Ka Hoku o Hawaii, Volume XXII, Number 17, 25 September 1928 — MOOLELO KAHIKO NO HAWAII [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

MOOLELO KAHIKO NO HAWAII

Ai BMM»k*«ki« i* « J.H.Po*p«« ti Hoopooeoooo boB ii « 1« M«t uia» * Kak«« «ko ow k«i« MjoMo Kihiko o•» Kapooa oHaw«Hn«i) Eoopaka ko« u o« ka P«ma<kai o ki Haoa«aa boa o Hawaii.

MOKUNA I HA KUAUHAU KAHIKO K HOIKE ANA I KA KUMU I LOAA MAI KA PAE MOKUOHAWAIIN®!

1 keU BMU U (h* U i lohe kon U mti U krk«oi ■**« oUlo hooia m*( ken&hi ms« *«ole Akeakamai i holo ik« nei i*• Mok«p«ni ok* «i heenaa U aku nei e ut $afcnwaiwai o ka Hale Hoik«ik« o Bihopa ma. t ma h«i m«f «ei i Ho«elaia, a hoike a* ift i k® U«a ■«- ■M »o hāhooi.io ama i kela ma— kahiko o ka.poe o Hawaii iei. Hē aima pmaiole • Hawaii aei ( k« aanawa kahiko loft, a maoiiHi o k« blfti ame ke ahi ai hoona, ua hoo— piholo ia kekaki k«p« ō keia aiua <r paai.oie" ilokoo ka kohomn, a ua koe wai U kekahi mftu mokn — f*mi kakaikahi e k« ««* niā keiaj wahi •ka Moaoa Pakipika. A U ma kft Mokapdni o K.msaie ma k« j paeaiiia e kokoke aaa i ka Paeaioa i Kilipati.ua ik« ia kekahi mani haaa i ktiKulti ia « k'elahi poe ka-J hikoloa, ae waiko mei no a kiki i| keia la, a he mu mea koi i maaao ia ''ke hapa no kekahi knUaa —j kāuhile uui o kekahi aiaa ani oi ka Moana Pakipika."

O ba m&nao o kela miu hoikeike «k« o mako« mi keia Mooltle Sawftii, oia no k& pololei o kekahi tsaM Mele Knuiuhoona o ka poe kahiko 0 Hawaii ne>, ae hoike ana hoi he «ina Biii e like xne Amerika aia e waiho mua ana ma kabi c ua Paemok» o Mawaii aei.

Ma c« hookolo «na ho liei i k« MooUlo Ktt««lipo o Hawa i uei, ha hooaaopopo ia he eha menawa ipii aike ,! Kii a ffla Hawaii nei ( a *uea paha manawa i poholo &i keia aina paniole iloko o k& hōhonu o ka uioana.

Ok« kai Kahinalii maa, ua ike ia bo ia in* ke kau o Alahinalea [k] *e kaea wahine o Pa!eara, ao ka hanauna 200 1* mii a Liilai mai. Ao ke kaikoee elua, aia uo ma ki «anawa 0 Papio (k] me kaHK wahine o Loiloi, aoka kanauaa 405 ma ia Lailai mai. Ok« kai hoee ekolu, a ia no ia aiā ka wa o Liipau [k] me Kaneiwa kana w&hine. Oia ka hAnauna 608 na ia Lailai mai.

O ke kai boee eh«, a oia no ho ke kai koee ; ioa, a it no ia 1 ka Nokoalii ana o Kakikol«mea a makuakaae hoi o W&kea o ta— pulaaakehaa, ao ka hauauna iooi ia mai a Lailai [w] mai.

O Hekahi o keia mau kai hoea, oia ke kai a Kāhnlymanu i hoike ia ias kekahi ona "Hnlihia" oka Moolelo o Hiiaka-i ka-poli-o-pele, oia paha ke kai naua i hoopuhalu u«i i keia hoaua aina holookoa i ik- ia e ko kakou aau knpnna i ka wa kahiko loa.

Aia m« aa tucle oka Moolelo o Hiiaka, aa mele koi i kapa ia ke mau "Hulikia" e loaa ai kekaki mai hoike no ka hui ana o ka ikaika ona mee kino wai. me ke khi a lilo i m&a kuau hooulnaoa a hoopioo i na mea kino aina. H hoike aiia keia niāu mele Hulikia iita koonaae ia ana •ka h6nua «ina ame ka pii ana o ke kai a pela aku.

