Ka Hoku o Hawaii, Volume XXII, Number 47, 7 May 1929 — MOOLELO KAHIKO NO HAWAII [ARTICLE]

MOOLELO KAHIKO NO HAWAII

(Ai H*ofl*b«kiB 1® • J.M Po*P** «4 H—po*9fmo hon w ikt Mh MM« K*k»« «4« mi k«4® KJ*Ulo IC*hiko «•• fCaf«M u o#>) b«a is •• k* P#«m>kai v ki Hioiiiu b«B 0 Hivill> MOKUNA 111 KA MUOLELO O KO WAKEA UK NOHO ANA ftU KA.LIHI KA LOAA ana O KK AKUA ULU Kamkha'iiana

Maanei « hoia« a« ka m«a ka-l kau i ka !oaa ole ana o na moolelo e pili aaa ia Kio Ol«, Pupae, Manaku ame Kahiko Eia nae, oa hai ia mai *ia> ua hoike ia na mooielo o keia poe maloko o ka buke moolelo ka— kauliaa a David Malo. a peia no m« ka S M Kamakau. Aia ma ke n ele, KumuiipoQbai kupuna, ua ole'oio o LakakakonA k« keiki a Kahiko am« Kaea (w) Aole o Luaann 0 Lukahakona kai noho ak« ia Koulamaikalani, loaa o Luanuu. ba kakooia keia mahel« ae la 0 ke kuauhau o ke kumalipo e piii ana ia Lukahakona. e ke mele kuaohau a hai kupuoa o ka Moi Kualii penei. "0 Waiioa, o Kio, o 0i«, o Pupue, O Manaku, o Kahiko, o Laka— hakona, O Luanou ha kou hoa lik* 0 la Ku ia i mo« i ka meena la 1 E Ku-e. 1 -■ ■■■. ;.. - . , j 0 ke ano o kela lalani mele.l "Oia Ko ia i mo« i ka mo«na,'' oia kekahi alii i ola a pala lauhaia ka ili a moe i moena Ma mali o koha ola loihi aaa me ka hoopono. Olelo hoi o !3 M Kamakau. ma kana ' mookuauhau no Kameha meha 111 i hoopukaia ma ka Eieie Hawaii. ī hoopukaia ma Honolulu o Kahiko ī hoikeia ae la ke keiki . a Manaku ne Hikohoale oia o [ Kahiko 11. E hoike ana ia o ka 1 elua ia o na lii o Hawaii nai ipaiamaka inoa Kahiko. O ka |mua o Kahiko luamea, k«iki a I Welaahilani k ame Owe w. | E hoike ia aka ana no ke;a I ma« mookaauhau mahope ae nei, i NO LUANUU | M« ka nara ole ana i kela wahi ipaewa o ke «aauhaa e pili ana i ka maauakane ame lea makua— hiue o Luanuu, elike me ka hoike ana a k« kueuhau Kumulipo, e hoomaopopoia keia wahi mooleio pokole e aili ana i nei alii o Ha—] waii nei. | ua oleloia h« alii maikai oia He alii haipule. Aole ona like m« kekahi o kona mau kupana alii. Ua ola oia n« ka aaahihim a hiki i kona make ele»aaul« ana. Nui kona maiama i kona poe kanaka, a no ia m«a, aloha la>co« iaia, a hooloho i kona maa kau~ «ha apao. Aol« i iee ia ea bauo ka aiaa. A ua hoike maa ae aei k» mea kakauike mele "Koihoaua" e pili ana i keia Lman«a, ma ke ano, oia kekahi alū i oia a pala lauhala a moe i ka moena. A no konA ola loihi iu ma ke kalana | alii hoopoao a maikai. i keemaoa i ae ai ka mea kakmmele • Kualii ma ka aimam mnm **0 Lumnmm hm kou hom lik«." Mm km olelo mna hoi a kekaki

pM. fea alti iM a Malkai ai« o Lmowi a «a i(k« fio oia m« Waia, I "almaho • lawsl««r« taMka ia ai a aoa i ka iaokala Oia fCtt fa i bm i ka »o«n« !•/'

O keia p*bft k» L»ftn*ni i *ka «i k« 1m« • Lui«un k k' k«iki a L«kft Hifcaw«elcO« oia hoi o HiiiwA«leM wahi • kekakl poe kuauhao. A ina peU f e |»ōno e kapaia ke»t L«aatia 1, lo ka Lu*. n«« • Laka meliikawaoleoa, o<a o Lnakua 11, taa ka Pipa Kaanhau Altt o Hawaii oei.

