Ka Hoku o Hawaii, Volume XIX, Number 5, 25 June 1925 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU

(No ka pomaikai o ko ka Hoku poe heluheiu) * la neoee hou ana iho a lakou, cu eo buu uo i ky Piihoupa ma aoa , 0 aiiiuuli u keia eo ana o ua wuiwai apaii o Puueo, ae ji»e- hoi me ka ixtea i hoike toua ia ae oe?, ua iilo io a> i uiea kuati iea no Puueo i ka eo uine>iue ia Piiiioiiua, ao ka mea hui aoa i rjuanao uloh® i>le ai e kaiua ula-i. ka.iijao, a pela iho la no i h uuee ia aku ka "puhoneheoK'' pijj iwi uia ka aoao eoai o Puueo, an lea 1 ■t.a waiwai ivo Uoi apau ioa i lilo '.ue: j PiiUouuii, oia. do h<ū ke kumu piii uia feo Pāhonua aku aos«o. I ka hoao h< u aaa tio faoi uaa bi»sv» t/il<waiwal hou, na eo bou sbo la sii> 0 P.uueoja ua kalua ia aku ia ijd siuia iwi i ka iinu enaena, a manalu iho la uo kaua imu i ho-i ai uo Koua hoa Daooiou« uualuua ona, &i :uaaao ai uia oue ke kukula aua. e ola ,i« ana 0 Piihonua e ia. ioto i) ka ituu euaena. Ma iieia paaele aua o*Piihouua 1 ka kaiua ia i ka iuiu e Puue'j &uie ka iiio pū hni o a a i waiwai khuiehu iaia, ahae ka LCuk e< ,&n& hui Puubj iaia, ua kaeaaiiio aku la 0 Hiiaka ia Piihouua i seia jaoau olek &o ouaika'. ( ' "Ua oia «e oei oe» ae aoho aku j aua oe iiuaa oka wt»iwai eue ke. I «uo.'io'ioo ma keia uaoa aku. Eia l wnle.ao ka'u wahi kauoha la oe, E | uialauia oe i ke kaaaka nui me ke i&auaka ik', ae ike hoi i ke kiekie I uie ka b»aht,n, 8i ka waiwai boi me kn ilihuue. Mhi hoowahawaha hoi 'i na a.alihiui kipa uiai t kou '.Wbhi» aka, e liio oe i hal«-.kipa uo fea poe (iialihini e kipa uiai »na i Hile 'nei.. E hoomuhala aku no htfl i 'k!>u iieua o ae «loha i ka poe it'>ko ona pilikin. Ē noonoo ihu no hoi oe he kauaKa oe iioku o ku pilikiu nui, a luainuli 0 ke kokua ia aim 0 kou pouo pakele ai oe i ea make a Puueo i hoomakaukau ai no».''

Me *e»a mau olelo ao uaaUai a Hiiaka, ua ae oloolu ioa mai la 0 Piihonua ia mau olelo ao a kona koKua nui. Ua noke pu mai la no hoi i ke ka-«a ia Hiiaka me kona kahu e noho iki mki hoi me ia ma kona wahi, akn, uh boo!e akn ls no o Hiiaka i* kono maikai a Piihonua. He mea pono nae h*»i e hoike ia aku kekahi mea i kamHilio ole i; ae nei mamuo, ao keia paiia ka u;a~ UHWa kupouo e kaoihUio U aku,

Mamua iho o ka hoOmaka nna o ka moUo.ooko puhenehen»; maw^ — «n* o Piihouua me Hiiaka aia ke — kabi aoao mai. Ua kaenailio uiai la v> Wahiueomao i kana aikane i keia Ktau ulelo. "Aūlva e kuu aikane e h6\ kutr mni oe !a*u, oiai, eia aiaiuua aku nei no hoi ko'u tuau ai*kua ( tej hoi e ht)R wa« i kaohale no k* bt.u -1 tna<AQkaii4 mau wahi me* ai 1 a kmkoo «'kipa >.6«a>. Aole boi u ko fc*cou buHk»i ihop«\ noiaila» e uoho ' tuo olua mi Piihouua, ae hoi e ho mamua. , V& ino U ao 0 Hii&ka 1 ka !sookuu aku t« Waiimeomao, aka, maaa>!i h<»i <> ka pakele paukiki li»a o Wahiueouiao i ke kol uu ka hoi e oiamui, u% hoakuu io ii| aku U 0 \V iiuueomao e liUi $ iU4-| luua I koiia w*tii uiaiuua aku 0 &0| '*ko« tl»Me * hele aku u**i, aelaiU, i ikt o Wihiueuiuao i keia' au*'' ui«wa«u* u «e Piihouu?, ftka, ua Uo^> m«* ho nae o W*'iine<i.uao *Ipa tua &o k* UuakiU u}« ko P|ttK»n>* ao»o» oia); « ia Uoi 0 Uum k« kokua *ia 1* {£2

