Ka Hoku o Hawaii, Volume XIX, Number 15, 3 September 1925 — HE MOOLELO WALOHIA NO KA U'I ELEVAIRA ALAVA RESA MOOPUNA A KA: HAKU O SUTOWOLEDA o ka Home MERIVALE (No ka Pomaikai o ko ka Hoku Poe Heluhelu) [ARTICLE]
HE MOOLELO WALOHIA NO KA U'I ELEVAIRA ALAVA RESA MOOPUNA A KA: HAKU O SUTOWOLEDA o ka Home MERIVALE (No ka Pomaikai o ko ka Hoku Poe Heluhelu)
MOKUNA XII MA NA KAĪAULU Ō KKLEMANIA
A he ui mai hoi tau! I ua Lede nei no e hele ala no ka hui aku me ka Haku nui oka home, ae hui launa aku hoi me ka Hakuwahioe oia Home, a ia no kona mau ukali ke hahai mai !a no mahope ona. A oia mea mahalo nui !oa īa no ia eka poe e nana mai ana i keia huakai hele akā Ui Hapa Sepania. Ua hele pu aku la ka manao maha!o o kela anaina nui i ke kanaka uka!i ili hauliuli no ke kilakila me ka hanohano maoli no o ke kulana kino o ke!a kanaka 6 Nuhia, (E hoomaiiao iho no nae e kuu mea
heluhelu, aole no i ka eleele poni !oa ka ilī o keia kanaka Nuhia, aka, he hauli maila iki mai no kona ili Aole nae oka ili "ka lakou e mahalo ana keiaukali hanohano o ka Le(ie Hapa Sepania, aka, i ke kulana klno kilakila maoli o keia kanaka o ka aina o Nuhia.) 0 kekahi mea no hoi nana i lawe aku ka manao mahalo kiekie o keia anaina e kaii aku ana i ka "Malihini" hanohano o kela
ahiahi, oia no ka manawā o lakou i komo maī ai, ai ka maalo ana aku no o ka "Ui Hapa Paniolo" maloko o ka puka o kela rumi hookipa nui o ka Hpme o ka Haku Eanako Kudolopa, ai ka hoea a komo mua ana mai no o ua Nubia nei i m puka o ke)a rumi, ua ike aku !ā na mea apau i ke kulōo ana iho o t?a k&naka paele nei ma kona mau kuli, a ūa kulou mai la oia me ka hanohano nui, a hookuu e mai la i kona Hakuwahine e hele e ma— mua, aia manawa pu no hoī i hookuu hookahi mai ai u& kanaka ili hauliuli niei ika Lede Vene— tura e hele e mamua ona, alaila, •• ukali mai la oia mahope o kā huakai hanohano o kona Haku— wahine. j Mamua o ka hoea loa ana aku!
o ka Huakai o Alevaire ma imua o na Haku nona ka home, ua hui mua mai la o Rudolopa opio me ka Lede Alayaire Alavareza, a nana i lawe loa aku i na malihini no ka hoolauna ana aku i kona mau Maki® e ku kali mai ana ma kekahi wahi o kela rumi hookipa, 1 ka launa ana aku o ka Lede Alevaire me na Haku nona kā home, ua lilp ae la hoi na Don Padila ka Kahu malama o ka Lede opio ka hoakaka ana aku- i na Ona hale no ka Lede Vene — tura me ka kanaka Pablo o Nu— bia. a ma ia mau o|e!o hoi, aole k< la xanaka Nubia ma ke ano he 4< kauwa" aka, he ukali hano - hano kiai ola oia no ka Lede opio, Mahope oia niau olelo hoolamia a Don Padila, ua Hlo aku la hoi ka hoolanna anr« o na m&lihini i na Haku nona ka home, ae hoolauna ana hoi iu lakou me kela lehulehu i akoakoa mai na kela ahiahi " I ka pau ana o na hana hoo— launa ma ke ano mii, ua kani koker mai la no ka bele o ka rumi
aina, al'aila, o ka 1S!o aku Ja no ia o ka Lede A)evaire ma!a!o o ka hele kuikui ana me Rudolopa opio, ae hele ana hoi me ka ukali ia mai e ka lehulehu no ka rumi aina nui o keia hale. I ka noho ana iho o kela anaina maluna o ka papaaina i hoolualua ia me'na mf>a ai !ike o!e ua hoike hou ae !a r. : .a Le'īo Alevaire i kona paa ruia ma ka noho ana ma ka ipapaaina, ae loaa ole mai hoi ka mea a kekahi poe o keīa anaina e nema mai ai. Ma na hookaau ! olelo ana hoi, ua kaili mai la no oia i ka mahalo ia mamuli o kana mau olelo hookaau maemae. Ua hoopiha maoli ia kela poe o kēla papaaina i ka hauoli maoli, ai hoopiha pu ia hoi ko lakou mau mahalo pu no ka "ui maoli o keia wahine opiō hapa Paniolo, a no ka