Ka Hoku o Hawaii, Volume XXII, Number 27, 4 Kekemapa 1928 — Ka moolelo oiaio o ko John Kaelemakule ola ana (Kakau ia e ia no ka pomaikai o ko ka Hoku poe heluhelu) [ARTICLE]

Ka moolelo oiaio o ko John Kaelemakule ola ana (Kakau ia e ia no ka pomaikai o ko ka Hoku poe heluhelu)

HELU 10 NA KAPU O KA HUMU ANA I KA PA HI-AKU. I ka lawaia hi-aku, he elua no loloa e lawaia ia ai ae hapai mai ai hoi i ke aku i luna o ka waa Ua kapa ia kekahi hapai ana mai i ka ia aku "he lawaia okuu." a he lawaia "kahela" kekahi. O ka hapai ana mai i ka ia ma ke ano lawaia "okuu" he hapai pololei mai no ia i ka ia ma ke alo me ka mau no nae o ka ohe i hope oia hoi mai ka makaluna mai no ka aku a pili ana i ka poli, ai ke hookuu hou ana aku i ka ohe, oia hoi ke kiko o ka ohe hi-aku, e hoomahiki ae i ke kiko o ka ohe iluna, a me ia moe maikai no o ka ohe iho ihope, alaila, e lele maikai aku no ka pa hi-aku, ai pa

ole iho ka puu-kai. I kekahi manawa e kuu ana ke aho maluna o ka ohe hi-aku, a mai lulu ae oe i ka ohe, o hihia a ua nei ke aho, aka, o ka hana maikai loa ia manawa oia no e hoala meikei mai ka ohe a ku pololei, alaila, o ka hemo no ia oia hihia me ka maikai.

O ka loina elua o ka hapai ana i ke aku, oia no hoi ke "kahela" o ka hapai ana mai i ke aku mai ka makalua mai o ke kai, ao kahi hoi i apo mai ai ke aku. (I kekahi manawa ua kapa ia no keia hapai ana i ke aku "he kepa" ao ka inoa maamau nae ke "kahela" ia ano hapai ana.)

I ka hapai ana i keia ano ia mai ka makaina mai o kahi i apo mai ai ke aku i ka pa-hi-aku, e lele ana kela ano ia iwaho mai ka makalua mai, a me ke ano hoalu maikai ana e ka lawaia e heihei maikai mai oia i kela ia a pili i ka poli me ka malie loa, ae hoohuli kunihi ana ke kino o ka lawaia iwaho. He wahi loina ano paakiki no e loaa ai keia loina o ka hepai ana i ke aku ma ke ano "kahela" ai ole ia ma ke ano hoi e kapa ia ai e kekahi poe "he ia lawe kikepa mai." Me ka hoomaopopo loa i ke ano o ka hapai ana mai i ka ia, a aole no hoi e loaa keia ano lawaia ana no ka mua me ka elima paha o ka kau aku, ai kekahi manawa e hala ana no na kau aku ekolu eha no i kekahi manawa, alaila, loaa i ka lawaia keia hoopii kikepa ana i ke aku mai ka makalua makalua mai, ae hookikaha ana i ke aku a hele iwaho mai ka waa aku, alaila, e like no hoi me kaʻu i

olelo mua ae nei, ma ka koani ana i ka welau o ka ohe a me ka hookunihi ana o ke kino o ka lawaia ma ka huli aoao ana iwaho o ka waa, alaila, e hoi oluolu mai ana ke aku a ili i ka poli me ka maalahi loa.

E hoe no i ke aku me ka ikaika mai ka makalua mai, a he ano ikaika no kela lele ana o ke aku mai ka makalua mai, ai ke kokoke loa ana mai o ka ia i ka poli o ka lawaia alaila, aia no i ka maka o ka ohe ka pili oluolu mai a pili oluolu ole paha. I ka ike ana no o ka lawaia akamai i kela ano lawaia "kikepa" e kokoke loa mai ana ke aku i ka poli, alaila, ua hoaui ia ae la ka maka o ka ohe hi aku, a o ka lale malie mai la no a o ka la a pili ana i ka poli me ka oluolu loa, a ka pili ana no o ka ia i ka poli, alaila, o ka lawaia makaukau loa i kela ano loina hiaku ana e hemo koke ana no ka pa hi-aku mai ka waha mai o ke aku, a ua lele mua aku la ka pa mai ka lawaia aku a pa iluna o ka ilikai, mamua o ka haule ana o ke aku mai ka poli aku o ka lawaia, ai ka mau ana no e ka lua o ke akum ua haule iho la ke aku mua mai ka poli iho o ka lawaia iluna o ka waa, a o ka lele ae ia no pa o ke aku, me ke ano kikepa ana

