Ka Hoku o Hawaii, Volume XXIII, Number 5, 16 July 1929 — MOOLELO KAKIKO NO HAWAII [ARTICLE]

MOOLELO KAKIKO NO HAWAII

(Ai Hwnkiok»» i« « M-: P«jj■■■#>■! kM k i k« Mn mm « KakM «k« Mi k«i« IK«oUU K«ktkooM C«0M« • ■«#«!< Mi) •o«Mk« kM kNki P«««ik«i • ki limmm bo« e B«w«ii. MOKONA 121 KA MOOLKLO O KO WAKKA MA NOHO AMA MA KALIHI Ka Loaa ana o kx Akua UU7 KAMniA'IKANA NA HAHO £ P«ao «. owm hoi kokaki o kolo p« mb m. «I»»l» ni&«8 «ku 1« u P«m. kMha oe pabo aai 1« hoi •• k«naka aoi. h« k«ei« •• Owai koa iaoa. waki • Pmo i ninaa «ko •(■ P«b« aial la «o - hoi koia kaoaka, O Loloakoao la w« oiolo koa oka !• • Pmo Uia ko kaala maaa m» •l«ii«. • loio aai m • kau tI«M «oi o ka «m,

U w« ao I l«i« m«i «I o Lele — «ko«e< mai lun« mal o k« pali o Kaakohoo, «1 ken« lele aaa mai. «« k«ale iho 1« oi« il«c« oka paala « m«ke lo« iho 1«. Hala «a«i kei« k««ia, kakea m«i a«« ao h« kaula ia P«««. « ke« il«a« en« waa. E liae no ma ka Paao hana no i kela kanla maa, pela i keia kaala. 0k« haawiaa hookakl bo apea I loaa i kei« poe kaala pela ao lako« apau i hala * w«i a:e na poino.

Alaila, a« hoio m«i 1« o Paao m«. « «neane e nalowaie «« wa« i ka ik* ia mai e ko nka poe, ao na pea wale no 0 «a m«u waa nei k« l«ko« e ike m«i 1«. «« ik« «k«

1« l«koa i kek«hi k««aka e ku mai «n« il«n« o k« pali 0 K«a~ kohea a kahea tn«i la i« P««o.

E Paao e. owiu koi kOahi, Ei«a a ekoiu paha kahea ana a Makuakao aiaoa ua ~ loha kol u!iu aka ia o Paao i koia )«o oko kahaa ana ako iaia. nailaoa aka oka pali o Kaakohoo aia w* i ninan mai ai o Paao he «ha 00, pane aku ia noboi o Makuakao— nana ho kaaia.

Alaila pane hoa aka la o Paao. aa piha ka waa, «ia no aao kmhi i koelaoka »oa raea. O koa waki ia la, ola, i«la ia mai. Loho mai it o Makaakaumana i ka haawi ia aaa mai o ka moamoa o ka waa o kona wahi ia, amo ko Paao kaaoha aoa mai iaia e 1010 mai. oia aoaa wa i iolo mai ai maiaaa mai o ka paii o Kaa~> kohao-

Ua iike keia lele aaa iho a Ma. kaakaumaaa nei me he mana aia eia iele no ia o aA kaala nei, a kai pono ana iiana o ka moamea o ka waa. a paa aohei na iima t na mana o ka waa, A paa na iima e Makaakanmana i ka maaa oka waa, aiaaa aki la e>» ia Paao. eia au ia mahea aaa a« e peae ai ke kaiaka, aiaiia. piM mai la o Paao, maiuaa oe o ka, peia o aa waa.

Aia obi ke waaani a Ki* laikaaii«l« i haka a!. « loaa ai k«ia aiaa ia laai Mala a ikaia ka in*a o Makaakaiauma. • 0 ka ia kaki p«a aa Kaa moi i ka o Kalaai lala \ k« ionii waWwahi O-Halala i Halakwmakalani 0 Hn«, • Makaakaamaaa 04« kMla I ponl ki aak« 1 kaakua aa kakala oka hiki uala aoho ilaoa a Kaalla

I B#j fcdb *M «H • P«M HM • fcMI i fc« MtM M«iM#«fci, <• W« i fcWM Mi •! • Iwplll I N piUfci« fce Mli mwUmmi • MI ww «> i*M« BU. • Im fc« Kml fc« •Mfc««i it«ifc*. • b»wk*, • fc« fcifciM fc»ihM f o fct fceeti»We, *k«, • kt ktiMtl hhIMM, • fc« MM fc« MMMhi -

Apk i kiM mei b Im • ki «mmm, k«wftlM««lM M «k. fcefca kMkiwi m peia e m « fc*ie~ bato *M tiM fcel« «m« fc«ta Kil o M *•• o P«a« im.

