Ka Hoku o Hawaii, Volume XXII, Number 8, 17 Iulai 1928 — HE MOOLELO NO MAKALEI KA EUEU HIAPAIOLE O KEKAHA WAIOLE, KA MEA NANA KA "PA-HI-AKU" KAULANA O KOLOMIKIMIKI, AME KA 'AHA-AHI' O HAEHAEKAMANU-O-KAUPE'A "E MINAIKAMALAMA-O-KAELO PAA IA A PAA KA I'A A KAUA" [ARTICLE]

HE MOOLELO NO MAKALEI KA EUEU HIAPAIOLE O KEKAHA WAIOLE, KA MEA NANA KA "PA-HI-AKU" KAULANA O KOLOMIKIMIKI, AME KA 'AHA-AHI' O HAEHAEKAMANU-O-KAUPE'A

"E MINAIKAMALAMA-O-KAELO PAA IA A PAA KA I'A A KAUA"

(Kalt»u<a e Hoolaleakaokia)

MAHELE IV. Ka hele ana mai o Kaleiapaoa Ka ihu pani o ke kaha o ManA ao Ka' eueu iwikani o Aina Ike.

Pane mai la o Kaleiapaoa, na'u e hoike aku ia oākou o Mfttalei ko'u makuakaoa i>onoj loa ia, a O Kawailiiila-o'-Mana ko'n makua — hiae, a haalele aktr la au ©» ke konohiki nui a kelii wahinaa Hāikāuiaio ka wahine neueihikapa a ke alii a Ahnkiui-a-Laa o ka moku o Kāuai o Kan»waelualanū

la'u i hele mai'lā uia keia huakai h«le aumoaua,- hukai hoakuku ia— waia aku, ke aki, ke k«h|tla t ka alna, ka ulaula, ke koae, ke opa— kapika, ke kalekale, ka hapuu, ka nukauomi, ka opela paka, ke ka—■ wakawa lme ka weka-oia.

U4 kuhikuhi maroi4 4a'fi i kouāl m56 ohana piU koko apa»Vpaa| pali h»ttli«U o K°olan a kuhikohl, pu uiai i keia ko*a a k«k*a « la—| waia nei, a oia no ko'u inea i pt»— | iolei mai la a kui ms oakoa a loaa ko'a mau lealea o keia huakai hele ia Hawāii 1 Olelo niai nel oe, he mau pili— koko kou o keia wahi, a owai ia ;>oe ohana pilikoko oa e ke kiiki Kauai ? Hoolohe nui oukon, ama aole pili lioole mai, a ina pili ae »ai a eiei, ke marū"<o nei auo oukou ke — kahi pili īa'u. Hoolohe mai o Uiaaikama v aßta-o Kaelō | O Kini Kailua-o-Mana Kaneohe O Koāmokumak* o Heeia 0 Kaua Poaina a o Kahaluu <.) Makalei O Vawailiula o Mana O Kaknapao.i o M«kalei A o kuu kupanAwahin» i pohu i ke ahealie a na maleani Kin ;ilo!ia O Hē*?t«i uli'O Heeia-kea.

I Ika lohe āua oua po« nei, ua I k ;ihea mai la o Kaalaea ine Waia- | hole, e holo uku a pili nā waa o lā|kosi. Kainoa a h« keiki e oe, eia ka he iuku :u> uiakou, he iwi, he io, ue koko oiaio loa a kapae ole ae. | 0 ko kupunawahine la. naua n*ai ko makuakane, he alii ia uoua ka iaoa o K«ma Poaihala o K«ha—. luq, a o makou « noho aku la ua ohāna |>onoi on«, nol&ila, he pula — pula oe ma makou, aoha w« a pao— p«0 hewa ina iwi o kak&u. Eia po pihft o ka makaakau ame ki loea a ku>im iua ka olalo aiue na aaea pili lawaia, eia k« ke mano n» ka iuakim« aiweiwa o Koolam I «I pali hkulimli. K pa« ka waa, a e hoopau wale ta pili, oia. ea, ma eo iuakott ia me, a ē paa ka waa, he ai no ko hali, he moopuaa ho, a ke' kulukmlm awm no, a ke wahi no « moe ai. AoU, «ol« im « p«e ink«, he hmakal hel* ka'u no H«waii, m aia a huli hoi inai am aai Hawaii «ak alaila, pae ftkn an e ika ( o*m k«— nwaa, AUUa, hoi paha hoonanea iki Ika hoi paha i ka «'i o na pali ikauliuli.

