Ka Hoku o Hawaii, Volume XXI, Number 37, 14 Pepeluali 1928 — HE MOOLELO NO MAKALEI KA EUEU HIAPAIOLE O KEKAHA WAIOLE, KA MEA NANA KA "PA-HI-AKU" KAULANA O KOLOMIKIMIKI, AME KA 'AHA-AHI' O HAEHAEKAMANU-O-KAUPE'A "E HINAIKAMALAMA-O-KAELO PAA IA A PAA KA I'A A KAUA" [ARTICLE]

HE MOOLELO NO MAKALEI KA EUEU HIAPAIOLE O KEKAHA WAIOLE, KA MEA NANA KA "PA-HI-AKU" KAULANA O KOLOMIKIMIKI, AME KA 'AHA-AHI' O HAEHAEKAMANU-O-KAUPE'A

"E HINAIKAMALAMA-O-KAELO PAA IA A PAA KA I'A A KAUA"

(Kakauiā e Hoolaleakaukiu) K ike ana &aua e 'kao aeea heluhelu i ka amnHn o kela buc:a « Koe.-mokujfioku-<i-Heeia, ha mea huna ia nana aoae ke keiki me kalei, a oiai i ke keiki wale no o ; a i hoike ai ao keia a he kau!ffia W&i < 'huna ,, ia doda a kau aku i kaoa mkoio, a be mep. oiaio no hui aohe iiookahi mea i ike i kei« ai)« oaai fta noho a.na o na kamaaina o keia aina a hiki i ka noho aaa rmn 0 Koa-a.okumoku-o-Heßia aoae ka mea n«na keifl moolelo, a iaia i lo"a»j ai a ike ia ana a feapaia k» 5 ! inoa o ke ana o MakāleL j A, auhe no he mea i ike i keia ana uiaia hope oaai a hiki i fca pau' •na ō na ohana ame nā pili n Kc&-mokonDo\o-o-Heei&. I kw haia mno a hale hoi o Makalei a r oht i Kauai a noho ai i Kauai-nui-'nokolehuh— ©aneelaa-i-ke-kai a biki i ka make »ua. Mamua o ka innke ana o Makalei. na hoike aku ia oia i kena keiki, a kaooha i«ic, a oia kaui h* ke keiki 5 hooko ai, a pela i ike ia keia &Bft wai, maia bope mai a hiki i keia la 0 keia oooolelo e puka aku la. ▲ 0 Mr. J. A. Magoire i make atu nei ka inea i lawe a kuUnlu he oahu wai īloko e keia aoa, a hoo— , eaoe ia be paipu meiloko inai 0 k® aua a hoea i ks hale, a na ka huik niakani ♦» pHOuia mni ka wni mai— loko mai u $r« »na, a oia pa'h* ka matno hope lo?» i\ Makalel. 0 ka ha na nui & Koa-mokamoko o*H«eia, 0 k« kalai ioe waa ohia, aa waa wiiiwii 4 , a lawe iloko 0 ke ane 1 po ix,e ka !»?e ele i>, a hele a piha Ve BL.a i na wh» obia me ka wiliwili, aohe wahi k.oe i ka hoo— p La ia i fc.i \vs>i w«i. 1 hoi ana n.s: o ka la ona aiua «iei, itvu elu Ia i a« Whi a ka ua ; oo*l<»;ui* ir»i a p;iu, «īoe rani I.* k« 1» elike u>e ka tnaa muu a kaukHi aku l& iu īua poe he ieau kawlana Wai ko Iwkou, a »loba ia a;al poeo |hla, a 1 aloha ol« ia aiai noouoo iko la ka hoiJi na kahakai, kahi u ku wai hoopaapaa ole, 0 ko lakou nei neha ane, aoht piliU* i ka wai, ua piha na waa ohiii auie K& wiliwili i ka wai, a » hiewie Sh weī> iiu wale aku n ) i kepil : . Ke pii ae !a ke kiuo o Makalei i fe* nu', a ke pii pu ae la ka u'i 0 na la opie, a pii ae la na h«na lealea like ole o 0« !a kamalii. I Oi?s mah ! ai aia ka haoa puua — io-i !.t Makalei, eiike uo ui§ ku hun i. a k« nif»kuak»ne, pela no o Makaie'. Hele ka ai tu.n kai aku o in hoiouuwiio a I;o«h luka o Pahulu a b*.e iio ho: a ke kuulu 0 Moauui4hea. 1 «ii i. ! , oielo aka la ka mahuu— ku;-, « -i'o ana k.-.u;i ia ee ī ka la— war, 1 ;f isau ia e:«, aoe ka!i » haawi i« .li;-, he uiea hilahila k& lohe i i; . ar»!e nau ponol iawe D) a ' Ho ir;e ka puuji o!u. Hiiii ».u> i h kit «jai.«owa u ke a'b aap, a a'o it o ia Utua ne'i rei i u?, «nahele 0 ka hwaia hi-«ko, hi-ai.i, hi-kahala, hiuiu?, op;t — kapaka, kalekaīe, a pda aku. Ua a'v; pu aku !:■; r;o k<i makua — kane i h* ai:o L w<sia upenii ];ke ol*% a ua apo »ku hr-mj boi o MdkaitJ Sa mau ike 0 na raea piii lawaia, a! iuakrca no hoi ia ike waiwai nui a na kupuua aue ut raakt^a. O n» kaUamahin*, ua kii ia aaai la e*rjß a u» h >a j 1 tua i n* kaoe Uwaia, iio kai o Kaelehulu.— hul u 8!»<i M*haiy!M, Ctu laua r»sj lfi >: 0 0 Hoi &ku ;• ,h k>"k tUMw»jfc a O f, bo 1 « t " Jr<t( *, n ' > » > <• «I'iA m*- % k < - . > ' ' > kieo ■ i.ui : a :■■■#*, 0;. 4 | Jl ' , . , i . ;-i , s» t <t< ,\