Akft. M4 lflo k«i« ouiUao •«! I hoHiu* U «ti «, Lomp»}* i moa •1« i •« tM a«kai • Pa«« oki, ua k*«« aiM m oU i k«M m«k«tik«» I «oh« w«ki hcfli«H«fo« i k««, «e k« p«tc «m «k« i M i»0«k« MMM.

0« nhi it u «u a p** i ka thtt m*n&, m% ka c pa ikaika l«e nuii «i ka 8»k«B ( , « soh«i fe« wa e haiioku loa ai< ai k« «kl. • kooliii mai 1« kol ka opelu a »•- iie iho ia ka i»o, a malino ke kai

MamuH 9k« iii* an« o U Akn ame k« opelu i mto i« hoola k«— R*kt, «u« keta kele as« mai o PaM m«, m«i T*biti «tai, wi 1110 iho 1* keia oiaa 1« i am« ia kapn ma fca Oik«»« KahHM a P»ao. Ua k«p« k«( k«a« «t«« m«m«, 11111 k« poe i rili i«la, aole e «i i k<* Aku im« k« •1*1«.

Ua aai keia «apu. al ka «• mai o Paao, a heea waie no i ka oia--% oa«a (• Hewah«wa e Eanieha4B«ka.

I ««I holo malihiei ana mai a Paao, koo« kaiknahiae ame na k*n«k& i hel« pa mat me laaa, ua pae mua lakeu m« P«a« ma Ha— waji, ā ilaila hol i kakala m»a ai o Paao i kekahi heian, I hale tio koua akoa. o A)w«la ka l«oe, a «a kapA ia «e k« inoa e ke|a h«ia« o Aha— nla a hikl i keia manawi.

Ua*ko'keike mai o Hon. D. KalauokaUni i ka mea kat«« l kā heiaa o Ahu«la ma P««a, Hawaii, nia ka wa a ka hnakli kaakele a ka Biele JCehilia«laiti i hiki at malaila ma ha makah*ki 1904.

No ka awlwi loa o ka se« ana o kS hnalc«i a ka Blele oiai e hoi koke ana no 01«a mai Kalapaaa iuai, ua loaa ol« he manawa k« — peno no ka iu«a k&kan e naaa, *e kilo pooo loa a( i nA koena p«« pohaku o ua helan nei.

Mai P«na mai ka hale h»a an« mai • Paao na a pae 1 Kohala, ao kaoi hoi a iikou 1 ftt <mu« ai ma Kohala, oia no o Pnnapa. ui noho iho ia o Paao ma a kaknlu i fca heiaa o Mookini.

Ke ik« uei kakon tna keia waki, na PaA» 1 kakulu i ka heiau o Mookiai, aka, o ka oleio aae a aekahi poe ok& wa k«bika, aa ka meaehnae i kaknia. Ua kuknln ia keia heiaa eaa meaehaae | ka po hookahi, ai kc ao ana, ae ua heiau nei, la aalowale aka la aa man menehnne ae|.

Ua kak*)o lainaia na menehnna mai kai aku o Paaepa a hoea wale iio i ka nkk o Poloia aaae Hoao— kaae. A mai keit maa wahi mai i hoohele la aiai •jLaa pohika ina aa. l|ma pakahi o keia tua« menehvae t a hiki waie'ao i kahi I manao ia ai e kukaiu ka heiau. Ua hoea io uo keia maa pehaka mai na liina pakahi uiai m aa meaehaae a hee — maka ia ke knkaia ana o keta keiau, peia k* oleie a kekahl pee 0 ke aa kahike.

Ua oiel*U, • kont"«M» le>, he eiti« bu«ri i»e kanftivaiftkua»umoao k«p«fti, »o ft«kabi im« l««la h*i he han*ri me amlku - uMOiawaln kapuai.

He iwkkalaa kapaai k* kiekie. a he ewalu kepuai ka mmmiim, ai ole ka lenla o Saaa o ka pae po— haka e holo uoai aoi i aa heiaa oei. Aia aaa ka aoao hikini o aa helaa nel, nia ka aoa« auloko aku oaa heiau aei, «a kapaia k«la wahi e ka luapa'a.

