Ka Hoku o Hawaii, Volume XXI, Number 13, 23 August 1927 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU (No ka pomaikai o ko ka Hoku poe heluhelu) [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU (No ka pomaikai o ko ka Hoku poe heluhelu)

I hoea mai kela aM e kaM lalani mai la iluna nei, mai hoopoinaoe i ka'u mea i a'oa'o aku nei ia oe O kau pule mua, e uhau ai o ka pule kala, a mahope aku na huli. Hoolohe oe i ka'u, ola oe, a pakele hoi au mai 'ka naauauwa. ana nou, alea, hoo— lohe ole i ka'u, pilikia oe e ke kane eo kou la aia la i Kahiki. Ina noti6i i ae mai o Lohiau ao kapilikia nae i keia manawa o Lohiau i manao ai e hana aku eiike meha ka wahine 1 kauoheai iaia, ua ano akeakea aela no hoi na Akua hula o Lohiau o (Ka— nikawi me Kāmkawa) ma ke a'oa'o ana iaia nei he kulana okoa kana e uhau ai ina pu'e a Hiiaka i a'oa'o ai ia Lohiau, oiai iaua ntrf ke ku'a e pii ala i ka lua o Peie. Ua maopopo mua no ia Hiiaka e hoea mai ana he pilikia ia laua o Lohisu ma keia aoao hewa a na Akua hula o Lohiau. I ka hoea ana maī o ua mau Hiiaka nei iluna i kahi a Hiiaka ma eku aku ana oiai, ua hoea io aku ia laua ma kae o ka iua o Peie, e noho mai ana me ka ,huha am« ke ano nonohua o kona manao no ke kaikaina pokii oua ame ke kane aioha hoi ka mea a Huak&ikapol; o Pele i hele ai imi hoom&nawanui ai iloko ona piiikia ame na ehaeha o ka he-e--ua o ka imi k&ne. x La hm iho ia o HiiakaNme aa kaikuana Hiiaka ona, a uApane «iai \a kekahi Hiia'ka o i keia oUio o k« aioha ole kapikoiae ka hoahanau." m&kou ia i pii ma» nei iiuna a*si» oiai, u* ike ia uiai nei oiua e ke kaiku&āna o kakou, a! hele mai nei makou ma ke ano he mea hooko kauoha nana, Ak?, heaha la hoi kena. Oka huna o ke ahi ka makou e hoopa aku iaia, ao ka nui o ke ahi me makou no ia. He mea maikai paha e hoomo&kaka iki aku kou mea kakau ma keia wahi e pii l ana ina manao kuko mua a keia poe Hiiaka, e like me ka mea i hoike ia ae nei mamua o keia. Ua v olek) aiua aa la no lakou ina e pii nui mai a ike i ke ka naka maikai a ui o ke kane a ko lakou pokii, e hoopa wale ae no |akou iaia me ka huna o ke ahi, a fcoe aka no ka ikaika me lakou. Oiai, i ka hoea mua ana no o iakou a hoomaopopo io mai la nohoi lakou i ke kanaka maikai a ui nohoi o Lphiauipo o na hala o naue ike kai o Haena, ua komo koke iho la no ka manao maha'o a h'oohihi nohou e iike no me na ano apau e ike mau ia nei aia wa no i oho like Kiai ai lakou, "Ea, he kane ui maoh kau," "Peli ke kua, mahina ke alo," "o ke ku fto o aa kanaka'»l."' ' I ka lohe ana o Hnakaikapolio* pele i kei» mau olelo a kona mau Kaikuauina Hiiaka ua pane koke aela oia ia Lohiau, e uhau ia ka pule, eii la ke hooko mal la ko wahine i kona mau manao huhu a hana aloha ole ia kaaaI keia wa a Hiiaka i kamailio dl la Loh!«ti e uhaa aku oia I ka }>uie I a'oa'o ia «1 iaia, ia mana—wa hookahl no hoi ke a'oa o iaai 'a k«kahi «kua hula o Loteau, alia oia e uhau i ka pule * »al kona ili ike ahi ; a ; aku. '1 'i