A oiai, tta.)i«awi mai la oitfcou 1 ke eo oka piH a k*kou, a aa eo onkea U'a, § ke h«*wi ako nei au i ka laahalo a aai loa, a ke h«ok«u I6a ta s«i oaaoa, * hemo a paa ka pili a kaken aaa Wawale lo& paa a paa fea, >ela aa' autuakafti lawaiā e nana mai ai ia kakea i ole kakeu e h(h{a ā akewa ia ao ka hooko i>ono o!e ina olelo a kakoii i koopaa kuhihewa li me ka woonoo ole ia mua ame. hope, a na peno kela.

Eia ka'n i£ouko*, e lawaia hou kakou a loaa*iiou ua ahi a o n$ ahl kea oia ka oukoa e lawe aku a haāwi akU'

I kuu kuD«naw&hine ame kua mau Kupunakane, a hai aku oukou ua Kaleiepaoa o Makalei, a e heleIna aua no aa inā-kuu huākai hēle no Hawaii, a, malia o lioi inai au a kipa aku e ike. Kiola aku la o KiUeiapāoā i ka 'paka ana, a' helahelu aku la no hoi. E ala e ke E ala e ke ahi/—poonui E ala e ke ahi —malaileaa E ali « ke kaawili E ala e ka holopapa E alā e ka haluku E ala e ke ahl iele pua-o, iele poo i ka īnāpniia i ka puka o hale 1 kauiana o ka ia.

Eia mai ka ai. uannau ia, «o<— k«tooka iā, mama ia a wali a pau loa a paa i ke knm«pihapilia, oia ak* ia Kaiei*paoft, ia Kae— haekainaau o Kanpea. ka aha, ka polopulu ahi Inali ika maka oke ahi uui la e ahi.

O ka kot>> aku ,ao ia o ke ahi, ā kaa ia ahi, kiola hoa no ka paka, a uiake hou no ua ahi, a pela a psn ua «ki eh)ko t apaa aa la kai aei lawaia ana, a hooiU ia &ku la iluna oka waa oaā kauiaaiua, a ol«lo aka la e lawe poloki a haawi i na knpuua ooā, a haawi aka i ke aloha.

Hia au ke hele nei i kuu h«akāi hele, a oiāi eia no i ke kākahiaka, a pae ia 6feoa aku nola I^anai.

Pan* »>Ai la ua kamaaioa, ka, aole olua e pae i L,anai i keU la. e &na olua a apopo paha pāe i L,anai, oiai, he lolki okoa 110 keia kai o Kaiwi, a hata uiai, alaiia, o ke kāi ak« o Aaau pili me I«anai. Ha'wālii kai inoino iho o Kaiwi he uiakani kulepe, he āle kawa — hawaha, aia uo a inalie ku ka holo ana o ka moanā loa. . "Eia no ia'u ka makaui ame kt ale, ke niakemake au, a inā no aole au e makemake, āole no e ino ka moana a p£e aku i Lauai i keia uina la," wahi a Kaleiapaoa, Ae hoi oakou a e holo uo hoi uiaua, a ia uiauu e holo aku ai ea, mai iohi onkoa o pae pouo ole ou — kou iuka, oiai e kaikoo aua oaka o Koolau uei, a laki oukou ke pa«

ponō iuka. Pehea hoi e kai ai he m&lie, aohe niaiie, ke ike nei au i ka [>elupelu o ke au a nie ka lepo o a.% kai e pii uei īluna, he koailouA no ke kai o^ka. [ Hopu iho la o»Caleiapaoa \ ka | hoe a»a a oltlo i|i la i &a kt— uiaaiua, eia kmu hoe e nana mai o«ko«, o ka ioo& o k*U ho* o K«Hi«paoa. V kt«oh« na knu kup«nak*ne nm &ap*ailaaft, a • ka mahele hope o ka inoa o keia ho« la aool kek*&i o iaoa, ' 4ke »ootuaka am a hoe, e ka-* hea im •• m • oukoo, K«lie« ae 1« keia peaei E Kukfti«p«oa £ kulapa i ke kai aku kaimn— |Kihl Ko kaim«puhi ia Koolau B kulapa a nMl<e 1« «mm E koiapa a poh» aakaai A pae ak« kaua ikt iuok« « Kamlulaau oke mao aku la n« i* o Kalei— a(>aoft i ka hoe a ai ku«aa no k«a-

