Ka Hoku o Hawaii, Volume XXI, Number 31, 3 Ianuali 1928 — TERESA NEUMANN Kekaikamahine Kelemania KA MOOLELO KAMAHAO MAOLI O KONA OLA ANA HOOPAHAOHAO IA NA KAUKA NA KAHUNAPULE A ME NA POE AKEAKAMAI O KELEMANIA (He Moolelo Oiaio Loa) [ARTICLE]

TERESA NEUMANN Kekaikamahine Kelemania KA MOOLELO KAMAHAO MAOLI O KONA OLA ANA

HOOPAHAOHAO IA NA KAUKA NA KAHUNAPULE A ME NA POE AKEAKAMAI O KELEMANIA (He Moolelo Oiaio Loa)

Ma kahi k*uhale uuku 0 Kon — uersreatb, toa ka Mahel<j aina o BaYaria, a ia he kapaea Ke!ejaania me kona ohana e nei ma ko lakon wahi hale ano kuaaina no, e h« pepehi bibi ma kana oihana, a kuai aku hoi i na io bibi i na poe kuai mai iaia. Eia ke eoho pu nei uie ia kekahi o kana mao kaiUauaHiiine nona ka inoa o Teresa Neuuoann. Ua hanau ia oia i ka raa v sahiki ib'9 s » a oia ao hoi ka hauau mua « na keikih Ffrdinaud Neuuaann me kana wauioe, & he kanaka auo huue h ii, ai iaii i-koos aia ana naa ka pepeh» bibi ana, a k&iewa aka i na Ī3 bibi iweoa o oa kaaaka o kela wahi kauhale o Kcunersreuth. Ua piba i keia kaikamahiue hiapo »ua na makahiki he 29 i &eia nawaMa ka hoikea Rtv- Joseph Raber ke Kahuoapuie Kaiolika 0 kela waui, &o ke Kahu boi 0 keiā Ohana i k»na mau la opio loa, he kaikamahine kino ikaika ioa oia, a ua hel« ao i ka kula hele-la 0 keia kauhale no u» mukahiki eha, aka,' iniumli lu i 0 k& i'ihuue u ko lakou ohaua nui, ua haalel« pia | a V9 lilo i kaikamahiue hana no *ekahi ohana kuouoeeo u kela kauhale*

I s« kau o ka «akahiki 1918, ua pao ia ko Ukoa hale i ke ahi, a ol«ī oTereßa e kokoa anā i ka Loo — paEe'e ana i na w«hi ūkana liiUi q !akoo, na loaa iho la oia i kekalii eb» ikeika lt,a ma a bsule ako !i oia ila'.o a h»pai sa a na lima kokoa no wahi aku.

He ra.»n la oaahope iiio 0 koua loaa i»na ī ke!a ma. lana kua a hoea !oa i kqna piau oloulo wawae» oa hooma :a osai la ka inakapo uie ka mai 1010 ma!uua 0 kona kiao holookoa, a ma ia aoo oit i waiha pilikia ai no aosrß9 eha makahiki.

m£ ka ia 17 o Mei, makahiki is2s, a o?a ka ls Hoomaaao o Saua Teresa, uu hooaaaopopo ia ka haalele aa& mai 0 ka makapo i koua mau maka, a aa Uol piai la ka ike 0 kuua mau maka me ka ikaika maikai a like hoi me k& maeawa miiuiua iho 0 kona makapo ana. Ikala 2ō ae o 3ie' oia m.akaUiki no, ua hoike sku la 0 Tertsa i k:ua e ike i koua KabuuapuW 4 oia hqi ka Rev. Joaepfi R;bsr, ai k& hoea aaa ma! 0 ke Kaaunapule i s.oaa hooae, ua loaa mal Ia 0 Teresa iaia « nouo ana iluna 0 koua moe, a ua piha koua hekbelea« i ka hauoii. aia manawa no ke Kuhuuapuie i hoo— uaaepopo aku ai i kona kamaiho na me kekaki mea okoa ako, a ke Kahonapole naē e hoomaopopo ole aiia i kon« hoa e kamailio uei.