ua piha ika ike mahiai, &na ao i ka ifce iawaia. Ua ao po i fea oib«Da lua, haiha), i kukiui a pela aku, uiai, uia na liaiin | ,paaahele ioa iua kupoaa oia ixjmd , ia, a peia ud ca hapa hooikaika J kino e ac bs nui i haua raau ia e keia iahoi Hawaii. ] Hiki mai ia un ia o na kau lawa'a 1 hiaka o na Kekaha na k i olel&ia e na keiki kopa o Kekabß-w»iole, M uia aka ia ka aina kaha, oa pufc ksiehua i fee kai " Ia cqmu Ip, aia na keiki !ae uia tnf!ia h.tna o Kpkaha-waioie ke hnike aia i ko iakou ike "hiaku" fe hana aoa ina hana e kauiaea ei a puni na Kekaha ame Kona. O ua fcaue a na kaikamahine a Koa-mokomokn-o'-Heēi'a"» i heao ai; he mau keiki lawaia nui no hoi i« uo Keelehuluhoio, a o laua «o hoi kekahi i kui in enai la iono no ka pihe īa, hele a hoeu ka waa ne Fa piha i ke Aku. No keia pibe ia o kai, oleio aku ia o Makalei i ka makimkane e iho oia i k&hakai o Kaeiehuluhuiu i aku »a iakou i na kaikuahine 000. Iho keia a hoea i kahakai, a ike iua kaikuahine a o kana wahi ukana aaa, he elua kalo paa.ua moa a he elna no hoi ko, o eiua >aanti me muko ka loioa o ke ko aookahi. Hookahi kalo ame hookahi ko, aa kek%hi kaikuahine, a pela no hoi kekahi kaikuahinp. Oielo atu la o Maka'e l ', i iho mai nei »u i aku na uoakou, i ke ku'i aenei hoi oka lono i ka pihe 1» o kai oei a hui po eo hoi we ka ono i ka aku hou, a oia au la i ibo oeai ia ia oiua. eo'» mau haoau aloha |nui. Fane mai la oa kaikuahine, pela iho a hoi enai ou kaikoeke me ke ako, aohe paha ia b« mea ninau o ke ako, he mea pale wale noia i ou kaikoeke, aohe la euake ol« oka piha i ka ia. 0 oa U au «ku ia ia o *e aku, a i ktia ia ea, moe ke aku a oili kahi, a paa ke poi »ua «eai i ka pa o Kulu keia ia, a aoua ka olelo aoa, o ''Kuiu ks po o welehu ka uielama" he ia ia oie keia. P»ne uiai ia ua kaikuahiae, aee oeie koa ū3su kaikoeke he mao ialkoeke iwi paea, a o laua no hoi na oi oaaanel, a pehea auanei e nele ai oa kwaia nui o keia kaha i hele n kaulana ia hana. £ uana ako ao hoi o!ua ke hoi oiai ona i« o keia la he mau ia heiu, oia hoi ne ka lawaia no ame ua kioh ; , ao b hapa waa aohe ana ia. A ī nana aka olea » ka hoi mai u ka a j &ele sa la a kiei ika Kapu o ka hale u Uii, ak'lu, aohe ia »se uuai uo o ka waa. a hoi waie kekahi poe. Ke pii ae Ja ka la iluna auhe ike ia »ku o ka boi mai o ka euwaa, o ks heie U a kupono ka la i ka lelo, aohe tio he ike ia aku o k« wa«j. Ninaa aku la o Makalei, ep, ke Ike aku ia olua i ka hoi oiai o ka waa? Aole he poloiei io paha kau i oieio euai oei. *'Hw poloJei»' t wahi a N!akr.lei i na kaikuahiee on«, hui p>h; aole oe ! ike ia mea o ka lawiia, a | aole no hoi i «o ia oihann e uiao— popo ai fa oe ke ano o ka lawaia aaa, e eia nae ke hoolohe aku nei maua i kau olelo, roe he ala ua iki oe. .| Aohe no ka paha olua i ike o k« ! oihan» Lawaiā ha ia a ki-' kakou makutil!rtt:t u no'-o ip eia ait ka hwaia nui a ke !ii a Olopano, : oia hoi o Kualoa kf*i»hi o na.k.ai: — laoa aiua a lawain n\i ; o ka moku u| lCo"tl»oloa. a kakoo i hauleie aku j noahope, a heU m&i la a nphp i : -: Kona o-.auna hfluliu! ; kupolua i ki-! poeu # . 1 Pau ae la ke kao ailio ana a na i kaikuahine, oiai, ua pololei io av' rio kahi k;;ikunane o luua, a pah«, oa «o io no i ka oihana a a tuaku«kar.e e ahahi okoa ka pjeko i ka olelo.. Heie ia a luli ka la mao aku o k» itlo, ike %* aku la ka aup-aa j «3 hoi mal a pae rn hoi 5 ke aw*,'u».iki. 3a o Makalei a'ku. aua aoa kt ihu o ka w«a o kekahi i&lko r :kh ota ho! o Ohit£!, kekah; I«waianui c k«la irnh» 0 K-:el^huluhulu. 1 —s : >. ua k u i,t;i i koin- ; pM , t : V #<* KbM, '