No keia kauoha a keia piaui wahi u!a lele ia I<ohiau, ua kajpae| aela nohoi o Lohiau i ke kauoha a Hiiaka iaia. Aohe wahi leo i puka mai ko Lohiau waha mai a ua paa loa iho ia kona w&ha, aole he lohe ia aku he wahi leo puie huikala a Hiiaka i kauoha ai iaia, .oia, ka Lohiau pule e uhau aku §i. Ano ka hahau ole ae o ke kjane i keia pule, ua hiolo mai la, na waimaka o Hiiaka a pane aku la |i ke kane me ka uwe, kai no paha e hoolohe mai ana oe i kau

kauohaia oe, eia ka ē hooiohel ana no oe i ko mau walii nkuai mana olē, i hea hoi ko laua ame ko laua ikaika, hana hoh i ko laua mana oiai oe i lilo aku j ai ia Kilioemaikapua; waiho mui. nei hoi ko laua mana a ola qe a hoea hoi kaua i kahi ou»i make—;! make ia ai, ae hooko ia hoi, kaj manao noho kane a wahine! alaila hoi kemo mai laua e ajvea-< kea i ka pono au i manao ai ei pono ai kaua, alaila mau ae laua maluna o ka maiia au 1 ljana j hoomanawanui ai ia oe. , , Owau ka ho? o ka walwne. nana i hoomanawamli ia oe a ola. a pakele mai na poino lehu'ehu i j kau a' mamoa o kauahooiohe o mai la oe I kuu o'elo, me kou īke j pono nohoi ina mea apau atia. oe ke puni wale nei ina aiaaa l J ana a kou mau akua mana ole | 1 ka pau ana o ka Hf!aka iiie u oleio aole no he ieo pule i pae j mai ko Lohiau wah». a ua mu— i mule loa i hola oia, ia wa ua ole'o ae'a o Hiiaka i na kalkuaana,' aohe au wahi pono i koe e hopko aku oukou \ke kauoha i haawi ia mai ia oukou. la wa no, ua hoolei mai la ua poe Hiiaka nei i Ita huna oke ah! maluna o i,o— hiau ao ka nut o ke ahi« hoi aku ia no me lakou. 1 ka pau ana o keia mau hooko kauoha a ua poe Hiiaka aei, huii ae la no iakou hoi aku la no ilalo o ka lua. a ia wa no i oielo &i, ua mau wahi akua iiilii nei o l<ohtau iaia» oia haua ia o I'opui ka?koo o kaiua. iohe ala no o Hiiaka i keia k«na ana mai o ua mau akua &«i o Lohiau» e uhau oia, ia Popo'i haki kaikoo ka iua, a olelo aku>a oia i ke k&ne, f E hoomana *anui aku kaua ia oe, e kuu kane ma ka oklo ana. ai enaiiu mai na haka aiii o'u a pakeie oe, aka mahu ole maj aioha no oe a aloha nohoi au. Kia īa ua kakai-a-hiii ke kulana 0 ka pui« a u i a o aku ai ia oe. 0 la ka puie. Ē kuu helulielu. ui* kek WRht aku, e uana ai kaua ; p»le » Lohtt\tipo I uhau ai nsa keia w<Bi, »e hoomanno pu Iho oe, e ka 'makamaka malkai, o ke!a hoomaka auA o Ua pule o ka hoo— maka atia*t> ka moolelo o Hiiaka, i kapaia āi he ''HuUhia," He like ote no nae na Hulihia mawaena o na hullhia i loaa uiai i ka me« kak«w ; "4 !ike ki mea e! hoopnkā fa akt» nei, jue na liul'hia 1 paanaan i kekalu poe. Aka, o ka tuea i toaa llia kaua e hoolaha «k« nei, a I tia be ka kekalii po«» i makemake ai e haawi mai uo ka hoolaha aua afcu, e oluolu lakou e hoouua pololei i ka Lunuhooponopouo o keia pepa, me k« hoilee pu mai hoi i ko lakou niau inoa. Ua hawama na kolamu o keia i p£j>>a lio ua luaHāo oia ano. 1 k* wa a Hiiaka i kena akn ai ik« kane ia Lohiau e uhfctt i ka pu]e, oka wa noh&i ia a L,obiau i aha« ae ai i keia pule. Popo'i htki kaikoo k« Ie« H«ki-ku Ka loō popoi aku i ao/ehua Kaina liiku wahine &i iehua A kaanu a eha k» i pohaku