U* hall mal Ib ua wahine opio o«i a iamalHo mai la i ke Kahaaapuie, q« ike oia i kekibi "Maiamalaui» Kaiuahao lua", a uiai loko cba! © llela Mataojalam<j i kaaiailio mal «i k«k«hi !eo leia, e ku aua uia ilnna a pau loa ikoua mai 1010,. ae hele ana o!a e like me aaamna o koua waiho aua i kaoi xuoe ao jLeia uaaa makahiki. Ua hoike po ia naai U do nae 'aii, e konao aku aoa o!a lloko o kekah-i eoaii eha«ha hui 4 e hiW ō!« al ! na Kauka me na poe Akamal c> keia ao ke hoakak« no ia mea. Iltko ° keia ooanawa tt * kawailio uei, ua Loopahaohao loa Ja Kttolika i ke ku a&a f e <> oa w*»'.'i£ie opio uei uaj»j i|oiu. wahi mw, a hoo.m&ka e psmj| h |f

j kua ole ia eku, tTa haalele mai 1a e& naailolo i kona kitio, a ua hele oia me ka ikaika kapono o kona kiao, » inai ktia euunawa oiai ua pau loa kena wftiho ana i kahi moe! ao ka mai-lolo.' | Ma ka la g Kovemaba oia maka-i hiki no, na loaa iho la oia i kekani | oaai ikaika l»a. a ua kahea koke ia j o Kaosa Albert Seid ! , he Ka&ka j kaalana do fce Ku]an\feauhaJe oi EieheiaeU e hele mai e ik*> i ka wa-j hinis opio uawaliwali. I ka nana ' ana o ke Kaoka, &a hoike mai !a o<a i ke'Kahanapale me iia Makua oka wahine opio, ua loaa ia oia i kela pilikia ooa keia wahi n auauku oa piba i ka paiahehe i keia mana — wa, an ka haoa wale no e hoopakele ia ai oia, oia no ke oki koke ia o feela oaaH pokole, mamaa o ka pahn ana o ka palahele a komo aku ks T7&i make ilo'eo o ke kino hoiookoa.

1 ka loha ana o ka Makuahiue o Ter.sa i keia bou e knna ua hoomaka oia e noke ika uwe, aka, aele i loihi iho ka manawa uaahope o ke!a inanawk ua kemailio mai l& &a kaika.uat::iie nei i ka iiakuahiue, e hoopaa oia i kooa uwe aua, oiai, ua ike bou oia i ka 4, Malamslama Kemahao", aoa hoike ia mai do iaia e pau aua ao kela pilikia onn t»e ka oki ole ia.

Ua kue ikaika ioa ke Kauka Seidl i keia hoopanee waie ia o ka mauawa a īawelawe ia i Keia hnea oki maluua oke kiat< o Tercsa. Me ka hooiohe ole aku nae o ua kai — kamahine nei i kela mauao 0 k« Kauka, ua hele aku la oia i ka Lu." akioi a aoho pule oaalaila, uo ka m&nawa 0 aueaae hookuhi Ltra. Uahoi aiai la oia i a hoike mai la i ka ohaa», aa paa kela tha nni ona, t» ua nalohia aku la' me sa paa ioa o na ehaeha mai kona £Īno a>a.

I kekahi la ae oa hoea hou mal !a 0 Kanka Seid! no ka na'ua hoU ana 1 ka pi'ikia 0 kela wnhine cp:.\ »i kona nnna #na na hoomaepi-po io !ho laoU. ua pau ie uo ks pilikii o Terei«, a na nplowale aku la kela palaheh» mai koua naau pokole ako.

M# Poalua onamua ilio oka pul« 0 ka Poahma i;j26, ua hoomaka trai la ke kabe ana 0 ke koko \oaina na noaaa mai 0 Teres.i, a t»a iahea koke ia 0 Kauia Seidl e he!e ma! e ike ia Teresa, ai k.iua lioea ana mal a ikē i keia kaht 0 ke ko!to ma! na aaaka aku 0 Tereaa, na ftoao iho la o!« nea o« ano apau t hoopaa ! kela koko, aole nne 1 hiki Iki U!a kt Uoopa», He ekolu 1* AĪahope oa hoomaka mai 1& ke kahe ana o k« koko tna kahi Kokakelo» ika pauwa! 0 Tereaa, aua hoouna fa ako la e kii hou i Kaaka hoo, oia hoi o Kauka Ma— tin Mayr,

'T ka bota A&a m%\ 0 kela hoa I ka hale, a ike i ksi& kahe mai 0 ke koko mai kahi kokoke mai 1 ka poūwai oTeres;i, oa hoao iho Ia oia e hoopaa ! kela kahe mai 0 ke koko, a«a hiki ole nae iaia ke ho«pan.

