Ka Hoku o Hawaii, Volume XXII, Number 33, 15 January 1929 — Ka moolelo oiaio o ko John Kaelemakule ola ana (Kakau ia e ia no ka pomaikai o ko ka Hoku poe heluhelu) [ARTICLE]

Ka moolelo oiaio o ko John Kaelemakule ola ana (Kakau ia e ia no ka pomaikai o ko ka Hoku poe heluhelu)

HELU 10 NA KAPU O KA HUMU ANA I KA PA HI-AKU. He ma maikai no paha iaʻu ka hoike ana aku i kekahi mau kanaka hia aku kaulana o keia mau la opio au e lawaia pu ana ma "kuu home hanai o Kekaha wai ole o na Kona." O keia poe lawaia au e hoike aku ana i ko lakou mai inoa, ua helu ia lakou ma ka papa kiekie o na lawaia poo ma ka oihana lawaia hi aku ia mau la. O Nahale kekahi o na kanaka lawaia poo ia mau ia ae noho ana oia ma kahi kauhale o Makalawena ma ka aina no o Kekaha. Ua kaulana oia ma ka holo loa ma ka wehe ana i ke aku mai ka pa hiaku, a he kanaka ikaika pu ma ka hapai ana i ke aku mai ke kai mai iluna o ka waa. Ua kau ia keia kanaka o Nahale ma ka papa ekahi o na lawaia hi-aku o na Kekaha. O Hoino kekahi Lawaia hi aku kaulana ia mau ka, a no Mahaiula no hoi keia kanaka lawaia hi aku ae lawaia ana hoi ma na kai o Haleohiu kela koa kaulana o na Kekaha. Owau no hoi e kakau nei i keia mau hoomanao kuu ola ana owau kekahi o kana mau kaohi waa (Kaohi a hoe waa pu ma kona waa hi-aku) a e hoe ana hoi i kuu mau la opio wale, a mamua iho hoi o koʻu lilo ana i mea "lawaia aku." Ua ike maka wau i kona holo a me ke akamai pu maka lawaia hi-aku a penei paha wau e hoike aku ai i kona kulana holo, a akamai pu ma ia oihana lawaia hi aku. I kuu manawa e nanao ai i ke kai me kaʻu mapuna hoe, a nana iki aku la wau ihope, a ike aku la wau i ka lele mai o ke aku mai makalua mai o kahi i ai ai ke aku ai kuu nanao hou ana aku i kaʻu mapuna hoe elua, a huli iki aku la wau e nana hou i hope, a ike hou aku ia no wau i ka lele hou mai no o kekahi aku mai ka makalua mai, a k elua ia o kaʻu mapuna a he elua mai la no aku i kau iluna o ka waa o makou/ Ua ikaika ma ka hapai ana mai i ke aku mai ka makalua mai i ai ai ke aku a ua holo loa hoi ma ka wehe ana i ke aku mai ka pa-hi aku mai. I ka pa-hi-aku mai. I ka pili ana no o kela aku mua i ka poaeae o ua Lawaia hi-aku nei a makou ua hemo koke ae la no ka pa-hi-aku mai ka waha mai o ke aku a mamua o ka haule ana iho o kela aku iluna o ka waa, ua lele hoa aku la no ka pa-hi-aku, a hope hou mai la no kela aku, a i ka paa ana o kela aku i ka pahiaku, alaila mawehe ae la ka lima ma kahi o kela aku i paa mua mai, ai ka haule ana no hoi o kela aku mua a ia hoi e lele mai ana ka lua o ke aku e pili i kona poaeae, a ina no ka hae o ke aku a ai mai i ka pa-hi-aku, alaila, aole ke manawa loihi a o ke komo no ia o ka waa hi-aku o makou, ae hoea ana iho ka nui o ke aku i ka ekolu a eha kanaka o ke aku i na no ka hae o ke aku ae hopu ana i ka ma me ka hikiwawe loa. Oia kekahi o na kanaka Lawaia hi-aku i helu pu ia ma ka papa kiekie o na lawaia poe o Kekaha. Aole hoi keia he haanui wale aku ia oukou e ka poe lehulehu o "Ka Hoku o Hawaii" aka, he ike maka keia la e hoike aku nei ia oukou. O Pahupuula ke lawaia hapa haole no hoi keia no ke kolu hoi o na poe Lawaia hi aku aʻu e kau nei ma ka papa like me kela mau Lawaia hi-aku mua ae la aʻu i hoike mua ae la. Ua kaulana oia ma ke akamai hi-aku a ma ka holo pu no hoi i ka wehe ana aku mai ka pa hi aku mai. No ke kau-

