Ka Hoku o Hawaii, Volume XXII, Number 26, 27 Nowemapa 1928 — Ka moolelo oiaio o ko John Kaelemakule ola ana Kakau ia e ia no ka pomaikai o ka ka Hoku poe heluhelu) [ARTICLE]

Ka moolelo oiaio o ko John Kaelemakule ola ana Kakau ia e ia no ka pomaikai e ko ka Moku poe heluhelu)

HELU 10 NA KAPU O KA HUMU ANA O KA PA HI-AKU O ka humu ana o ka pa hi-aku he mau kapu no kekahi a ka polawaia kahiko i malama ihiihi ai, a ua lilo paha ia mau "kapu" i ka manao o kekahi poe o keia hanauna i mea pahenehene ia paha. Aka, aole no paha kaua e kuu mea heluhelu e ahewa wale aku i na Kupuna o kakou mamuli oia kau ana i loina ihiihi o keia oihana lawaia o ko kakou mau Kupuna loea i kela oihana lawaia kaulana o Hawaii nei.

Ua hoolohe aku wai ia mau lina i ao ia mai e kuu Kahuhanai, a ua hakilo pu aku no hoi wau i na lawelawe ana o ka poe "loaa i keia oihana lawaia haaheo a ko kakou mau Kupuna i hala ma kela aoao. Ma kuu hoomaopopo ana i kekahi o kla mau rula a loina [illegible] i hana ia e ka poe kahiko o Hawaii nei, he mau rule a loina kupono no i ka hanohano o kela oihana lawaia, ai ka malama ana no e kela poe Lawaia o na Kupuna o kakou, ua halawai no lakou ma na pomaikai, a ua hoohanohano ia no ka oihana lawaia mamuli oia mau hookapukapu ana. Ua ano like no hoi kekahi o keia mau "kapu" e like no me na kapu o kau ana i na pulupulu o ke Aho Hi-ahi. E hoike aku wau i kekahi oia mau rula me ia mau loina a ko kakou mau Kupuna i hana ai, a aole nae ma ke ano e koikoi aku ana i ko kakou poe o keia hanauna hou, e hahai mai i kela mau loina o ka lawelawe ana i kela mau hana pili i keia Oihana koikoi o ko kakou mau Kupuna. Eia no kekahi Rula mua o ka humu ana e ka Pa-hi-aku. E maluhia loa ka hale i ka manwa e humu ia ana ka pa-hi-aku, aole e holehole ia iloko ae komo mai paha ko waho iloko. A ina oe e komo ana iloko o kekahi hale i ka manwa e ahana ia ana kela hana humu pa alaila, e malama hoi oe i ka loina ma ka noho malie ana iloko o kela hale i ka manwa e hana ia ana kela hana. Aole no hoi e holoholo ka poe iloko iho o ka Hale o ke kanaka lawaia. E hoike mua ana no ka lawaia i kona ohana no kona lawelawe ana i kela hana, ao ka poe hoi oloke o ka Hale, a manao hoi lakou e hele iwaho alaila, e hee e hoi mamua ae o ka manawa e hana ai ka lawaia i kana hana pili i kana oihana.

He kapu loa no hoi ka lehei ana maluna o ka pa-hi-aku, aole e waiho ia kela pa-hi-aku ma na wahi kupono ole, ae lehei wale ia ai paha e ka poe hoomaupopo ole i ka waiwai oia ano oihana lawaia. Aole e hoaka ia ka pa-hi-aku i ke kukui, aka, e humu no i kau pa-hi-aku i ka auinala, ai ka manawa kupono no hoi o ka la mahope iho paha o kou hoi ana mai mai ke koa lawaia mai. I ka manwa e humu ia ana ka pa, e maluhia maoli no oloko o ka hale, aole e hamama kekahi i kona waha, ao ka mea oi loa no nae o ke kapu koikoi oia no ka "Kani kupanaha" o ka puka hookuu o lalo o ke kanaka. "He mea huhu loa keia a ka poe lawaia, a e puka ai na olelo pelapela i ko lakou waha he ka mea "Kani malalo."