I raca e haoiaio ai i keia aHwte eia na «ftheleb*le 1 kwft ( k« m«« kftkt« M t sk* ia ftsa Jceia m«« H«Ufai* m«leko ok« lf©«lelo « Hiialia-i-ka-poU-» pele, e hoopoka 1* iko n«i bi k> Hokn.

Popoi ka*i f kaiko«rka laa Haki ka kak(kakfil« Ka iao popoi, aku 1 Uolehoa Kai a Hik« wahiM, ai lehoa A ka«a« kup*k«pa, a eka («. pokak« I ka uwalu, a ke aki I ke kauua a ka P«uleaa Huii ka mok« ( nakeke «kilai Ka kalakai, ku k«lnk« kanioaaa Hulihia Ktlau«a po, 1 ka «wahi Naiōwale i ke «wa, ka nka o ka lua Moana Heeia la, kipa i ke akua Ua lohia ka papa, ua mok« ka£ kawai Niho a ka pili. Ua nlupa, «aa«ni ka pohako, O Ihilaai, olhi*oao O koene nak«ke i ka laai O nehei ka ho««a „ Halihia ka mau«a, wela ke iki Wela aopu i ka «ki, o K«lhanalei Ke a pohak«, pu« 1*1« mai i uka 4 kekakoi O ka aiua o Pele i uka Ua ku ka eka, aia i kai K«aia ke one, kiule aai ka tii Kaa mai ka p«hina t wili nai ka* punohu Ka «a koko, ke owe ala, i kB lani Puhia P«na po i ke awa 0«i Pauonioni, haa ka papa « r !; . A P*« ■' ■.'■■■l K«i ka ua le, n*i ka papa K«i ka «a la, kake ki wai Hulihia ke one o Kahakuloa Ua nakaki ka pili, na lewa ka hOaua Ua anapn ke ahi o Kilaaaea l Ua iele ka pohaka iluua Ua wawahi o PeU i koiia kiao O ka ua o ka la me ka hekilii Ua kaula weii iluua o Oolawela Halikia K«kailaai nei ak« la i - [poli] o Hooilo | Ale noho mai ana Pa(>alauahi ! O mai o Pele i koua inoi j He kikiU ka «a, mai ka iaui mai Nei ka olai Ha ka pohakahi a ka Ikuwa. Aole paha he mele i aiao popo loa koaa koike aaa no keia an halihii nui aaa o ka koaaa aina kahiko, e wot aaa mai Hawaii uiai a haea loa ak« i Nihoi, ae hoomao popo aua koi i ke kum« ani o ka mokumokn aaie ke kikaawale aaa o keii mia mokapaai, e Hk« ae la nia keia niau mele hallhia i koileike ia ae ia. Hulihiā ke a«, ka papi honua kona mokn Hulihii kulia inai ka moka o Kahiki ▲iaa ao ka Kahiki ka la Aina hoowiiia, e Hiena aiea Hoomoe.ak» la Kahiki Ka Kalapa uiai ka uluwela 0 īnai ke ahi • Keehi aku la ua kap«ai— « Kapaai akua «a o pele Ke ke«keeki wale la i ka iaai Haule «ina i Polapola Noko i ka )as, haa o ka moka Hina kukulu o Kakiki Ka «ewenewe opua i k* kai Ea aaai a«a ma Nihoa Ma ka tn«ku mai o Lehua Ka uiai ani ma Ka«ai aa Oaha M«lokai, Lanai, Kaualoa (o Ki- i hooiawe iieia) Maui ame Haw&ii Ka wakine o Pele 1 ki'a i a kiaa thi a-a Pulupulu kukani wela ka iani H* uwila kukui no ka honaa Hekili papaalaa Opa'ipa'i wale ii ki maaua Pipili ka lam, paa ia moku Nal6 Hawaii i ke ahi a ka wa— hine. Oiai kakou i (ke i na mnaao o ko kakoa ma« kapaua, « pili aua

ike kuaa mu* aoa oka aiaa. mfi i waki o ka Moana PaMpika ime ka loia an* ma! o aa Mok«p««f « waii nei, he mea pe«o e aana ka-— kou i ua maaao koho wale o na poenaaaao. B imi i* kali kakou I ka maaao o ka poe naiaao, wahi a k« mooi«)o Hawaii i kooponopouo ia e R«v. F. J. Pokuea ika makakiki 1858 a peaei k« lakon mahao.