t,Ja h«alele io iho la o ,Wahin" omao i kana aikane Hiiaka, amo kahi kahu o Hiiaka. oia no hoi o Pa'i-'i-iMla' 1 i kaiii o k<: kah'ia pahenehene pili waiwai, ao kona hoi aku la no ia no ka hale o kona imatr "makua. Hoi aku la keia a iho i ke kahawai o kihae, a pii no hoi ma kela aoao o Kalalau, ao kahi hoi iae ku ana ka hale o na luaui m.akua o Wa— hineomao. I ko ia nei hoea ana aku i kauhale, a ike.mal la nohoi konamau makua iaia ua mahamaha maila no hol laua i ka laua kaikamahine, oiai, he mau Alii no ko Wahine omao mau makua. I'kahui anai me na makua ua hoike akula' keia |i na mea hou apau o kāna huakai mohai'ia Peie ame ko ianei hoike ( pu aku i kona lilo t ana i Ai'kane na Hiiaka-i-ka-poli-oPele a me na mea pili ikalakou huakai hel<i mai ame ko ia nei hoike aku i kona haalele ana aku nei i ua aikane nei una me kona kahu ma kahi o ke kahua puhenehene me Puueo, ae kokua ana hoi o Hiiaka ia Piihonua, ai kalua ole ia hoi kona mau iwi i imu a Puueo.

"Ai hoi e mai nei wau mamua e ike ia olua e kuu mau ma,kua, ae ae hoi i kekahi wahi papaaina no ka hiki rpai 0 kuu aikane i kcr nei. Aole paha e kapoo keia* la, a.O ka hoea mai no ia o laua i ko kakou nei A-ahi, E eieu hoi kakou iloaa hoi na mea ai kupono," "I aha ka-kakou mau mea ai e hoomakaukau ai no ko aikane 9 " wahi a ka luaui makuakane Oi Wahineomao i ninau mai ai. "He hoōkani no ai kupono loa iia laua, oia no ka luau, aole (0 kahi luau ae nei a uuku, aka, e i loaa i umu luau, ae kalua hoi; i ka limu me ka maikai, a oia no ka laua ai punahele loa, E hooma- - kaukau koke ae no hoi ka imu, ai enaena kupano' no hoi no ka imu luau e kalua aku ai.''

* '*Aole ka hoi i wahi oua puaa hoi kekahi, a hui aku hoi me kahi uwala kalua pu, ao kahi moa hakui mai hoi, oiai, ua nui loa no ka puaa, ka rfioa, ka uwalu me ka lako i na mea e pono ai,' a aole hoi o kela luau wale no ka mea e haawi aku ai i 'na malihini a kakou," wahi a ka makuakane i kamailio mai ai ia Wahineomao. Hoole aku !a o Wahineomao i kela trau mea a ka ma*kuakiue i kamail'o mai ai, me k'a hoopuka pu aku no hoi i keia mau iaia.

"He hana hooluhi wa|e aku no ia, a aole no e ai ia iho ia uiau mea au 1 kamailio mai nei. oiai» ua lawa loa laua i ka luau, ao ka laua ai makemake loa no ia. Ua heomaopopo.loa. mai nei wau ii ko makou mau \vahī v lapau i Hpa. mai nei, 0 ka ka mea, nuf loa no ia laua, Aole loa o ai i ka i-a, a aole no hoi i ka puaa, a aole no hoi ika moa. 0 kahi kahu nae 0 Pau-o-palae, oia kahi mea hoopa jki mai i 0 kela mau mea au i kamilīo mai neL Aole !oa laua e ano-e ma' \ ka hanui ia aku i ka luau wale no. "

