hoike mai ai. 'Aole anei he mea na kakou i ike kumaka. ka hiMikuii lala ia o na hana liakaka moa. pili waiwai. hookamakama, puhi. malama, kuai, kalewa waiona a puni ke kalana, a I ka wii <> hele ia aku ai i keia p<»e no keia hana hakihaki kanawai. olelo mai la lakou. ua jx>e hakihaki kanawai nei, aole ioa lakou e hiki ke hoopilikia ia. no ka mea. ua uku lalkini lakou, uku laikini pule, a uku laikini maliina. aole anei.pela? A i keia-mau la mai nei. ua hoomalolo nui. e kakali nui ana, me ka hooikaika pu. no ka puka hou no o Sam Pua, mau no kona mau paalalo a pela aku. alaila, o ka wehe hamama hou ia aku no ia o na liana hakihaki kauawai, a lilo aku no i mea alakai nui aku i na keiki a kakou-. e hoomaamaa iloko o keia mau hana, a lilo pu aku i T>oe hakihaki kanawai, kahe a wai aku la na pomaikai mahea la, e like paha me kekahi mau olelo ia. mai haalele oe i keia kulana, no ka mea. he kaa loaa wale. io pipi loaa wale, ia loaa wale, a nui aku o ua mea loaa wale. ina pela, pela no ka nele o ka waihona o ke aupuni. ku malie ka huihi wai <aole hanal aohe wai e niniu ai. (aole (lalai, a. hoohikiwawe ia mal no ke aupuni komiaina. Ela hoi keia. heaha la ke kumu o ke kapa ana aku o Sam Pua, ma kana hoolaha nupepa. no ka p<c o na rtakal mahope o ka ulu kuwawa. he mea oiaio anei ia. ina pela. heaha na kumu. aole anei aia kekahi kumu nui ilnko o lakou no.ia hana ana. he oiaio anei na mea e pnka mai nei mahope o ka uiu kuwawa,- e olelo ana. e holo wale ana no o Sam Pua a puka. puka pu me na lunakiai punahele. no lakou paha na Inoa i puka.ae maloko o kaH"ku o kekahi mau pule aku nei i hala. alaila. waiho aku i ka haua. a■ haawi aku ia noho no Makini. ma ka hookohu ana maio ka 'papa lunakiai. a o Likikini ka hope makalnui, a o Pakele ka moho a ka lelnilehu i noi aku ai, ka pulakaumaka hoi a ka puali makai ma Hilo. a pnni no paha keia kalana. mahea ana oia. kapena makai anei. aole jVāha. e ku ana paha ka muli kikala i ke peku mahamahana. ua woki oe. pau kou ixmti. hoi aku oe iloko o ka puali koa lalnii. malaila oe. aole on kupoiin me maua, aolt> mea nana e hoonarueue mai ma keia mua aku. moe oluolu'ka po, he oiaio anei keia. ina pela. alolia no oe e I'akele. e alakai'lalau ia nei, aole ka pahā i loaa ia oe ka hoomaopopo, loaa aku la nae i kou mau hoa makai ka Ike. Penei. ī kekahi manawa i hala aku nei. ia Sam Pua iloko o kona naw-aliwali nia Honolulu. ua hopu aku la o Makini i ka hoeiili makainui hookele aupuni kalana no ka manawa. ua pololei no ia. a i ko Makini manawa i inakemake ai e holo i Honolulu. owai ka mea pololej e pii ae e paa i ua hoeuli a ia, aole anei o ke kapena makai. aoie anei o Kapena Pakele? Heaha ka mea i hana ia. ua liookohu ia ae la o Likikini ma ia wahi. a pehea hoi ko Likikini wahi, makaikiu. ua wae ia anei kekaiii mea ma ia wahi. aole. aole loa no, puliki paa ia no e Likikini elua oihana. aia mahea ka hoi o Pakele? A ina ua hana ia ia liana ia oe e Pak< k' mamua e lakou n< j i im, a i ole, e laua nei. aole anei e !>iki ana no ke hana )iou ia ' pela ma kela mua aku, e laua iiei M am«- L liiki no. ua maopopo no ia oe keia niea, aole oe ht». mea naaupo. o ka ni*-a -tii aku lek- kolieoheo ana oe me he manu la. pau ka pili aloha h<m ana me on ni ui hoa o ka oihana makai, i kau mai ai na maka o ka hilinai maluna ou. aole anei keia ka mea huna. aole anei keia o ka mea oiaio. a ina oia ka oiaio. e pau ana anei na hana hakihaki kanawai. aole. aole, aole loa no. pau loa no na ole ehiku. a he nui.wale aku no o na kumu. Me keia.man kiimu, manao au e loaa ana no ka ike a me ka hoomaopopo ia kakou i ka kakou olelo hf>oholo o ka la 4 C)katoha e hiki mai ana, aole me ka .manaoiiio. aka. ine ka hilmai aku i ko mua pono a maluhia. h<> mea po:,o hoi. a he hana ku no i ke aloha ko kakou hoomaha ana īa Sam Pua. no ka mea ke ku mai la nn kela puu nui 0 $350.