"Aole paha he aina maaaei iki wa kahiko ioa, he auaaa wale no Manao iakou, ua ho«a mai no aa aiaa maiioko a»ai uo o ka meana, ao na ih! pele ka mei i hoea mai ai. Eia ka mea i uianao ai lakoa pela, ua ike ia k«kaki ma« mok« i hoea mai, a «a iike loa k« aaa" oia aaau moku me Haawiiaei E»a ka mea akaka loa, he aioa pele wale no keia paemoku, a peia ao koi na moku apan ma keia moana, o na pohaku apau he pokaka i hoohe — kee wale ia no, aole i like na po— kak» mi ko ua aina puni ole. No i ua pele wale no na pohaau i aei wa ua pio ki »ni ona pele, aka, ika wa kihiko, he peie no aa Maal ma Kauai ame Oahu me keia paemoku apau, aolaila, ua maaio wale ia ua hoea mii keia pa«moku mai laio aai. Aole aae i ike pouo ia, maīia he aiaa uo maanei uiai kinohi mai. 1 O kekahi inanao waiwai uai e ' pono ai i ka niea kakin ke hoike aku aia keia wahi, 4 pili ana «0 ka hooia ana, he konaa aina nai okoa mi keia wAhi o ka Moana Paki-— pika, ae hoOii aaa hoi ia i ki ma— nao oko Hawaii nei poe kapuna, 110 ka aiaa 111 ai l}awa>i a N'hoa, oia ki manao hoakaka o Ln kane>a G E G Jack*on, he haoie Pelekine aaa&ao i noko ma Ha — waii nei. O ua manao la ua īioike ia ma ka aoao 11 oka hoike oka Papa Kaaakau ona āiii o Hawaii im«a 0 ka AhaoKlo 1844

"O ko'a manao/' wahi a keia Lukanela Pelekane, e pili ana no keia mea, he ma« aina puni ole i k« kai ma ka Moina Pakipika nei.

Oia hoi, aina nai pani eie ike kai hikiaa, a he aina nui puni ole ike kai oke komekana. 0 ko ka hikina. oia no 0 H&waii, moa, Lalakoa ame ia mau mokupaai apau ma ka hikina me ke komo pa mai 0 Na Kiiani ame na mokupuni eie « pili ana maiaila ma ka aoao hikiaa 0 Figi. 0 keia aiaa paai ole ike kai no Malia mai kona lakui kanaka. 0 keia ka Pelunesia Hikina.

L. H. 0 Polanesia Kemohaaa oia no aa Mokapani 0 Na Guinea Solomona, Na Ueberehi. N« Caiedoaia. a he Papaa ko laila la— kai kanaka, oia hoi he poe lauoho halu piipii a eleele loa, he ano ahia loa lakou a he poe hoi I olelo ia he poe aikaaaka. He poe la— hui okoa loa kela mai ka poe aaaaae mai eka Pelßnesia Hikina mai Aia ma ke ana kohona moana, e hiki ai ke hooiaio ia ai keia ninaa a«f ma ke aao Akeakamai, a ke manao nei au ma keia mua aka, aole paha e loihi aaa na ma kahiki« e lawe ai na awpani n«i i ka hoholo ana ina kana i mea e pau ai ke kakihewa ma keia iumuhaaa. - K naaa kakou i ke ano 0 aa 1 mau tiaa oini ole aei ike kai i ka wa kahike, ke aana ae kakeu i ke aiao namokapani hiiii e moe lelani aaa, e oili ae aaa malana e ka ili oke kai ka mokupaai 0 Nipona ma iapana, ae holo ana i ka hema na moknpuni liilii oka lakarona a hiki i na mokapani liilii 0 Masala i ike ia hoi aa aina Gilipati. Mai lapaaa hou, moe mai la a ioaa 0 Oeean Ailaaa. oia hole ana mai a ioaa no o Hawaii Aol« i pao