Ka Hoku o Hawaii, Volume XXII, Number 20, 16 ʻOkakopa 1928 — MOOLELO KAHIKO NO HAWAII [ARTICLE]

MOOLELO KAHIKO NO HAWAII

Ai Hoom&knukau ia « 5. M.Puepo« ai Hoopoiwnwnu hou ia e ka Mea paaa e Kakau ako uei keia Mo<> lelu Knhiko un* Kopuua o HawHĪi nai) j Ho<puka hou i» Pmaaikai o , L H'umiin»! ho-u o Huwaii.

&lOKCNA I NA KUAHHAU KAHIKO & HOIKE'.AN'A I NA KUMO I LOAA MAI KA PAfi MOKUO HAWAI^NEI

Ua. lioao no o Abrahuma Fonada e.h >oiaio uialoko o kanu bukc o "Ka L«!ini Poluuesifi," a uia kaua ihke aua inai i kela mau inoa o Loio i Mehani, oia no o Ji.!o-lo (Dji l >lo) ao 11010 hoi uia ua Pae Ainā o Molact»j a oia hoi na pae— aina mawaeua oNn Gisi Hou 11:a ka hikiua anie ka Mokupuni o Celebes iiim ke komohana. Ma, ua mea i hoike iā ae la, ua maopopo loa ka kooik?ika ana o ke a poe kakau moolelo kahiko, e kuhiauhi aofe o Wakea no Hawaii

nei, aka, no kahi e mai no oia, a ma kekahi olelo āaa no hoi, aole uo Hawaii nei uakanaka makaiuiia akā, mai kahi e wai lakon i hoeā ai i keia paeaina. Ao kekahi ku/— uiunui 0 ko lakou olelo ana peia, oia no ka loaa «le o kela mau aiua i uoho a* o Wakea uia Hawaii «ei, a ola 110 hoi kela māu ainā 6 Lolo-i Mehani ame Kaiuawaelualani a me kekāhi mau inoa i i«e ole ia nia ua aiua oka Moana Pakipika upi, a aole uae noonoo ia ke kulaua hoituu āina uiua ma keia waihi o ka Moaua Pakip'ka, e like me ia i hoakakā nvua ia ape nei.

<J keia ;uau hoike ae la o ka mcaj aole no ia lie k»nnn poio—. lei piii i -iia moolelo kwhlko eho akaka ima uo ke k»unu mua eko Hāwaii uei kanak», eia nae, hel mau hoehuōi olelō uo ia i k"} ,Dno uo ke pale ān» aku i tia inane" 1 hoohuōi ā kanalun a kela poe kakau moolelo Hawaii kahiko i hoakaka ia ke )a. N'>laila, ma keeia wahi e uaiiā ai kakon i na manao o ko kakou poe kupuna kahiko uo keia hana ia āna o ke kauaka makā mua tna Hawaii nei.

M-a keia mau o!elo o kā poe ka — hiko, o Lolo i Mehani, oia hoi o Lolo i>Mehani iuoa o ka aina i, k«aa ia ai ke kauaka, a ina tce one 0 Kahak«hakea i hooknuiu nma ai be aku« ike kino oke k*n«k«. O Kaue, o K« oia ka Pu— kai akua na iakau i kaiiakaha ke oue o Kahakahakea.iua ke āno aa kaha ia ke kii oke kanaea e iik* me ko kakou ano i keia nauawa. Olelo aaai !ft o Kanr *ia Ku me Lono i keia man olelo pili {kā hana ia ana o ke kanaka. "O k«v e I«ono ka hoolohe, ao kau koi a K«, o ke ka uo kM lluaa a koalahe mai koi elaa i ki'n niaa oleio aka ai la aiaa." I ka yaa ana o ktl* mīan olela a. Kaae ia Ka me Lmo, alaila, maka iko la oU e kahea i keia oua i oielo, ,4 B Hiki*au-e*ela! HHikW aa-a»ola! 1 E«la-«|l! ! oka oni aa )a no ia oka iepo a iakoa i kāHakaka ai i ke kino kā—! o&ka imaa o iakou. 1 ka manawm nle a Kaaa, K« »e Lono i kahakaha ai ika Ukoo kiaa kaaaka uialana o kelft ooe o Kahak«hak«o. ua k*h|i mal la no hol 9 Kanaloa i kāua kli k&aakā < like uo hoi tue k« keia poe ākuA 1 hāiM ai Ia manawa ao ke. o i ltau»rti!io *ku ai ia Kn nu 1 keirt niHU olelo.