34a ka PoaUuia Maikai 0 &ela pule, ua loaa iho la o Teresa i k«kah' haawiua mue maiie me he ala, k oui ike ae i ua mea e haua īa ana ata koua kiao.

I k«U mahawk no i hoomaopop iho «i ke Kaoka i k& hoea «ua ae 0 kekah) mao eha ma kona maa lima, a ma koua mau wawae pu 00 hoi. ot« k«bi o na pohoiima, na ike ia iho i* kekhi aeuau oha iK)epu", a me he ala he wahi i puka i keka* hi kui i kakia i«, 3 pela uo hoi ka aha ma koua mau waewae. Ua hoao iho la ua Kauka e hoopoi:opo&o i kela mau «ha tni koua mau hma m« kuua uuau wawae* aoie nae he hoailoua 0 ka oluo'u at, a oa uui loa ako la k» ehaeha n kela muu r W«h! a ke kaoka e hoaoa ana e la-— paan*. Ika wehe !a ana nae 0 ke'a mau wahii hoopili h aku ma na liooa me kooa mau wawae- ua ola w«le ae 2* na oa euau eba nei.

Ma ka la 5 o NovetaaJa, 1926, ua loaa ibo 1« oia i kekAhi eh» ikaika ioa oaa kooa poo. a aole 00 hoi i ioiisi iho k«!a t>ba ane, aUila. ilre 'a ako ia ka maka e kau fna, aa feona iae« nt he aia aa ku i na mea oioi, a hoooaaka 039*1 la ke kaha ani 0 %« koko m»v kela neau w»hl ela mai «& kooa Ue t t ua ike pu '0 aku !a 00 hoi kekahi aa?u eha oh ano

mahope o kona poo, a nae be *Ia tiR ku i kekahi ai«u mea oiol, a p»jka m»l la do ke » oko ga«\i lc«īa meu ouka niai ma k& fae mt ka|bl ma— hope oke poo. Ika hoeinaopopo ia ana o ka oul o kela puka ma kona lae ma Hope o k<j»na poo, ua ike ia he ewalu ma« puka 010l aaa kona iae ma hope o kena poo.

Q kela mā« puka ma kona lae ma hope o kona po<\ ua īpoao ke K«.uka e wabl i ktla mau eha t ka manawa I webe ia mai iz ka wahi no keja mau efca, ua hoomaopopo ia iho ia ke aao sau o kekahi maa maka aao poepoe, a me He īel ala i kau ia akti maluna o kon* iae ma kona poo, ae like paha me ka lei kaitfilaoa i kau ai malunla o ka lae o īeau,'ola: oJa maluna oka laaukea. Ka ka eba ma kona man lima na !ike ko lakou nunni c>e ka haa pi ( a he ano uuku no ho', aka, o ua eha ma koua mau wa\cae f ua ka aui cja wae eha me ka nui a ka