O Ltia«uu i hoikeia *e la k«i noko aka ia Kaw laiaukele hanaa aai » Kif. Ana Kii hoi aie Hi— nakonl». hNoau mai o Ula ame •_ . _

Nāii* ttlat, I kei» mau k«iki, oia o LMu a<se NAua-nlu i houkumaia ai na mooknānhan i kāpaia o& Moo - i kuuuhiu o Ulu anie Nana-ule. Hookahi oo piko ; paa al keia luau knaahNii e)ua. a o «a plko N, oia no o Wakea nne i'apa A ma ke a w&hi « kamaiii» ana kakou no k« heiki hiapo ft Kii k aae Hiu»kou la w oia hoi o - ULU Ua hoikeia ma kekahi bake mo. olelo kahiko e waiho nei ma ka liiua oka mea kakaa, o u!«. ti&! hauauia oia na kailna, i Kooiiu — 1 poko ae nei. O kekahi ifloa ona o Kā Ula. Ua o'eloii ma ka mooleio 0 aei alii, oia ke alii mua loa e| H&waii uei mihope mai «i Wakea! 1 kaaheie aka {na aina he nui il Kiikalu o-Rabiki. A mft la kaa—> i liele ana ooa ia mfiu kiikulu o Kahiki. «a fke oia i ka miuiilo-o-Mo-auawai-o Kai-00. A alii i iiwe Hiai i ka "lepo-ai ia" o Kai— lna. Oaha, kona aina haaau ho*. Ua hai iiimī kekahi poe karoa — aiua o Kailna, Kooi&upoko, i ka mea kekau. aia kei* "lepo'' hiki! ke ai ia, maiok» o ka loko o Ka — I wainui (ma K&iina). He like ka ke ano o keia lepo ine ka huupia i kupaia a mo'a ke ulinalika a pela iho la «o ke ano o ka ai ana ku He eiio pipili uō e like uie ka lepo pnlolo. Ama ka wa eāi aka «i i keia lepo kauiaoa o Kailua, e lioei ia aua no ge auo hohono lej>o. IJh olelola ma ka wa i akoakoa ai ni k<>u «pau u K«iuehaiueUa niā Khiiua, uiahope iho o kona kāua 'ana m* Kalanipnle a laaakila ai oia ua u?le o Kaiiua i k« a» ole, o>a ! hoi ka poi kaio maeli, a ua kii na |kauiae:nao Kuilua. me aa ike ole o nn kanaka o Kamehameha, i k« & "lepr» aiia" iloko o ka loko o Kawainai, a hoopiha 1 na kuuian umeke a piha me ua "lepō" nei. Aoia ka ai i hanaiia ai kekahi poe koa oKamehameha.

N* keia Alii o Ulu (ola hei 0 Ka—*lu) kekuhi niele koibou«a waiwal nui loa. A o keift kak&hi ona mele Hawali k*biko loa, na aueaoe pika e piha ka 1800 na oui o kd makahiki ke kahiko o nei mele. A penei paha e inaopopo ai.