hale no oia o Makalawena, a o ke ano o kana lawaia hi-aku ona, oia no ka "Lawaia Okuu" oia hoi ka hapai mai no i kana aku mai ka makalua mai no a "okuu ana i ke alo." A o ko kela ??? lawaia ??? ae la hoi aʻu i kamailio mua ae nei, he "Lawaia ka ?????????," a he kulana kiekie hoi i ka maka o ka mea nana aku aka, aole o Pahupiula i nana ike kiekie me ka haahaa paha i ka lawe ana mai o ke aku mai ka "makalua kai mai" aka, o kana manao nui no o ka ike ia o ka ia i k keo iluna o ka waa. Ua lilo no hoi o Pahupiula i lawaia Helu kiekie ia mau la e lawaia ana, a kau like ia ma ka papa like me kela mau kanaka ae la i hoike mua ia ae la. E hoomanao e ka poe heluhelu o ka "Hoku o Hawaii," o kela ano lawaia "Kakela" ua hoakaka mua aku no hoi wau mamua koke aku nei i ke ano o ia lawaia hi aku ana. oia hoi ka lele o ke aku iwaho, hoi mai la i ka poli me ka eleu loa ao ka "Okuu" hoi, ua hoikeike ae la no hoi wau he lele pololei mai no o ke aku imua o ka lawaia a hookau iho no iluna o ka waa. I ka lilo ana ia Pahupiula ka paa ana i ka helu ekahi o na Lawaia Poo ma ka hi-aku ana ia mau la, a oia no hoi ka manawa oi i ao ai i keia oihana lawaia hiaku ae hoomaka ana hoi mai ka papa haahaa loa mai, ai ao ia no hoi wai i ke ano o ka lawaia hiaku e kuu Kahuhanai Kaaikaula. O kuu mau la no ia i papahi ia iho ke kino no me ka ikaika o ka manawa opio, he ikaika ia no ak, aole nae hoi i lawa ka ike ma ka hoohana ana i ua ikaika nei. Nolaila, ua ae oluolu loa aku ka "ikaika" e eo io mai e ke Kahuhanai i loaa i ka oihana lawaia hiaku a hi-ahi no hoi. Mai kela manawa mai no hoi i hoihoi ai o Kaaikaula iaʻu mahope o ka waa, ao kahi hoi o ua Kahuhanai nei oʻu ma ke ano "He lawaia no ko makou waa" a lawe ae la oia i koʻu wahi ma ke kualako o hope o ka waa, a oia no hoi koʻu wahi ao ka mea hoi nana e hoopololeo ka hoe ana o ka waa i ka manawa e hoehoe aku ai. Ia manawa aʻu e noho ana ma kela wahi o ka lawaia-aku e lawaia ae me k pa-hi-aku, ua kuhikuhi pu mai ia oia iaʻu i kekahi mau loina hou e hoohana aku ai i keia ano lawaia kaulana mai ua Kupuna mai o keia Lahui Hawaii. Ua hooponopono pu mai la oia iaʻu i kela ano o ka hapai ana mai i ke aku, oiai, aole no i loaa iaʻu kela loina o ka hapai ana mai i ke aku me ke akamai, no ka wehe ana hoi i ka ia aku mai ka pa-hi-aku. Ua kuhikuhi pono mai la oia iaʻu ke ano e hapai mai ai i ke aku i ka manawa e ai mai ai ka ia aku i ka pa-hi-aku a me ka hoonahenahe ana i ke kulana o ke kino i ka manawa e pili mai ai ke aku i ka poaeae o ka lawaia, ae pili mai ai hoi me ka malie. O keia hapai ana mai i ke aku mai ka makalua mai, he ano paakiki maoli no ke ano o ka lawelawe ana i ka ohe ma ke kulana o ke kanaka lawaia, a he ano loina ano paakiki maoli no. He maalahi no i ka nana ana aku oʻu i ka mea e lawaia ana aku, ku aku nae oe ma kona makalua alaila ike iho oe i ka ano paakiki maoli no oia loina o ka lawaia ana. E hoakaka hou aku no paha wau i ke ano o ka hooaui ana i ka ohe, ai ke ano hoi o ka hapai ana mai i ke aku, a me ka wehe ana ae i ka pa hi aku mai ka waha mai o ka ia aku, oiai no nae ua kamailio iki aku ??? no wau ma na helu i hala aku nei, aka, o ka oi loa paha keia o ka wehewehe ana mai ka hana maoli ana o ka lawaia hi-aku i kela oihana Lawaia kaulana o na Kupuna o kakou. Aole i pau.