Ka Hoku o Hawaii, Volume XXIV, Number 13, 16 Kepakemapa 1930 — Ke Kaeaea A Me Ke Kaena A Kelekolio [ARTICLE]

Ke Kaeaea A Me Ke Kaena A Kelekolio

E Mr. Lunahooponopono: Aloha oe. I ka hooleina maka o kau o kā la 9 o keia malāma, ku ana ke akaku ooi o ke kaeaea, a me ke kaena a Kelekolio, e pili ana ia'u a me ke Kapena Peter Pakele, Jr. # O ke kukulumanao, kaeaea a kaena i ekilu ia, penei no ia: 1. Ua "laipila ia kona inoa maemae, , ' aole o ka inoa ma'ema'e. 2. He "Kamaaina au i ke ano o kana (Samuel Pua) mau olelo nana." 3. Ke "naka haalulu nei ke kuli o Sam Pua, ua hele a kunahihi a pili pu i ka paia, a ke lana wale nei no i ka moana. ,, 4. "Ke apo aku nei i ke Kapena Makai, ake lawehele nei apuni ke Kaiana mekona mana'o oia kona mea e pakele ai, aka, o ka leo o ka lehulehu. Ke puna like mai nei. "E hoololi—E pono ka Makai Nui e lawe i kona uku hoomau." 5. He manewanewa. 6. He huikala. 7. He hoohoaloha. O ka pane ana i ka waha-a a kamalii ike ole i ka helu po, a opu kopekope, he hoopau manawa wale no ia; aka, he mea pono e pane ia, i ike mai ai ka lehulehu i ka ike kanawai o keia moho; a, ke ui nei: 1. Heaha ke kanawai laipiia? A o na huaolelo, mamala olelo a me hopunaolelo i koinohia iloko o ka palapala a ke Kapena, i laipila ia ai i ko inoa "maemae" i ku i ka laipila? 2. He hoa kula anei oe no'u i ka halekula Hawaii o Kauakinikini malalo o ke a'o ana a ke kumukula Kahale? i "kamaaina" ai oe "i ke ano o kana mau olelo nana?" .3. 0 oe anei ke Kahikolu e "naka haalulu ai ke kuli, a e hele ai a kunahihi a pili pu i ka paia, a ke lana wale nei no i ka moana." Imua au i ka waha o na pu a na Pilipino, owau hookahi me ka Hope Loio Kalana kai alo aku i ka ehuehu, a aohe "naka a haalulu ana o (ko'u) ke kuli" no ka hoopakele ana ia oe, a me ka waiwai o ka poe mea waiwai, oiai na'e oe e pee ana iloko o ke opu weuweu—Ua ku aku la oe i ka pahuna Ihe laumeki a Pikoiakaalala, Ke hananee nei ke kikala, O ko Hilo kini, A ke a, a, a, a, nei oe O oe anei ke kolo-pa E naueue ai ke kumu pali. Ua maopopo anei ia oe ka mana'o o ka huaolelo "kunahihi?" E kuaiio mai. Aole hiki ia oe ke ko'uko'u i ka "pili pu i ka pa-