hapa-ami poepo*. j 0 kela wahi hoi 0 ka eha ma. kahi kokoke i kona a 2U ka aoaohema hoi, ua kahe mai uoj ke koko me he aU ua hou la i ke-i knhi mea oioi, ae lika no paha uie! ka hoti 3a aea o ka aoao hema 0! lestt !ka ihe eke Koa Roma t 'O, ka hohouu nae 0 kelj paka ma ka| aoao o kahe ana ke koko, ao'e £0 i boott!s.opopc U na Kauka kg laken hohonu ik>ko 0 ke kiuo, aka, oka mea hoopahaohao 1ū& nae j ka manAO o na Kau&a, oia no ka pnai mai 0 ke k<ako mai kela eLa mal ma kopa aoaa. līoko 0 k<ia e U&oaaaopopo ia nel keia maa hiehiana ila|nao ke kT n o oka . opip, a no n* Is>uka oea koea ao»o, a me kekahi mau Kahunapuie ame k«V*M maa wahia« *e nstia aea ! na haawiaa e , hekia aua mr>|īiaa q k$ kiau 0 k&ia wahlne op?o, At'J# uaa hooiuao — popo niMt ! ka ti>*i»aa ma ka aoao o loai moe t a me he ala oa !ito akti !a koua eoeuoo aae, a trt ano meale kona waiha a i» manawa 00 nae e hoomaopopo an* •• K**ka mamūli 0 ka oni «na 10 keoa kino, a U oi* iloko 0 kekab! ehseha oa! !-?a. Aole uae e hlk; i* !akou ke hoomhopepo r ke aio e kela man kaoiahao e ike !a ms!nnß o keja wahloe o^io. Iloko e keia po 0 ka Po&iioia, ua wa!hj o"a uie he aU 2 ik« aua s«j | oin 1 aa haawlua 1 aekau aku iluai 0 Ie s u, se k«m#llio aea ao koi oia 1 kekahi m»u mea e pili aaa 1 koaa kaua iuo u, a me na h&a* hjo»a« i hekaa aka ai&liua u Ifsa , ai kekalii e kamailia &ua |Ota ! na olelo ana 1 ike ok ai ma— imu». J Maoope nai «ei aa *U u akn aa |kauaka &I ike hei i ua JoltJo kahiko, uaai ua Kul&i&ai aai 1 0 Kelemaula. a aa huea mal I* ke- | k&h! poe Ike 1 na elelo kahiko « Ka H'kiua, ai ka iloko 0 ] keia manawa. e uios ike ele aaa oa wahiue opio nei, ua kamailio ae l& ola i kekahl mau oUIo ena ka Aremaula t a ma ka elelo no ho! ( a ma ka o:«Io I,atitia no 1 kekahi maoawa, a uia ka olelo He)<ua no hot, olal uo nae, *ol« loa oia i «o !a"j kela mi« ol*lo kakiko. Ao keia po« Akeakammi m»i na Kt;l»otti mki o Xelemauia t ua lohe ia no Ukoa i ka pololei e kona kamaillo aua i kela mau oie?o, I k«kakt maoawa, aa kainpīiio aku !a oia m« he a]a « ike au aaa ola f keta mau btofe!&na manaouao i kau akti malun» 0 Xes*. s! ka mauawa i hookao ia a! ka "L«?i Kakalaiona ma kona poo'*, ua uwe ehaeha ae !a oia ia manawa, 0 ia mauawa no 1 paa! ma! ai ke koko mii koaa lae mai ro«! ktf« mao pnka ka ho! 1 na mea oo!> Ua lk« maka !ho !a t»a Kanka i kela 1 liiohlona apaa e'hekan ana Hwha ® ka wahineopio, a«a ike maka pu f iho la boi tta Kahuuapala ma na Forof<sa 0 na olelo kahiko, a« lolie maopopo lo» ana no hoi m« ka ir.afk«i i ka hoopoKa ia 0 k»ta m«K ol<so me kfl maopopo toa i kela « waiho aua na w&l'i.ie epio oei o keia "*tto ma«!e aha".

ka bopu ia aoa o leSo, a l«w« pio ia imua o na K*b'jnaa*t 0 kuua lahui. a me ka ukoo m&U h*«al»oomaevrae*a n!a f *a me k« pai ia a«a 0 kona tjjika k k» ottii»uiii t oa hoom&opopo fUo !a k» poe « ku peai aa« m ; Va ūaf?*- 0

,fceia W'4b»3e eplo i k<,D4 kamaiho ehaeha i kekiilii mai ,biphtoaH ana e ike »m, a ua ōiki no ho; e lobs iu kekafci xua*j iSa e hoabewa aaa i ktla j>ot ha— naloo ia Xcs,a &i hoopaka ia e ia ma ka oielo aaaa maa o ka poe J£6is/— ■uania. Ma kekaUi mai_awa ua hoomaopopo ibo la no keia poe e ku poai ana eia ka aoao o kona ri3oe, i na kaaiaiiio e pih ana o kei*. opolroiokoio ana g i-iiaio u Icsu t a «iie ka kapa aaa o ua kiiitaui*uine r<fci i ke'a l4ttnakaotwtti Puo ohnie bana kaul'ke ole. I {ka hcuinakft ana o ka Lu&kai liele no Kaiavkira aa hiki ao i ka poe e ka i>oai aaa ke boooihopo ihol i ua oitio ap*a ana e kāmailia.aeia e kauiaiiio an* i ka r.ui maoll o ka b.skau ana iiuaa 9 kooa Haku ma iiuakai o ka eliaehi.