Ka Hoku o Hawaii, Volume XXII, Number 40, 19 March 1929 — MOOLELO KAHIKO NO HAWAII [ARTICLE]

MOOLELO KAHIKO NO HAWAII

i (Ai Ho*a>ak»«ka« ia » J.M.Poepo« k«i Hoepooopono ho« lal 1 ka Ku um • Kakaa »k« Mi k»ia lelo Kahiko •a» Kap«o» u Hawaii nel) 8oop«k» h*« ia n« ka Pemaikal • k> Haoauaa bo» o Hawaii. MOKUNA UI KA MOOIELO O KO WAKEA MA NOHO Aī*A MA KALIHI Ka Loaa ana o KH Akua U«: kamhha'ikawa _ f "He kamaiiiwahino io no ke kino o na ho» p»io o n» k«n«k« o ke «iii t kaaa pu aku nei a pau nui mai ia i ka iuhu īa, aka, h« oi aku nae ka luku a nei kamaiii— wahiue i uiepa mai nei iou mau kanaka, e kē alii, i ka na kan« i kaua mai nei i koa poe kanaka i na kaua mua aku nei.'' I keia wa ua kahea hou ae la ua Kane Kumuhonaa nei i kona mau kukini mama ioa e holo ia— e kuaala ho« I na kanaka no ka heīe hou ana i ke kaua. £ liiee me keia mau kauoh» a ua Kumuhonaa nei, pela i hooko an.u ai na kukini ma keia ame keia wahi o ka mokopnni o Oaha nei. 0k» nee la oua mau elele nei i ke mai Maunalua a hoea i Moanalaa t a mai Moanalua a hiki i Waiahae a hala i Waialua a haea i'.na Kooiauloa a peia ke kah : wari o ria Koolaupoko

! 1 keia hele ana o na īeo kaU— hen o eiele ma na wahi i hoike : la ae nei, ua ku a* la na Kanaka, 0 lie alīi i koe ma keia mau ka iaLa >ina, a nee ae "'i' ke kaua 1 ma Kooiauioa t ma Koolauuoko aku nei no bo;. ! ]a nei hoala hou ia ana ke kaua I o ua alii nei o Kane Kumuhooua kekahi i hele aku i ke kaua ma t ke poo o kana puali kaua nui heWahewa. ■■■■■■ - ' | Ke mai la no o Haumea i keia n«e ana asa o ke kaua o' Kumuhonua. Ia wa hoi aku la ia iloko o k« ana huna e ol«lo aktt ia i kana kane ame ko laua maii; ohua, • hoomakaukau lakeu ia la| kou iho, oiai ua kokoke mai ka wa • au aka ai lakou ke kai. Ua hoike aku ia hoi oia iraaa o kana kane, « hooknu ana oia i ka lanakila o ka kaua i ka aoao o Kumahonua i ko ai ka makemalie o kona mau kupana i ka poI kaakoakoa anaona mab#le kaaa eiua o Kane Kumuhonua raai ka aoao no .na Kona nei, ua au hoo ae 'a no na kino wahine lehaiehu o Haumea ma kaha ho nua ma ke alo o Paliku. A ko na aoao eloa o ke alii Kumuhoaua ma kela ame keia o na Keolae elua. a iwaema hoi o Hanmea k { ao iehe a kino mano mane o ka vva no ia i hooukaia ai ke kaaa mawaena o Kamohonua ane Hiamia. O kekaki aahele o na kino waHaumea, ua hali aka ia a hakika me ea kea o Kaaiuhoaaa aaa la huli Koolauloa mai, ae ke kahi mahele boi o iakou, ua hali mai la lakoa a oaio i na koa o na aiii nei ma ka huli Keolaupoko iiel. O na hua kukui no na nea kaaa a ua poe wahine nei o ka hakakapn ana ae na koa o Kinaakonna Ua luka ianakoao Kumahonua a hiki i ka ike aaa o Haum'ea, o ka wa ia e kalewa aku iii oia ame kana kane ame