(K> o ka mahina i kela a me'keia. mahina. a pau na Ia o keia ola ana, he kanawai hoi e ku nei. i makaukau mau no kona apo oluolu ia aku. i>au ka luhi. pau ka hooluhiaiia. m<>e maikai ka po. olunlu' ka noho ana a pela aku. he'hewa-anei keia? He hana makehewa anei keia. noonrH» akahele ia mai. a i ok> pela. «' hoopaakiki no anei kako'u"me keia mau mea no la apau a kakou e hoohewahewa' ole nei. niea paha a noho mai keia kau "ahaolelo. a hoopan ia ae keia kanawai. e kau waiwai ole nei iloko o ka huke kanawai. ina kakou e hoopaakiki ana, o keia no 'ka mea e hiki mai ana. oole <* hala k'eia olelo ,]>au ]m me na hope makainui i hooloaa pu la ai ke kanawai uku hoomau kui-ka-.va. a hoi iho I ke kanawai uku iioomau kumau. ina ka lielu pakeneka ka niahele. a oia no paiia ka manao o k< :a inau hope makainui, wshi a kekahi o lakou i o.lelo .aku ai i ka l«>io kaiana, i ka wa 1 koi-.ia aku ai e waiho mai i ka haiia. o ka pan<- i wai.ho ia aku. ua hailele a ua waiho mai anei <>• Sum i'ua ī.ka hana, a-o)e—ina peia' ea. aole no au e waiho aku ana i ka noho h<n>e makainui. aia no a hina ke kumu pela no e hina ai na laia. pololei aiu i keia, a pe.hea kahoi ka ukuhoomau pokeokeo, mea ole no auei' īa, kar no o ka apo aku ia mau puu nui niamua o ka nalohia aiia aku. a l:oi iho ilalo i ka puunaue pakeneka, pehea ia. hewa no, ina pela. kupanaha no. A i ole, e olelo mai ana o Sam I 3 ua, he alo'ia no.au ia'u mau ke ki, he oiaio anei ia, ua loaa an-i ī lehu'lehn ka manao kuhihe.va, e hana ana keia mau moh" m,ik.> •, ;i i ka haiia iiaaupo. o ka hoopau ana i keia puali maka'i-"holooooa a p»>ni mai i poe hou aole, aole, aole loa no, ninau ak.u no hoi ia lakou pakahi. a ke ole au e kuhihewa, e puana like aku ana no lakou.- ao]e. aole. aole loa uo. nohea mai keia manao polopolona. hilalnla -ole. aole anei e olelo aku ana no keia maa moho, aole mahma a ua makai ka hewa, aia n<> maluna o na poo oihana, ninau aku iio hoi, pela palia e maopopo ai.

aolt' o ka kuhlkuhi olaulau. aole anel ke hea mai.nei ka leo o ka lehuk'hu e liook)li ka hooponopono olhana makai, a e iawe ae i ka uku lioomau. Aole anel- lie niea īMino o ke koho ana aku i kek&hi o keia mau iuolio holo ii»'i, hc liana h«wa anei ia. aole anei he poe kuppoo lwuenii <> kt?ia poe moho e liolo nei, aoie anel no ko lakou manao ana ua kupoi)», ke kuniu o kn lakou holo ana. aole anei no ke kupono i l«a:i ai hc eluu o k<-ia muu moho ka'laikini loio, ina pela, heaha ka ):<>opaai>aa ana. O ko Saro I'ua holo kue ana ia makainui Wna. Keolanui, i kona wa t noho makainui ana no ke kalana o Havaii, a he Hawall ponoi nohoi, o c paa ana nohoi o Sam Pua 1 ke kuiana kakauolelo no ke kalana o Hawail ia wa hookahi no. alaila, o kona, Sam Pua kft ana. aku ! ka Keolanui mana iii. a kaili mai. ua pono ihola la. ao ke alualu &na o kt>ia poe molio i ua kulana makainu iia. e paa ia neie Sam Pua, claila. ua hewa loa lakou. pehea keia, kaulike anei keia, ke mauao nei au. o kakou pu no npau. aole, aole, aole loa no, a pau na ole ehiku. E loaa mai ana paha ka pane, na kona mau hoaloha 1 kono aku iaia e hoio, aole anei pela nohoi keia poe moho, heaha hoi ka like ole? Ina paha ua ike ka iehulehu ia manawa i kekahi kina'una'u o