akamai maoli no hoi o kona hoopuka pu ana i ka Olelo ma— kuahine o.ko I»kou aina. 0 na onohi maka hoi o ka Lede Alevaire, ua piha no ia i ka "uwila ume," a hehaawina i>ookela no hoi i hookau ia mai ma--luna o ka maka ooi o na wanine. Ua olelo ia o ka ooi o na kiina maka o ka wahine ui, uaoi, aku ka ikaika kikoni puuwai marn.ua 0 ka winiwini oi o ka makakila e paa ia ana e ke kanaka noiau i ke kaka-pahi. Oia no paha ka mea 1 hakakoi ae ai ka Hawaii gaku mele, a haku ae la oia i keia mau oleio pookela, no ka maka o ka wahine ui.
4 'Aloha no wau i ko maka, Ko ihu waliwali ka'u i honi, Koe aku ko piko waioiu, Ua kapu ia na ka mea wai-> wai." I ka pau ana o ka ahaaina ana, ua hoi aku ia na mea apau no ka runr* hulahula nui o kela hale, ae like no hoi me na mea i hoolala mua ia. la manawa no hoi i launa akea ae ai o Alevaire me na poe maka hanohano apau iloko io kela anaina, oiai, o keia wahi I ike pokole ana ma ka ruml hoo -
kipa, he wahi hoolāunā inoa wale no ia, 0 ka Nunui Pablo hoi o Nuhia, ; ua iiio loa ae la oia i mea oho — jhia loa la iwaena o na Keonij mana me na Lede pu iloko o kela |anaina. He kanaka kulana kilakila maoli no keia. a he akamai pu no hoi i ka olelo Kelemanla a he makaukau loa hoi i na olelo hookaau e hehe ai ka aka o kekahi poe o kela anaina, a ua lilo pu ae la qo hoi na hoa e ae o ka huakai a ka Lede Alevaire j mea hoohanohano pu ia mai e kela lehulehu i hui pu ma kela anaina hanohano. 1 ka wehe mua ia ana no o ka Aha hulahula, ua liio aku la no ka hula mua ana o ka Lede Ale-
vaire me Rudolopa opio, ae hoike ana hoi i ka makaukau hula o ka ui Panioīo. I kekahi manawa o kela hula ana, ua ano ku malie kekahi poe a nāna mai la i ke kulana huia ana o keia mau opio, oiai, he karilaka opio ui no hoi o Gusatova, ao ka hooilina no hoi o ka Banako o Rudolopa o Fara— nifota. Ika mao ana ae no oka huiahuia oiaa, un piha ko&e aaai ia no ko Alev«ire alo i na kaaaka epio e nonoi ana no ka hulahuia pu aku me lakou, ae hoao ana hoi e amuemue wale i kona manawa. Ua lawe mai la no o Alevaire i ka ruia maa mau, o ka mea mua 110 i noi mai iaia me kona nana ole aku i kona kulana, ua haawi aku la no oia i kona ae. 0 ke kanaka opio no nae ana i wehe mua *i i kela aha hulahula, ua i.ouoi aku la no oia i kekahi mau hu'ahula ana me Ak*vuirc, a ma-, muli no hoi o ko Alevaire ike o ko lakou kamaainano hoi ia nana e hookipa nei, nolaila. ua haawi «ku ia no oia i kekahi mau hula ana ekolu palia, lioko nae o kekahi manawa i hooniaha ae ai ka huia ana, a oiai no hoi o Alev«ire e hoopuni ia
ana o kekahi poe lehulehu, tia hoomaka ae 1a kekahi poe o ka mailio i na mea pili kaka-pahi. Ma ka manawa i hoala ia mai ai keia kamaillo ana, eia no o Alevaire ke hoolohe aku nei, a aa hiki ole hoi iaia ke alo ae ma ka fhui pu ana aku e kamatlio no 'kekahi mau mea pili 1a hana kaulana iwaena o ka poe o ka aina. : .. ■ Ma na hoohaili o!e!o ana a keia poe ejku hoopuni nei imua ona, uā hoomaopopo loa aku la o A!evaire i ka mianao o kekahi o keia poe Keonimana TCe!emania } e hooliloiao A!evaire i'mea ano M hana keaka/' ae hoikeike pahā oia i kona akamai kaka-pahi me kekahi o na poe makaukau !oa j ke kakapahi o Kelemanla, a ike ia hoi iīoko o kela anaina. ' Ua ; makemake o!e loa o A!evaire e: hoolilo ia oia ma ia ano, aaole no hoi oia i makemake e lilo i mea "hoikeike wale imua o keia poe° i no kona makaukau i ka oni ma-ka-kila. Mamuli oia mau manaoe nu ana iloko onā, ua kamailio maoli aku la no oia i keia matf o!elo imua o kela poe Keonimana Kelemania.