''O ka'u a ua nei ke kahea i ke Kiaaka a kakou peuei. E Hiki au e ola! K Siki waa olā E Htki e ola, alaiia, be hoola mai hoi ka ohifi me kaia uiau o.e!o. Hooia eolal Hooia e^—ola!! Alaiia. oau hoi e Ktt e kāhea ho* tuai i ae a mau olelo Hik» au e llu! Hiki w«u e Ku!! alaila, he hooia aku hoi ka maua me Lono. A k«Jioi ke kānaka a kakou iluna, h<sd māi hoi ee e Loua i keiā mau olelo. E Hiki wati e Lono! E Hiki v*au e Lot»ol! Alailā, he i-bo<jift aku no hoi. ka maua me Ku "

Ikn p«u nn» o keiā uiāu oleio kuliikuhi a Kaoe i Kona uiau Hom Akua o ku Pukui 4kua alni:a, hoo ponopono iho Ia lakou nei.ma kt' kn like aua ina k«hi o kela kii ka naka i kahakaha ia iluua o kela ooe o a hoomaka āku la no hoi o Kane e kahea ēlike me na mea i hoike mua ia ae nei, *i ka pau ana uo hoi o kana kīihea aua, alaila, ua panal aku la uo hoi o ku oie ],ono i ka lana mau olelo e like uo hoi uie ka uiea i hoakaka ia āe la maluua ae uei.

I ka pau aua no o ka Kane ka — hea niiia, ai hooho ia ak« o ku laua o louo, ua oni a«e la ua kiho kii knnaka nei i kahakaha iā ma — lmna o ke one, ai ke kahea ana hoi oKo i kana m&u olalo k«hea, a ua hooia aku lā no hoi o a.aue lanā o Lōno, a& ke ku io t uo hoi ia o iia kii kānaka uei 1 ala mai la uiai ke one mai,- -ai ke kakea ana hoi o Lono elike ne hoi me na olelo i aoao fa aku iaia, alaila, hooho ā{cu la uo hōi o Kaoe i keia mau oielo. "Hooia e Louo! Hooiā e Lono(! U« L<>ho, ua lahe ke kanaka!! '

Oka loaa, n« ia oka lohe i ke kauaka i kahakahi ia mai keone mai< iho ua poe Pukni! Akua nei yka inoa niua o keia kiaak* u lakon i kaiia uina ai o "Wela.wAhi lani." Ano ka loaa ana o keia kanaka i holo ai ke mele aka poe kahiko o Hawaii nei: # O Wela ka Hokn ka Malama O Wela Makalii, K«eto ia Kan— lua iLai ehu ka moku, papapa ka aināHaahua ka lani, kaikoo ka nioana j Ha ka moaua, popoi Kilauea ] O niai Pela i kona inoa He k'ikili kā ua mai ka lani mai, Nei ke olai uiai ka hotf«a iuai I Ha k« Ikuwa, kā Pch»koeleele. i | Ika ike ana niaip Kaualoa ike ola oke Kaue mau kānaka i hana

ai. &o k&'>a kan»ka hoi t. haoa ai, i ai \cahakaha ai hoi i kona kino ma ke one, aole loa i ioaa ke ola iloko o kela kik kauaka & Kaaaloa i ha|ia ai, nolaila, ua pii ae la kema iuaina ao koua hooulu mai la no ia ina Uau awaāwa osa ka honna, ae hoopoiaO la ai h«i k« »la o ke kanak*, a oia hoi na laaa mulea awaawa apaa, oia hoi ka pohuehoe, ka an. huhu. ka akiā. ka ip« awaawa hoi me na laaa iuoia* apaa ae laki ai hoi ke kaaaka ke hana aka, āao keia taaa hana hoohaakeeo a Ka->. aalaa i haka ai ki poe sahiko i keia aian lalaai aiele kahiko, &a !Papa HalahUa • I a«akia mniea I ke ka fcai haWo I ka «uhaka, akia Mnicaka v laai. I «Iki n^iwili. Ua kakakuka hoa tho la ao k» Pakui Akna ao k« haaa ana iko koolaa uo ke kaaaka iaaka mna loa a lakoa i haaa ai. Ao ke ano o k« Ukou na haehae ae

la lakea i ke kiao o ''Welawahi lāni," a laweā* I* 6 saae i kefcahi ■pana o ke kino o ' W*la wahi lani/' « hena Iho ia ia i wahine na iiii kau;ma nei. O K« l»o» Ljno Ui>a:u>ho»rho S hookuikui hou mai U hoi Uua i ke kieo o "Wela wahi

lani,">«ifoi hoti ae U koua kibō> like no hoi nie maua. Na Kane hoi 1 hookouio iheke ola iloko o ka wahiu<M<hasa ia mai ke kino i» a i o Wela waki laoi, 8 UH IHo ae le «a waki«« nti i mea ©la, a ua halihAli aku la ua Pnkui A.kua nei ika *Vffhiue ela iiiiua o We'a walii !ani, ai ka t'ke āna mfti la o un maka mua nel | ; i keia kioō wahine ui uiAika:, alaila, 1 kapa raai 1« oia i koua inoa o Owe a no la liana ia aua o ha wāhiue e Ka Pukui ukua ( oi« kā uiea eka poe kaliiko i liooholo ai i kekahi , mele. "Owe, na ke ke, na ke ke Halulu ot-i. ow No ka iau, lele ka eulu Moh.lla kft wiihn Ua k' l>nno ka alihi t Kau pouo i niao rsw * Ua ka wnha Ua ouo iftu hope Ku mai o Kula-iawao Akikili ahi louo • I K d hma a Iku Okooko ahi ka pali o Keaka.'' Aoi« i pau