Keolanui, o ke kahea ana aku paha i kanaka i ke inoa pake wahi a ka mea Hanohano Makekau i hele hai olelo ai a i ole o ke kamana ia paha o ka la Sabati. a hooholo ka lehulehu he mea pono e hoololi. a p<>hea hoi na hana .liakihaki kanawai iehulehu, i lihi kuleana 010 mai o Keolanui, e hoohana ia nei malalo o ka noho hoomalu ana 0 Sam Pua ka makainui. i na la eono, a pau pu no ke Sabati, o ka 01 aku no mai ia la, alaila. e hoomau aku no. hewa loa ihola ke hoololi. he kaulike anei ia? Ina ua lokahi ka hapa nui o na mana koho ia wa. me na wahi kumu lahllahi loa, a hoololi aku la ia Keolanui a ia Sam Pua. pehea, aole anei nohoi i kupono i ka hapa nui o na mana koho o keia wa e hoololi a hoomaha aku nohoi ia Sam Pua, o ka olelo liooholo kupono lahilahi no ke kapae ana ia Keolanni, o ka olelo liooholo kupono manoanoa, hana ka haawe i mea ai ia Sam I'ua, pohihihi anei keia, kai nohoi o ka hana i ka hana kaulike, koho 'ae hoi ka hapa nui o na mana koho i kekahi o keia mau moho r holo nei, mea paha nohoi he poe kupono nohoi keia, a hana ia hol, ka pono, malama ia ka maluliia. pehea hoole aku no? 0 Keolanui hoi me ka nele i kahi uku hoomau e ola ai me ka ohana kana mau keikimahine maka onaona, e hahai pu ana i ko laua luaui makuakane. ma na wahi like ole o keia kalana me ko iakou niau leo mele hōonioni puuwai, e hoalohaloha mai ana i na mana koho e koho aku a e aloha aku l ko laua papa. a me ia mau hoalohaloha he nui. huli kua aku la na mana koho a hoole iaia, aloha ol(* ia aku ka leo o na keiki. heaha ka hopena oia hoa kanaka, ku ■aku la a hele, pau na pono i ka lilo aku, hele manewanewa aku Ia i ka aina inalihīni o kakuhihewa, ua poina anei keia mau hana aloha ole i kana mau keiki e noho nei ma Hilo nei. ke manao nei au aole lea e hiki ke hoopoina ia ke aloha o ka makua. a o keia hoi ua loaa ka ukuhoomau. ka pono no ke koena aku o na la e ola ai, pono ole loa ke hoololi ia. hewa loa ihola ke koho ana i kekahi o keia mau moho e holo nei i mnka'inui. 1 keia niau la ihola no. i ka la hope loa o ka waiho inoa holo moiio. lu l>' aku la ka makaikiu o ke kalana o Hawaii a me Akina, a inma o ka luna hoomalu oluolu, maka onaona, waipahe, a kaa aku la i ua niakaikiu • nei ka olelo hoolauna imua o ka luna hoomalu, a 1 'h'lo aku lu. aole e holo kue ana o Akina ia oe, na makou na ka oihana makai i kaua aku nei kiia e noho, aole e holo kue ia oe. Heaha ka inanao o ki-ia. noonoo akahele loa ia mai kela nane, aole anei ua kanaka niakua nohoi o Akina. aole anei ua hiki nohoi }a Akina ponoi. nie ka ukali ole ia aku e ka makai. kohu paahao la, ke hele ponoi aku i imua o ka luna hoomalu, a hoike aku i kona manao ponoi holo kue ole ia Spen<rer, aia ka me ka niakai, alaila, hiki ia Akina ke hele aku, aole anei he Senatoaoia. a ka lehulehu i hoohanohano aku ai, he kanaka naauao, hope ole. pihoihoi ole. e hiki ai no la iaia ke hoike i'.ku i kona manao ia Spencer, kohu ole. Aole anei keia he kono ana aku i ka hma hoomalu Spencer e huli aku e kakoo ia Sam Pua, a ek'lo akii'Ua noiio ai<> oe ia lakou, e ae mai ana anei ka luna hoomalu Sp«'iic<'r i keia hana pelo. hoowalewale, ae manao mai ai na poo oihana 'inakai. e hele aku o Spencer a hoohaahaa ī kona kulana, e paniku aku i ka waha o na mana koho, a kauoha aku paha ia lakou e koho ia Sam l'na. ua manao.anei ka lehulehu he kanaka hawawa oe e Spentel. aok' anei :ki kou.ku.pono i koho a ivoomau ia ai oe I luna hoomalu, heaha ka hoopaapaa maila. ua pili anei ka ninau makainui ja oe. aole anei o k.ni niakemak.e ua kulike me ko ka lehulehu, i makainui hou, loaa nui ka waihona o ke kalana, loaa hoi ka makou hana, aole anei IH'la. pololei Ihm kela. Hookmi aku i ka makemake o ka lehulehu, mai kmai aku ī ko lakou \ihaive. Ina no i holo iho nei o Akina. aole no oia e puka. im ka mea. kue ia i ka olelo hooholo a ka lehulehu. elua makahiki i koe. ua hoike akea ae no oia, a me kona kaikaina oloko 0 ka hale kalana. aoie o Akina e liolo ana. ua rfiaopopo no e huli kue aiia. ivo kpna m;iii lioalolia iaia. a i ka oihana niakai ae nei ka hoi ke.iH.