I ka ppiii akeahi 1 ke kaunu a ka puuieua Huli ka moku, nakeke k& aina Ku halakai ku-huluku ka mauna Pehu ka leo i Aua a-aina kā i Puukulua. Aueahe ka leo i Mauua Knalai I kauhaie a ke akua I ka E'nu (āiiu) a Kahoaiii Ka-ha-ka leo o ka ohia Uwe ka leo o ke kai fcluli k<- alo o Papaiauahi | Kai hoouaue haia ko Keaau j Kai iu ehu« ko Pauaewa Ka {>opol ac la 1 ke āhu o Loao | Hooiono aua ao he hookuli ( He k«ii «ei la he touo oie | He īono ole uo-a j Ik* boea ;:0U aua l.' ua Eiiaka |i o k-» ua iuiī. U o | Pele i:iv ka l-o inuīna, Le k<-U ai.U Inp'ho! -i ka ue- *aic, i Jko oukou f>ii ana xio u ike |ksrr.!:a ".i maikai eke kai,c ike ikaikaina o oukeu, e ko ou]toU |hqo!ei nei uo ia ika o jke ah: i"iu::a oaa t ao ka uui o ke ' ahi ua aua uiai iiei uo ;u*iu ue |Oukou. oukoa, e pii I hou oukou, aua wau e |hoolqa'* ika a uu- Q k*-* jiuo e kauaeuae mii u. e h.-u oujtuu. j <Nīa i tie ao ke keua i «a p<te |iiii*ka uti, e pii, o fco iakou uei haa aku ia uo u a ho?a hou no jiuiua o Huaka uie Lohi&u. Eake uie ka k|tou uo 1 hana mua jai peia uohoi iakou e haua hou j «€i uo ia Lohiāu. Ua hooiei aku ao Ukou aei i ka huua o ke &hi uuaa o Lohiau &o k& ik>ik« no O ke ahi aia nō me iakou nei. a huii «e ia uo iakou uei hoi aua uo ilaio e ka. iaa O ke kamu qui qo pah* o keia haua a keia Hliak» apau o;a uohoi ko lakou aioaa 1 *o *JTskaīkaioa kl iikou. e hool?i pau ole nei i h ik&ika e ke ahi naluua o ke kane a k& i iako« pokii hoomanawanui. i ka pa aua aku dq hoi o Lohiau i keia mele ai hoike ia hoi m* keia moo— lelo he "^uiihia/' H«hhit Kilauea * ka uw&hi Na!owa!e i ke aka o ka Ina Heeia I», e kapu i ke akua Haki paiaiahiwa ke aio e f*oliaktt Ama māikāi ft ā aha kee o kf ok« Ke koena lehua mauka o sa— hooku la aina kino a pohaku Hakina ka hala apaoa ka puhaka Kike ka alauwe ka m&ai&ue Ka ieo o ka h?u waimaka uni Hoouuu Puua ika mahu a ka Ka*h* ka t«h«i \ ka uka o K»— - 11« Makua ke ahl i ka nahelehele Ke » li«h e apua Ho» mai aua i kno maka K» pouaha lehua mauka o K»— hooko Paoia ik« ara ka oa oahuiiahii Ua hobia ka papa ua moku kal,aml iSihottkapali Ka uiupa enaeua ka pohaku O lbiiani, o Ihiaoao O heeue nakeke i k» iboi O aehe i ka honua O kuo pali ho'o i iaio Kr hiooa o ka paliuhia e ka r»oe Paa i ka ohu na kikepa lehua a kd wahiue Hoomaka'u k% uka he ko ka lua Kb hoomalaua ae iae ua ua opua Neoee i kai o Laiapa ka waha o ke akua lapu H«kihoki ka iae ohia o Kaimu E iMhai *o« im«« ai hope K babai aua īaupa ai hopa Hopa aku, bopu mti Hopo ako o ka ua Ililll noe leha» i ka papa ikoie i pio