ko l»»» \toe oh«* «• moaii» kef, eltke mc k« »»f|emake o koi»» »«•»» kti)i«tt» i k» |*o. e koai w« I» I u<i> mai e p«i m»i k« hei •«' • hāle<— hale &e 1 »» «ekii o oe Co<> 1»0. Ohe ftoo m»oti o kei« k«f. he k»i mimikl maoli au 1«, He h*l»ln n«i fcl m«a I lohe i« * «a tuea ap«ti { ka moana Kaiuli kai hohoa«, » o k» ike i» »h« 1» no i« oka eaieu» mai o na ohtt aaln kt«kie I k» mo»ea. Is w» i hooho «e »i «» meā • p»«. "P»pa~p»n k*koo i k» make —e! Pt»kSkoa (ka make ~e! M«« «e ke*kai uiiminii" He ui»«awa ole {>o|>oi ana ua kai nei i k* aiua, a o k« lilo ftk« ia no ia o Wakea ine Haumei. kāna wa hine ame la«a maū ohua i ke fcaj, a [/akele hiahnnehnne no boi o Kn — muhōnua mai iiio pu i keia kai miuiiki. Matntifli o ket« het- ana o Wak*" anie konn ohuā i ke k»i i loaa 'hou «i' kfiH majele oioolelo (Kaao) a k« poe kahiko penei: tJa lawe ia o Wakea ma e he kai j hoee i hoike ti a4 la, aua niunao feekabi po« • keia kai hoee i ku ai 11 ke au o W r akea, oia no ke kai a k« Huluniaou, oia hoi kekahl o na kSi ;»no nui i ike ia nia kekaiii o tia kati o loko o ka Mooleio o Hiiak«. ine:» inwopopo, infl keiā !ilo uiia o Wak«a aiue Hanmea knna wwhiiu: aine ko lauā inau ohu-a i ka moana kai iili. k«i hohouu, ua olelo ae ia k<i IlawaM ka hik». ' Hee Wakea, kalewa kona ohua j

Kuamu ia e Kane, kuawa ia e Kane." Iloko o keia lawe ia ana o Wakea nia e ke aii īniki ame ke au Ka a i k«* lialehale poip* oka moana, im uui luaoli ko lnKOu piiiki». . lvlohe a ana'im lep uwt oku kane i ka, wahine, ō k« ; waklnc i ke kane, o na makna i na keiki hoi 1 na m?'knn, ao ka hoaßiohā 1 hoiiioWa a pela aku. r Oiat keia pihkia'uui e hi»a c«le poi; pu ana īnaiuiiH o Wabe;i tna, (hu i ne la ua Wane» nei ine im ;najka i hookanmaha ia e luuli.u Jnui, oiai hui nu ■ wanuaka e hiolo iii;i koiia mau j»apāiina, ani I nan rtku ia i koHa kahu a, oia o j Kanioawa, ' uhea oe e Uuu Kākuua, ku mea laiā ka ike o ke ola ame ka luame, pehea kakou? Ke i|te nei au, aohe o kakou wahi 1 koe, eia liākou la ke lana uei mam auwae o kakou. Papapau paha auauei kākou ika niake? U nuua inaī &ua oe uo kakou?" Alaila, pane mai la ke kahuna. ala iki no ko u ko ke kahuua āma ia aia kakou e hele ai. A i heii aku au ia oe e k«iu alii. aohe kakou e make. Ua hali ke au o ka uiake, eiu la ke ko uei i ka *»ua u e popoi akn āna ka hva o ka ualu iluua o Kaueiakamahonua. Aoo, « ku» haku, e knknlu kaua i hei&n no ke Akna." Ia wa pane mai la o Wakea i ke kahuna. 'Kupanaha no hei kau «le'.o eke kahnna. Auhea na makaiikau oka inoāna lewa ne) eku ilio āi ka b«le oke Akua? A auhea hoi kft kaul puaa e mohai ak« fii i ke Ak«a?" i O ka «lelo ka'n, ao k* hoolohe mai no hoi ko« i ka'u mea e oleio; aku ai, e kooko akn no hoi, wahl a kahnma i pane in&i ai. j Alkila, olelo mai la nft kahnna i nei. "Ho aa ko lima akau ilnna, 1 paio ae oa i ou mauaiuaaalima a ku ka upOko I ka poli o fco lima, o ke kn no la o k& heian o ke Akna'* wahi a ke kahuna. Hlike uie nei mau olelo a ke k«hmna, pela o Wnkea 1 hooko ai O ae la oia i koaa lima akau. palo Ae la na ui&namana lima ak« no ho» ka upoha i ka poli •ka lioia, a ia wa i olelo uiai ai ke kaluna iAia.