-na...lakou. i kaua aku. ina he mea olaio ia, o ka nin'au. 'pehea la 'lakou i hana aku ai a puni <] Akiua ia lakou, me kona hoike mua ae 1 o aoK- oia e )ioi<> ana. Walii a Linekona. na hiki no ke hoopunipuni ia na kanaka i kekahi nianawa. ua hiki 110 ke hoopnnipuni ia he nui wale ka manawa. aka, i."le nae hiki' ke .hpopuiiipuni- ia i na wa apau. Pehea e ae ana no kakou ehoopunipuni mau ia, aole anei ua lawa. O ko ii manao iio e koho lokahi ana no ka liapa nui o na maua kolio n keia Teritori ia Kaleoaloha. oiai. o ka aoao repubalika ka oaao ::"ii" mana la llawaii iui. a ehia wale no kemokalaka, alaiia, e manao ia aiia aiiei e kuapo lio ana na repubalika iwaena o ka muliwai. āol. , <(<.].-, aole: loa. owau pu ilaila. kakou pu iiaila. Manao liope no ke kiipono e hooniaha ia Sam Pua me ka makal, i kā manawa ī'uo n< i o ka liihia pepehl kanaka. kepaul kalaiwa kaa {his ( i h. a o Sani Pua. i ka Impu liewa ia ana o keia mau kelki Ha'waii, niaiiao kuhiheua ia. a i ka liapa lua Uke o ka nlniele ana, aole

ane! 1 ioa» ka ike ! k» poo maknikiii. a oMa «ku li l u 900 olluuu maluna'« # aole kela o aa poe nasa ! haaa kaia karaima, paaklki aku la ao aa poo, o lakou ao. ooho kuee ihok keia maii keena othana makai, heaha aku na me| i hana i& ai. ma ka moolelo imua o ka aha hookolokoio, a i paa'ma k» mooiek> no ka mau ioa, ua hoopiiikia loa la aku ka noonoo maikai o keia mau keiki, aole loaa ka manawa hiamoe. hookikina ia, hookonokono ia, pelo ia, pahele la, hoeha ia, a mamuli o ka piiihua o ka noonoo hiki o!e ke hoomanawanui aku, ae aku ia i pau na hana hoomiaewaewa, lokolno, aloha ole, 1 ka pau ana o na olelo ik®, me ka makkinui maū oielo ike pu, a me na olelo hoonohonoho imua o na luna kanawai haawi olelo huoiiolo, he 12, a i ko iakon noonoo akahele ana maluna o na olelo ike e na aoao eiua, haawi a la lakou me ka iokahi 1 ka lakou mau oielo hooholo. aole i hewa keia mau keiki Hawaii, a hookuu ia, pehea kela, aoie anei i hoehaeha ia aku ka ohana o keia mau keiki, ko lakou mau hoahanau, na hoaloha. na makamaka pu ame ka hoowaia ia o ka iahui Hawaii? I ko'u hooki ana, e nonoi hou aku ana no au me ke aloha pu no, e noonoo me ke akaheie ioa, a mai puni i keia mau leo paheie hoowalewaie epa, a pau pu kakou he poe eepa, penei paha, ua iu'aiu'a, ua kahiko ka pulumi hoomaemae keena oihana makninui, ua pau ka huluhulu, ka umiumi o ka pulumi, o ke kumu o kea'u wale no koe, heaha ka mea pono e hana ai, pehea e pau ai ka lepo, pehea e loaa ai ka maemae, aole anei hoi me ka puiumi hou, moho makainui hou, a owai ia moho, o na hoakaka nohoi maiuna ae nei, penei no, penei iho, a penei ae, penei ka hoonohonoho ana, i kulike ai no me ka papa lioonohonoho inoa e pai ia aku ai ma ka haloka: Moho Makainui koho No. (1) Keiekoiio, B. H. (inoi mua, aole kuhihewa, helu (1) X 1 Pedro r Jr. Thomas ' Pua, 6. K. Warren, Cha«. Hewa anei keia, 'kou manao, ko ka hapanui mauao, aole? Mai poina nohoi i kahi old man Senatoa hoomanawanui a kakou Kiwini. Me ke Aloha a nui, Luhio.