"Aole. anei i olelo ia- ma ka' Pal&pala Hemolele keia olelo pookela, ai kamailio ia mai hoi e ka Hoola nui oke ao nei, "0 ka! mea lawe i ka pahikaua, e moku nooiai ka pahikaua." E boo— manao mal nae oukou I keia,* he kupanaha no ka'upah\-kaua, i na o ka mea e hoao me a'u i ke kaka-pahi, oia no ka mokuhia o kona puuwai me ko'u. I nae lanaKila ka'u pahikaua maluna o kana pahikaua, alaila, e moku ana kona puuwai a lilo hoi oia i mea hoehaeha ia na la hope aku o kona ola ana, a ina "hoi o kana pahi-kaua ke lanakila maluna o ka*u pahi-kaua, alaila, e noho mau ana no hoi ka ehaeha i na la apau o ko'u ola ana, ae iilo ai hoi i mea "hoehaeha mau mai i na la mahope aku oia ola ana.
L I na oia he hoaaloha maikai | no'u, alaila, e lilo ana oia i mea ; na'u e nana aku ai me ke ano liiili no kona ianaki'a ana maluna o'u. A ina hoi owau ke lanakila ana, alaila, e hlo ana no hoi oia i enemi no'u ma ia hope aku, oiai, ua hoohaahaa ia kona makaukau e ka wahine, a he hana paakiki loa ka huikaia ana mai o na kane i kekahi wa,hine i hoolilo iaia i mea pahenehene ia mai e kona mau hoaaloha ma ia hope mai, noiaila, manao wau he mea maikai no ka noho hoalaha ana me ke oki oleia o ka puu.vai o na mea kaka-pahi ma ia hope aku. >J
I ka lohe ana o kela poe lehuiehu e ku hoopuni anaia re, ua haawi io mai la lakou i ko lakou mahalo no kela mau olelo uwalo mua, a ka Lede Ui Hapa Paniolo.
Ua kamailio ia no hoi kela mau olelo me ke ano pluolu a waipahe o na oielo, ae loaa oie aku āi kekahi mea hoeha aku i ka manao 0 kekahi ; Keonimana i hoalaala mai i keia mau kamailio ana. Ia manawa no i hoomau aku ai o Aievaire i ke kamailio ana i keia mau olelo hou, ai hoolohe ia mai hoi me ka ohohia nui ia e kela poe e ku hoopuni ana iaia. "Oka loea kaka-pahi Keie— mania e makemake ana e haule pio ka J u pahikaua malalo o kana pahi-kaua, ae haule pio yu hoi ko'u puuwai malalo o ka maua o kana pahik*ua f alaila, o I'arisa paha ke kaiuia e hoao ia &i iā hana, oiai, ua hoike ae hoi wau i ko'u manao akoa, o ke kanaka e Haule ai ka'u pahik&ua malalo o kana pahikpua, oia no kc kanaka e haule pio ai ko'u puuwai, a ua p&a hoi ia aelike a'u i hana naaupo ai me ko laila mau Kavali& makaukau la hana kaka-pahi." 1 (Aoio i P*u)