*•* m««lk« ak« o w« fc«<a« 1«. *• ir« p—ot a«, • k« klhl •!(•« o t|a « w«ibo Mft hahikmka. U* ik« Mk« M »«« klklMi k«iop>bak«, «p«la Mkoi M f» »pkak« © ■« b«4««i Mi o I k«i« | «eko «! • Pmo am Wk, 1 iki il iia i kft btw« o mm •M Nmu, •!•(«,• k« MCI« im • Hawaii i m «lii oiak», »«i k«p« aui. AnA k«ia ««t i boi W««i« Pmi Kakiki. ao k« kii ••* ift Fiii-kMica i alii uo Hit«H, Ui oieio ia so ika miiwi • ••ko aaa • PaM m» Kob«!a, «a k*i boa oo o Makauoiaaa, i «£> kiki. Aka. »« k«kaki ««b«i« •«oUI» kahiko, i loaa i ka wn kakan aoi« i b«i • M«kuak«umaM i Kaliiki ia wa, aka, ua b«al«l« sm oia i ā ft.obalt t a kolo oiA I o#b«, a •ob* u»a Haaaia uia KOolagfea, O k«kftbi ro«a aao oui IoA i f:ii | ka oiool«lo • Pai« ( «i oa mu a Paao i lawe wal «i, m« kaia bd« •ua niai nli Tftkiti aai.

Olf lo hoi p<#e he ni«n a)tt •iial'W .uaoli kei», , m«uao hoi k«kahi poe, hc mtn akua kii keia «io«, elike me ka uie* i hoike oml ia »e uei. M» kekihi Koolelo Hawau k*— hiko koi, «a kepeU keiā iiihm po— haku a Pe®o, ke w*u 'E ao / «i. k« mea e elelo ia sei, ua 'Keo' a i V$ kook6wo ia Ucria ih«u K«o a Paao, «a k» oihāaa kilo— kilo Hokn o Hawaii r aei. O >ra nea keia | kapiia ia fti ma ke A.o Hoku, (A«ttotioti}y) wahi » sa haoie, Ke K«ei o Orioua (Tho belt of Orioß> o keia ka p«koj koka i hoike ia ma k« buk« o ioba. 0 h owi aaaa i kana o Uresa Me Onoea am f Peleaide A«e ke knknla kem« ioa akii (loba 9.9) B kiki «11A uii oe Ke hoopaa i aa mea paa 0 oa knhui A ka'a ae paha i na mea paa o Orioua (loba 38,31) OkeKaulao Anosft, kekahi i hoomāopopo mai, i k*ia ka hoake|4ai, noua ka inoa o Oriooa. B imi i ka rj:tA naoa i baui* I I& Pel«*H'dt aa>« Oriona . I A hoolilo iba mi!o oka mnke 1 malamilma, a hooponii i ka rv ■:; ao ; : A Uto i po'» Auios« 6 8 | 0 koia aaa« Kao a Peao. oia kelo |lalanihoku ekoia. He e!aa kaia 1 <aa« ialaoi hokn, be oioe pololei, a ! hookahi lalani u ekolu he nsoe koo

• o*o. «ea 0!« uii» B * "Na' X»o." E boik« hoa ak u iua! aj e » b«b«o i n* t»ili i k«i« nr«a hok«. "N« K»o M ;»« kabi • kowo «i ke k«a«iho an«, o|,keu mooielo ob« k« oo«b«lt pili oih«n« kilo B«ka ka — biko o o«wa)i B»i. MaaOii o ka ike aoa o Paao i n «lii aii» «ile o ne». ».(uaoiiili ■oboi 00 hoi o ka 1110 icftu •ka Hawaii oei tsau aiii i ka aoti« aoa, dja boi keU poe alli i Na«t, oa hoi hoa bko la oia i K»hiki. Ua oielo 'la • kakehi poa yaa aaool«io kahiko, Ma««U •k* &kie aoa o alii ioa «ahiaa nakaai— mm » Upo hoi, a pda «aohei ca wahioe a!ii oiaio, I «a kaoe «ak« — ainaoa a (e»a »«hoi t« M h«fi«a mai U aa kaiki, a aa kapaia h« lepo **po x 9, a kaa«»apoia koi. *a ka pae be)ah«iu 00 hoi « heoaia«»ofio iha i kaia eaao i«ea i hnike ia a« 1«. % Ma«eaii o keia ooho haikaa ® a» aiii »• oa makaaiaaae, aa a«. ioWaie naoii k» k«ki aiii nialo m! k« p» mai, a oa ike ifco |« « pu« i koia piiikia oka Pepa aili a Sa*— waii nei, oolaiia oia *i kii bv« ai I «iii kaaiaaii, koeaahiwa i Tahiii. Aoio J p*«