Mai ka wa mai o Ulu a heea i kela aa o kakou e aoho aei, ua like paha īa me na hauauna lii he 60 a oi iki. £ lawe k*kou i3O maka— biki fce kowa manaw» maa mau i }a«reia e Ka poe k»kau moolelo kahiko, mai ka wa o kahi hauauua a kahi kaaauna, e ioaa at>a ke iSo» mak&hiki. He mele waiwAi nai loā heia i ka poe huli uiooleiO ka— hikQ t j A penei ua iuele Koihenaa nei o Ulu i kapaia nokoi o Kaulu. Mele Kaapuui Houaa no Ka — ulu A Kalaaa 0 Kāalu nei wau O kaina a K&lauia | O ka hiamoe kapu j Ka Aawaatalua i Ke keele maa ala-i oa O kua lei, o paw* O ka mea nana i hoolei Kauia mauka, B Kaalu uiakai ! E Kanlu—B Kiwaa ia > E Kauln—E anwaaia

o l*fe Aku k«i* o Wowu O Upoi« # o Pck«ti« ifcf O Pu|f«iiA iitii ( o AlaU O Pelui, o Paiana, <» HoUol O ke K»in» r o Ulunui, o Ult«ii O Melemek o Hiiku* o Hiial» 0 Hftkal«a«i, «po ko L*m Apo k« po, apo ke «o Apo kukulu o Kabik{ Ha* Kahiki ia Ka ulit P*o~Kahfkt i« Kll-alu e 1 koa o Halulukoakoo Mai ke ati paba ia Ku Mai ke «u paha ia Lono ' I wahiH ai ka Pu-ma-leo-laoi O ka pium o ka naia O ka lei kua o ka iei alo O ta lele o k* lele c kela Hatrnhakulatii kun makuakaoe O Va lele, o ka lel- o keia Hakuhaknalani kuu «akMakine Lele ka oiil o ka Unt ieiei ka iani Ule kHMā iokalokn, lele 1 ka lani O lele Aku keia o Moanawoai — kaioo O ke au miki, o ke ati ka « mf*-. milo ai H mik« ii u oc E lele paha e kn palia da J«we nui ka mea kakau f ke ia tnel* ae ia aiai loko mn o ka liuko II o ka lahui Poluneala a # Apeiahaiua Foruandei. iuele e aeuo kekaki i lik« me kela i hoikeia ae la i loaa i ka mea kakau a tta like no keia niau ma - nele mele niā kekahi «hhu i*ahl a ua iik4 ole no hoUuie kekahi ma« wāhi. He kakalkahi uae na wahi iike ole a uu loaa uiai keia mele ik* meā kakau tuā{ loko mai o k* o kekahi kanaka ka— hiko Kailua a no ka poauikai o keia mooi?lo ke hoopaa uei ka niea k*k*u i ua inele nel.

' O<a Uln nei au o Wao | Oke kania a Kalaua | Oka Hiauioe kapn | Oka Aawaalalua | Oke Kaeleniaa^aioa IO kuu lei q pawa O ka inea nana | hoolei O kn Ulu manka > Oka Uiu uiauka • Oka Ulu niaki» O ka Ulu i kiwaaia O ka Ulu i auwaaia O Upolu, o pukalia iki O I'nka'ia »111 6 Alalri O Pelua o Palana. 0 Holanl O K®nia o Ulonui, o Uliuh 0 Hokalau al, apo ka lani Apo ka Po, apō ke Ao Apo kukulu o Kahiki Pau Kahiki ia Kaulu Pau Kah'ki ia Kaulu e 1 ke koa o Halnlu— k»akoa Mai ke aa naha ia K«t i Mai ke au paha ia Lono I wahia k& pu i Mawelaui O ka pupu k&tii ia O ka lei kua, o ka iel aio O (ra lele o ka lele o kela O ka lele o kt lele o Keia O Hakuhaku lani kui Mak«« — lani « Lele %a oili i ka laui lele i k« Lele ka ua loku, lele i ka'laoi Lele ka ua kea, le!« i ka laai Lele ka uft kuua, leie i ka laoi Lele kft oft p uao, hooa iaoi, lele i ka Uni Lele ako keia o ka Moaaa koi— H Ke au uiiki, o ke ati ka e Mi - niiloai B make ai oe E le'.e paha Bku paha O kēla lalaoi mua mt keia mi— hele elua o k« aeele kaapaui hoaoa o lllu i hoikeia aela, ka lioike M*i iia, he alii o Ulu uo Wao. \ole i