*»» haM «lii, aa t0 | t k> hak oke Aki». • <> k> pua* wale 11« hoe," Uwa j»i, ,ko ia u» kihuaa uei «loko oke kal, a h»l» kehahi w», e» »• la i» l'naa me k<k»hi i« e pa» »oa ma koea iioia akan, al«ila, P»** »ho I» oi» i« Wakea. ' a lea pnaa la he humuhaaw, oke kioo la keia oke A« Pua«, oia h«i o lv»aepu»atka]a ni ." "K hookouio ak« au 1k» ih« • k» ptt»a iloko o ka heian o k« Akua. Uakuka keian, n» loa» k« alana, a oka ah» kOe o k»na" Ia wa hnli •• la ua kahuua «ei • kahea »ku ia ios kauāka e la«» hele ana iiana oka i'i ohe kai • hookokoke mai lakou ma kabi a i»ua e laua •»• me Wakea, Au mai lā no hoi ua kanaka iue kā hoomaiiawanui, a hoofcehl wakl e hooUua ai, o na kaue, ua wahioe āae na keiki. I ka ike auā oke kahuna ua nā mai ua meā apau, a eia ke laua nei ā p«ni lana uie W«kea, oteio ae la oia. "Auo, e kua haku, ua ku k» aha, a e mohai ae au ika aiana • ka hale o ke Akua i ku o Wakea i ka inoku." O ka hon mai la no ia o i*a ka - huuā uei i ka nuku oka humn—s iiuniu « konio Uokō o k-i UpoUo 1 iiia o Wakeu, a o koua wa no ia i olelo ae ia. "Amama Uanoa." Ua olelo ia iua aekhiu maiia o keia moolelo, o ka ptiaa j alauā ia ai ke»a heiau pulnnao Wakea, o'ia no ka piao maiiam;iua o koua iima heiiu i hookomo iā aku ma ka upoho o kona lima akau.

H, lioouianao pti iho no hoi kaoa e uu inakamakM lielulielu, o fea huuiiliumu oia ka u i kouio la « Kaiuāpaiaa, a kap» fā h<ii oa lie •'huniuhniiiu uukunuku a I puaa.'' | Aka, ua lilo uae na ij» la j puaa [alaua uk Kānioawa, ke kahuaa o Wākoa,. elike uie ka mea 1 hoike ia ae la. i'. kala ku]jfi:-> loa ka ii'o r <j keia ia lie liuiuuhumu 1 alana a i tuohti iiki ke ano lie u he ho|>e ion ka i{<e ia aiui o ke Ka:napuaa hookiuo a puaa īaia i liania ke auu kino huiuuhumn, I ka pau mia o kt-ia niau hatia uioliiii a Kamuawa i ka opn lipo — lipo o ka liohonu. oka \vā 110 ia ī kaiiea ae <ii o Uauinea i keia pule il ktt ka nalu inai Mi-au ililia nui ākea mai Kn ualw. popoi kai uia, i popoi kāi kaikoo Ku kakala oke kai poi hoi au-^e A pee ān i ka nalu hai koa lua Uiua, owa ka papa o Hattmea ' ka inoku A lru i ka moku i £& lihi lihi o UUiaiha Owe. o nakeke ka papa o Hatt mea pae —hoi. Ja pan aoa no o keia pale ā Ha« mea o ka onu a« la no ia o ua apiiu kai nui. Ia wa ( hoolana ia ae ai o 'Wakea, o Hānmea, o Kamoawa | aiue na ohna apau a laua maikai aua iluna oka niao oka ual«, K ia oee aaa o ua aalu ahua nei o k* I lawe-ia mai la no ifl o lakou nei mii |ka niaina lilo ioa mli a hoea lakon nei i na kna aa o na Koolan niawm ho ponoi ak« o Kaalaea, Kahiinlu. Waiahole aine Waikane iua. Ua |ku īnai la ko lakou uiau kapuai ila na oKekahl ka honua palahalaka • iana mftl na Kaalai Kuloko ak« o [kela poaaha kai hapapa e hele waS Kualoi niai a hoea i Wailau. Pakole aine kea [ma Koolan— poko) Ake koe nei uo he wah* hapapa uio|«puni a* k* i««a • "Ka Pap&" mawaho poaoi aki o ke kaikuono kai |i hoike ia a« nei. Aole i pan