Aole hoi oe e ku ana a halo iho maluna o ke kua o ka mea e humu ana i kana pa hi-aku a huhu loa hoi ka poe lawaia i ke ku aku o kekahi i kona manwa e humu ana i kana pa, i na oe e paa ana kou lima i ke kua, ai ole koo paha kou mau lima ma na aoao o kou puhaka. "He ku-a-kii hoi la e ka poe lawaia, [illegible] loaa ai hoi he paoa i ka lawaia mamuli o ke

"Hookua-kii" aku i ka [illegible] e lawelawe ia ana kela [illegible] humu-pa. I ka manawa e holo ai [illegible] ka lawaia ana ma ka oihana aku alaila e malu no ka noho ana o ka wahine a ka lawaia, e [illegible] hoi e hele wale aku i ko hai kanaka e kualehelehe wale ai, a aole [illegible] hiamoe ka wahine a ka lawaia, [illegible] a noho ma ka malama maikai kona kulana. I ka lawaia ana o ka poe i maa ma ka lawaia ana, ai makemake kekahi o na "Kaohi waa" e hanawai paha, alaila, he mea pono ia e makaala loa i ka ihiihi o kela pa e lawaia ia ana, aole oia e hanawai aku i ka manawa o kela paaku a lana mai ana kilokilo o ke kai. I na ua pilikia oia, alaila, hoike aku oia i ka lawaia, alaila, hapai mai ana ka lawaia i kana makoi iluna ae kaili ia no ka pa mai loko mai o ke kai. He rula hoohanohano no ia mai ka poe lawaia kahiko mai o na Alii o keia aina. Ua hiki no ia kaua e kuu mea heluhelu ka hoomaupopo iho no aole keia mai loina kapu o ka poe lawaia he mau loina kupono ole, aka, he hapai ana no keia i kela kulana o keia Oihana lawaia iluna a he kahua maikai. I ka manawa no hoi e makaukau

ai ka lawaia e hele no kana oihana lawaia, na ka lawaia no e halihali kana ipu pa hi-aku, ae malama ana no hoi ma ke ano ihiihi i kana ipu maunu. Aole e pono e kahea la oia mahope e kekahi mea o kona hale ponoi a aole no hoi e hoi hou i ka hale i ka manawa ua kau iluna o ka waa, a ua manao no kekahi mau Lawaia Nui o keia Oihana hi-aku, he mau hoailona no ia o ka halawai me na piia pomaikai ole. (E makaala no hoi ka hele ana o ka lawaia mai kona hale aku, aole kualehelehe wale ma kona ala mai kona hale aku iluna o kona waa e kau aku ai, aka, e holo pololei aku no hoi no kahi o ka waa e kali mai ana i ko lakou kau aku. "E makaala loa no hoi i ka halawai me ke kanaka maka paa, a oia ano nae, ua pau like no ia iwaena o na lahui a pau o ka honua nei. He mea pa-kalaki ka halawai me ke kanaka a wahine makapae."

Ma keia puka hou ana o ko kakou wahi moolelo i ke ola ana o keia Kanaka Oiwi Hawaii, alaila, e

hoike aku ana oia i ke kulana ano lawaia i ka manawa e hapai ana i ke aku iluna o ka waa. O keia mau olelo no hoi ana e wehewehe hoi no ka mea pili i kona moolelo ponoi, he mau mea ano waiwai loa keia oiai, he mau mea hoonaauao maoli mai no ia i kekahi poe o keia hanauna hou o kakou. Aole wale hoi oia wale no, aka, ke hapai nei no ia i ke kulana maikai o keia Lahui Hawaii ihluna, ae ike ia ai, a hiki ke hoomaopopo ia ke kulana hana e na poe Hawaii o ke au kahiko i lawelawe hana ai i kela au kahiko o ka aina aloha o kakou. Aole i pau.