ia;" a no 4ca mea, ho ewe no ka mokupuni nui a Keawe, & ua mole, ua kokolo ke aa kolo e kulanalana ole ai i ke puhi makani wela au e pa-ko-li mau nei me ka moe ole o ka po. Ola hoi ha au ina eia "ke laha wale nei no i ka moana/' aohe ola e a'e, a nau no i puana mai la ka puana pololei a ka moe. 4. He kuleana ko'u i ke Kapena Maka'i, a aole au i "apo" aku iaia. Eia keia ike ole i ka olelo Hawaii. 0 oe, aohe ou kuīeana iaia; a, o kau hana ike, o ka hoohaunaele ia'u a m$ ke Kapena Maka'i. Aole ke Kapeha Maka'i he opeope, he puolo, a he mana ai, e hiki ai ia'u ke "lawe hele/' ke auamo, ke kua-waha, ke manele, ke hoohiki, ke mahikihiki a ke mamaka. 0 keia kekahi mau huaolelo hoohaahaa loa ia Kapena Peter N. Pakele, Jr., i kopili ia e oe i kona mau maka. 0 ke kum.u o keia, mamuli no ia o kou maopopo a kuhohonu ole o kou ike i ka olelo Hawaii. Ua nele loa i ka maopopo ole i ka huaolelo, mamala olelo, hopunaolelo, a kuha'u o ka olelo. Eia hou keia lalau: "O .ka leo'o ka lehulehu ke puana like mai nei. E hoololi. E.pono ka Makai Nui e lawe i kona uku hoomau." 0 ka leo o ka lehulehu au e olelo nei, oia no ka poe i loaa ka mana koho. Auhea mai oe? Aole anei oe i kuhihewa; a no.ka mea, aohe pane a ka lehulehu i keia wa; aka, e pane ana ka lehulehu i ka la 4 o Okatoba. 0 ka leina ike a na maka ia la, oia ka puana a me kā pane a ka lehulehu. 5. Ke manewanewa mai nei oe i ke Kapena, ke wawalo nei ko leo hoouweuwe: Auwe! Auwe! Auwe! Kuu aloha ia oe-a! Ke kulu nei ka waimaka nou-e! Aole keia ma ka lehelehe-a! Ua pulu kuu mau papalina-e! Aole au e mahiole-e! Aole no e paku'iku'i-a! I kuu mnu niho e! No ke aloha ia oe-a! 6. Komo iho la ka uhane iloko ou, a huikala rnai la. oe ia maua na mea i hana hewa ole aku ia oe. tk l hewa no i ka lele mua T ka hooulu i ka la ino." 7.. 0 keia hoohoaloha au i pane mai nei, he hoomalimali ia au. Ke hooki nei au me ka ninau ana aku ia oe, penei: 1. 0 oe no anei ke Kelekolio e anaanau nei i ka ipuka hale o ka poe koho balota o Hilo nei me na olelo ni'ani'a a haahaa e pili ana no'u? 2. 0 oe no anei ke Kelekolio nana ka olelo i ka po'e koho balota o Milo-

iii, Kona Hema, ina oe e lanakila ana i Maka'i Nui; alaila, e hookohu ana oe ia Kale Watena, oia kau Hope Maka'i Nui; a īk> ka mea, ua makaūkau iki o Kale Walena i ka hookō ana i na palapala e waiho ia mai ana ia oe no ka hooko aku; a, haalele iho ia oe i ke Kapena i ka muliwaa? 3. ooe no anei ke Kelekoiio e hele pu nei me kdcahi o na maka'i i hoopau ia e a'u mai ka oihana aku; a 0 na maka'i i hoopau ia, oia kou mau koo? 4. 0 joe no anei ke Kelekolio e olelo nei, a e hoohaahaa nei i na keiki i loaa ka naauao ma na-Kula Kiekie, e lilo i maka'i? 5. ooe no anei ke Keiekolio e kuamuamu nei ia'u ma ka hawanawana ana i ka po'e koho balota? 6. ooe no anei kē Kelekolio i hawanawana i na poe koho balota a puni keia Kalana, i kuu aihue i ke dala 1 hoahu ia no na Hawaii i hoopoino ia e ka Pele ma Hoopuloa, a i loaa mau kokua ana ia la7. ooe no anei ke Kelekolio i hana ole i kekahi hana no ka lahui Hawaii, e hiki ai ia oe ke noho hoomalu mai me ka puuwai aloha i ka Hawaii pono'i ma ke ano Maka'i Nui? 8. ooe no anei ke Kelekolio nana e hoohaunaele nei i ka lahui Hawaii i kumu e hooliikiwawe ia mai ai ke aupuni Komisina? 9. ooe no anei ke Kelekolio nana e hoopaa nei i na maka'i, o niho ke Kapena, o niu ka lukanela, a kulolo na maka'i, a pela wale aku? 10. ooe no anei ke Kelekolio e hoopaa nei i na kanaka a puni ka mokupuni, no ko lakou lilo i maka'i ke lanakila oe? 11. Ooe no anei ke Kelekelio e haalele nei i kau hana; oiai, e uku ana ke aupuni ia oe he $200.00 dala o ka mahina? Ina aole ooe ia Kelekolio; alaila, e huli aku au. Me ke aloha ia oe e ka Lunahooponopono, Owau no me ka haahaa, SAMUEL K.. PUA, Maka'i'NuL