he mea nani maoli no ka lele kapakahi ae o ka aku me ka heihei maikai a e hoohana ia ana hoi e ka lawaia makaukau loa i keia ano lawaia "kahela" a kikepa hoi ma kekahi olelo ana.

O ka lawaia i loaa ole na loina maikai loa o ka hapai ana i ke aku mai ka makalua mai, a i maopopo oleiaia ka loina o ka hoolele ana o ke aku iwaho a hookahuli ole i kana makoi ohe hi aku, alaila, a lohe aku ana no na "Kaohi waa" i ka halulu o ka umauma a o ka poli paha o ka lawaia, a e kohu ae paha kela olelo a ka poe kahiko o keia aina i keia mau olelo. "Kahalulu i ke alo o Kauiki."

A i kekahi manawa no hoi o kela hapai ana mai i ka ia mai ka makalua mai, e loaa ana ke kua o ke "Kaohi waa" i ka ia i lele mai a hookoi i kona kua, aka, o ka poe i lehia i keia ano hapai ana i ke aku mai ka makalua mai, aia no i ka maka o ka ohe kahi i hooluolu ia ai ka lele ana mai o ka ia me ka hiehie maoli no o ka hoihoi ana mai o ke aku i ka poli, a je kino hiehie no hoi ko ka lawaia ke nana ia aku e kekahi poe mai kekahi auwaa mai.

O ka mea makau a "kaohi waa" i kekahi manawa, o ia no ke aku e hapai ia ana me ka ikaika mai ka makalua mai o ke aku i ai mai ai i ka pa hi aku, ai ka lele ana o ke aku iluna, ai ka manao ana o ka lawaia e hoihoi mai i kona poli oiai no nae ka ia e lele ikaika ana a ina nahae ka ia mai ka pa mai alaila, e loaa pono ana ke kua o ke kaohi waa i kela ia, a he pili hoi kau o ka hanu ke loaa pono mai ka ia i nahae mai ka pa-hi-aku mai. I na hoi no ka paa loa o ke aku i ka pa-hi aku, alaila, e hauhili ana ka ai a kawele - a hihia ae la i kekahi wahi o ka waa ai ka hopo ana e loaa aku kela ia i ke kanaka lawaia, ao ka alu aku la no paha ia o ke aho i kekahi manawa alaila, e helu ana oe i ka ia i lilo wale aku la. He maalahi wale no ke nana ia aku keia ano loina lawaia hi-aku ana, aka i na nae aole oe i hoomaopopo i na loina e hoohana ai keia ano lawaia "kikepa ana" alaila, e halawai ana no oe me keia mau pilikia aʻu i hoikehoike mua ae nei.

I kekahi manawa i uka no o ka aina e ao ia ai keia ano lawaia ana a me, ka ia pauku wiliwili e hoomaamaa ia ai ka lawaia ao hou e ke kumu ao lawaia, ae kuhikahi pono ia mai ai ke ano o ka hapai ana i ke aku, a me ka hoaui ana i ka welau o ka ohe hiaku, aka, hooluolu io no ka hana ana ma uka o ka aina, aka, i ka hoao ana hoi ma kahi lawaia oiai, e onioni ana ka waa, alaila, nui no ka pilikia i kekahi manawa, a maa aku no nae hoi, alaila, he mea maalahi loa no ka hoohana ana aku i kela ano hapai ana o ke aku mai ka makalua mai a noho ana ika poli. Ma keia puka hou aku ma keia pule ae, alaila, e wehewehe hou aku ana no wau i kekahi mau loina o keia ano lawaia kaulana loa o ko kakou lahui aloha. Aole i pau