• Hepi* ka w«£*o**a, c ka tl» «feofcok6£t|fe o Kaleiap^eama k ko lakon Hc« aoa, saa oo e: KiUiiapWl _■ 1 hoeoa no ok*M» *« W" O 1M« I fra htl* lfte o' Makapap ifcope ji v ;% wiiho.OiiM la boi fca 1« o Kftk»« oka, a 1b n*c hūp in iia a K"aleU-; : P»oa i ka hoe a ia bō(»oft iic, pobi ka mnana a ihd āna Jaua B«i . oee. ka pali d Kaholo « na&a ih «i i- k*bt o kola awapo aka Kei bana h«labab»ki i ban« aiai oei ia Laaai. > Ike «kn la n?i i ha waia A.iana. taai sus i ko koa lawaia o Kanoolo, a-olelo «ka ia o Kalei- J Apaoa ia Paiaw»i e hoio loa laoa ā - hoi m p oa anw&a, a~oa holo ako 1* < lroa nui a ike oo«i 1« oaC kaeoaaiua, a nioaa loai la. 1 He waa malihioi a hoio ae neif ' Ap, eole D3 nae hoi i rualibini loa he aamaaina ūo do , A mai hea oiai? Mt»i «ml' a Koolaopoko i Oahn. >a hoeknW' mai la ne «a poe lawaia ahi 0 *# koa kanlapa o Poo, aeo maī la ia . % maoe, a healeie ako nei maoa hooa /.: mai la a ike ika anwaa- lawiaia » lao'a ap nei i ke k«a kaoUpa» * J Kanaolo, a oia oe«Qa i hplo maila* ms onkon e lawaia a! a pae ioka e Kaohei, aia ilaHa ko raa6ar ohana. • •:■ - Owai ko oiaa phana ilaila? o Pa-* ' lawai, ks ( oa m«ke kahiko o X i wai aoe kai&, a o.kā wahiaa wak * no ia e ooh'o nei me k» ob«&a fttlae £ ke laikamahine a Jm£ī* « J Ia «ba ia ka m«a i make ai? Kāt■■•' oa abai ia eke #o-telr cfai oka r. moana ana pan i k£ mano. • <■ Owai kona toso9feift 1 boio po a!t 0 Makalai, he feaibs mai Hawali ' mai a oia ka mea o«na i msta«M a r 1 ka holo ana i ka lawaia abi, pa paa iho ia he a-n nni ianna ole, 4 ' «a ahai ia akn le ian» ika aeoa» • llpo» e pai ka ike ia' *oa « hlki l 1 keia ia.

Aaheaoukou? Aob« i make oaf _ maa kanak« Uwaia la, &1& co ka '" ooho ala ia Kaoai i ke kaba 0 Maaa. Ua pae laoa i ko ktdu o Maos f m oa hookipe ia ena k»aUaioa Joko- . maikai oia kaha, a haalele ak« ia 1 mana o Makalei ae konohiki ;■ kalii wahiue & Haikama'o, ka oaeiwahioe neoeihikapu a kali) a kini-8-Laa, ke lu o Kaaal o eaawaelaaUoi. ■ , Ao kew kanaka e noho ati m«*— moa o ko'n kaeoaaioa ia aana e Uwe «ku a hni m« ka ohana o x - Paiawai, ao ka'» kaahi »aa no ia« Ehia a oakoo ahi i nokke ae iii? . ' k)na n&, a o ka n»i fMt« 1 ka pahi J 010 olalo, nui ka mano t a oia »alttm e lana *al« ae la no, ka tr<aVao'c ika pabi o*H>ki • ka lapuwale hoaloha o!p. k r

Mai na mta& 2«kahi Aka« no » uukoo i maana ahi m awil*»,v. e boao aka hoi 1 ib« U Jn o!i*lo. .Vi I k« ioa« aua mai hiM iho It K«i*i»pao« s makaokaa • kalm U. E Kap«ailtt.\a> • pea Ika jMs»" ** ola aaaoo nai lalakfe*, • i W; 1 < Maoo.) ki L«h!« t ik« NH>bi ~«Mf k« V* naha kiott« om: miiMiiM. y \*s X ik • N tbi pikkha, lilNKlii» ka «Mbl)MMk « •!« • tar &**«&» • » ki hoolUi, • 6rm h«tepfc»«, tt h» | I«ktt ( • k« ahi i 1« »*»»*». kk»Mfiaohoibk • •!»«• «a • kai • W§a.t tai «I. fti \ l»i«palD. ai wdi««U t «i h» \ •kkk :r:.:; ' I Ai h«, *i Mi«» *t Mh« • lwr'kiihli. OH, htpi * pM, a Ml t*h», i lr«i. lkb IH ?•©•. mm i; k»t» hki kiaWi Aoie i pt« "