1 Ika ana oka iaakuak!ane ;o Wahineōmax> i koia niau qlelo 'hoakaka a Wahimeomao kaua |iai'kamahuio no ka mua »-i a aikanea kana ua 'ete« koke aku 1a oia, a ho-a i ka kimu no ka he!e aku !a no !a \ ka l»ko hiau ma kae oke kahawa? o ! Pwikihae a hoea loa aku no 'hoi Ima kei» huli o ko lakou \va|u e | noho ona, a ua nui la.uu& ole luuu o ku uko «u)A inii 0 u& jai»kuak»»e nei. ao ka wulu maila jno m o ku makualuiio & paa i ka, i i*-u «4 kokua pu m aku no (hoi « Wāhinwmao. ai ka cn*cn& {k«P° no an» oka unu, ua m hoi iA īiauu & UOlūuoāu ami - * x *■ i-

f<aj i ka luu ulu, ao ku v/aiho iho !a wmu o ua "pe-u" iuau iioko o kahi i hoomakaukau ia f a uhi iho !a kauwawe lai, ao ka paa iho la nō U, a huli aku la ko lukou nei alo nana i kahi o na .malihini e hoea mai. ai. Nana ae la o Wahineomao ua aui ka la mao aku o. Mauna Kea, alaila, kamailio aku ia oia i kona makua. **Hele no hoi laua a, hoea ia nef, ta!aila, o ka moa no ia o na "pe-u" luau a kakou i kalua aku * E hauoli aaa kuu aikane, i kei'a mau wahī luau, oiai o kana mea ono loa Ta a'u i hoomaopopo mai nel" ' Noho iki iho la o Wahmeomao me kona mau makua, a hoike aku oia i ka manao 1 kokua Hiir~ aka īa Piihonua, oiai, e kalua Ja ana o Piihona e Puueo 1 ka umu, a hoea mai nei makou ua enaena ka umu kalua o Piihonua, noiaila, ua hu ks aioha iioko okuu aikane Hiiaka j ka.make o Piihonua i ka umu ena*.na a Puueo i hoōma'— kaukau ai, ao kona lawe ae la tto ia i ka aoao & Piihonua, a oia ke Ke aPiihonua, a haaiele aku ne nae wau. e liuliu ana lakou i ka hana puhenehene no'a. I ka pau ana no o kela mau olelo a Wahineomao i ke kamailio i kona mau makua» ua hoea aku ia nc o Hiiaka ma i kauhale, ao ka uwe aloha mai la no ia o Wahineomao i ke aikane, ae uwe ana hoi i ka loihi loa o ka homi a anā 0 ka imu luau ana> ao ka aalo ana aku la no ia o ua imu luau 1 nei, a aoie paha la i moa pono mai la i keia manawa. Aloha ino ka hoi olua i ke kali hoi o ka poioli i keia imu makaukau oie. Ua olelo aku nei hoi j,vau ia laua nei f aole paha olua e hoea koke mai ana a moa maikai aehoi kahi imu luau a makou i aku nei» Eia ka hoi e ij.oea koke mai anā no olua.

Pane raai la no o Hiiaka i ke aikane Wahineoiuao, aole he pilikia. o imu, ua moa ka luau i keia manawa. '4E kii aKU e huai mai i keiai manawa, o papaa, loa mai aua nei hoi i ke ahi o ka lauuiui walii ia aku la»" Ua kahea koke aku 'a o Wahiueomao 1 kona luaui nakuakaue e kii aku e huai ika imu luau, ua moa io aku ia no paha, ao papa mai aua nei i ka ahi o ka it3iu» Ua uui ka hauoli o ka elemakuie makuakaue 0 i keia kipa aaa t aku oko laualiaku Aiii iko laua . home, oiai, o keia mau elemakuie '-he mau mea hoomaaa uo laua ia |Pele ka Haku Aiii o.lakou» a oia 'no.ke kumu i hele ai o Waiune— 1 omao e mohai i kela puaa»'ai ioaa mai ai' hoi ia Hiiaka ma. : Ua hoolauna maikai ia aku la 0 Hiiaka i na makua o kana .aikane» ui ka pau ana ao o ka ike ,ana masyaena o lakou, ua ke.ua koke aku ia no hoi o Waiuu^oaiao 1 kona e kii aku e huai i ka imu iua ua lakou i kalu at, Noho iho ia no hoi o \Vaiu ~- neomao ma Hoko o ka hale paiaa, >ua hoepuiwa aui 0 Wahiueomao i ke kahea aaa mai o koua Imakuakane iaia, ! E Wahineomai e, £ heie mai ( paha oe e ike. i keia mea nal\a. Kalua iho ueLuo hui kakou he imu iuau .Kale eia ua ka mea kupaiamuia laaua ole eia la he puaa ua moa Wa, a he uw ala pu nouoii iuai 110 Aele hoi a kakou pua« i kaiaa iho noi, es a ka he puaa ka mea e <oaa aku itoko 0 ka iiuu & knkou i kahis iho n.eu 0 ko Wahuuvmao anehe aku ta no ia puk* iwaho. «e hs)i i kamahao a kona, *ahi luaui m&kuakane i niai !a laia» Me ka oleio pu mai is> i kana aikar;e me # , r 4- ; -v