Ka Hoku o Hawaii, Volume XVIII, Number 24, 6 November 1924 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU [ARTICLE]
HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU
(No ka pomaikai o ko ka Hoku poe heluhelu) Auhea mai oukou, wahi a Pele i kamailio aku ai, o na makani mua a'u e hoike aku ai ia oukou, oia no o Lono-opua-kaua, o Lonokukui. o Makanikeoe, o Hono— alele ke Ua-ala, ke moe ala i ka po, o Hookekalani-a-ua-awaawa, o Haluluko'ako'a-noho-ua-koko. 0 na Aiii nana i lawe oiai na makani i Hawaii nei, oia no o Lono (k) Mimo (w) o Hoolea kane, ao Korea wahine, o Ulili (k) ao Hoolulu (w), o Olapakauwila (k), ao Huiiau wahine, o Hokeo kane, ao Iwamaka-nui-ahiu wahme.
"I hea a ua nei wau i na ma— kani o keia mau aina a'u i kamaiiio aku nei ia oukou, mai molowa nae oukou i ka loihi o ka'u kahea ana i na makani kaulana o keia mau Mokupuni kaulana haleio i ke kai."
O na manawa no ia i kahea aku ai o ua Moiwahine nei o Halemaumau i na makani kau — lana o Nihoa, ai kamoe mai no hoi ke kahea ana pu ana i na makani o Kaula, NA MAKANI O NIHOA. He Hoanauli ka makani o Nihoa, v Walaioha ka makani noho anaoNihoa, He lupe kii makani kaapuni o Nihoa. j KA MAKANI OKAULA 1 He wiii Koolau ka makani o K&ulakahi, Hui ka welau o na makani, Lele ka iwa ma'ie kaikoo, Kau ka Moae-ku. Ku au-e-hele-no e. NA MAKANI 0 LEHUA, NII—
HAU, A ME KAUAI. He moae ka makani o Lehua, Hooheno aka ua Naulu i ka wai hima a ka paoo He moe-aau ka makani o Lehūa, Hoomau ka makemake i ka ipo, He wai panoo ka wiakani o Lehua, Noon>o tmi i >e ka!-okia, Hehua-kaika makani o Le— hua, Piilu au i ka hunahuna-kai a ke aloha, He papa Inu-wai ka inakam o Lehoa, Paa ia kuu aioha pe oe, Ke kai-halelo ka makani hoo-> puni aina o Lehua, Mai puni aku oe I ka ma!i-leo, A Niihau wau i ka moena pa— wehe, Oni ka mikioi ka. makani o Kawaihoa, I ka iawe m&lie a ka inuwai i ke ko o Haialii, He inuwai ka makani o Hala— > Mi * ! Kau ka aki-pohe i ke alialia s o| Kaiaihi, I na uiu )a I ka Hapapa, He nauiu ka makani o Niihau, A ia ilaila ka makemake, 0 ka pa kolonahe a ka Mann kiiwai, 1 ka hunahuna ka! a ke I ka hoa piH o Ke!a puu hookipa i mah -
hlni, He oiaio hoi, m ike a, 0 Kauai nui mokulehua, Moku pane« hia iloko o ke kai, Moku panee lua i Kahiki, Halo Kahikl ia Wakea ka k, Koiohia kau mai ana no i ka maka* Hoouiu ilalo o Kumuhonua, Nakeke k» papa Hvraii - i akm, | 0 Ku) 'o ' k& mm o ka ta, ; ! J Kaua ; Ka po %m oka !s, : He ia makani kela 1* no I 1 kn pnu nn* m c> krt» hehi mm o Pe'e I k«ia m%\\ ms j o Nihoa. Kau!*. NAhin mo
Kauai, ua ike aku la na kanaka e nonoho anai mawaho o kela halehula i ke ku£ikeā mai o ka ale oke kai. oiai no nae he la malie pohu-pu kela ia manawa, aka, i hakalia no apau kela leo kahea makani wahine ui enaena, a ia hoi ua lele ino ae la na ao, a ya k«akea hoi kā moana \ na alo ! hapahapa! īa mai e lea makani ikaika e pa ahin' ana ma ka moana kai akea. Ua hooho ae la na kanaka i keia mau olelo. "0 keia la malie .nui wale ka, hoi, eia ka he la ino keia, a ia la ke lele ino ae la na ao i ka ma— kanī, ake kuakea mai la hoi na ale o ke kai, a ke wili mai ia hoi ka piko o ka ino ia Kauai nei. Hao wale hoi ka ino i keia la malie nui wale. Heaha la ka manao o keia ino nui e hoea mai neu"
Mamua iho no ka hoi o ka heluheiu ana o Pele i kela mau makani o kela mau Mokupuni au i ke kai, ua kamailio mua aku no oia ia Lohiau-ipo, he lohe no ka makani i ka leo Kahea, Ē lilo ana paha keia maiie o Kauai Hemolele i ka maīie i lā kuehu na ka ino i Kauai nei. Kai n> a hala ia mau oleio a keia wahine ui hookala-kupua, ake ike maka aku nei na mea apau i ke ala io mai o ka ino weliweli ma Kauai, aole no i manaoio kela poe o Kauāi i kelā mau olelo mua a keia wahine ui oi kelakela. 4 J kela manawa no nae a Pele e kamailio ana i ka ino ke lohe ka makani 1 ke kahea ia o ko lakou inoa, ua pane pakike mai no kekahi o kela mau wahine moo o Haena, oia hoi o Kalanamainuu i keia maii olelo i# Pele.
Aohe ino he la malie keia o Kauai, he hookah? no ino o keia la oia no ka makani I'alakalaihikalaloa, a he inakani hoi na ka hoonuinui-o!elo wale.**
He ano pane pakikekeia a kela wahine hapamoo ia Pele, ae hoole ana hoi i ka oiaio 6 ka Pele mau olelo wanana no ka ino ke kahea oia i Ka makani o kela mau aina» ai hoea mai k*eia mau olelo ano hoohoka a keia wahine hapamoo, mamuli no o ka ukiuki e noho ana iloko o laua, mamuli o ka haule o ko laua ui malalo o ka ui o keia wahine malihim īmua oko laua alo, Ua ike aku no o Pele i ke kumu i hoea mai ai kela m4u olelo, aka, aole oia 1 pune kikwola aku ma 'kona aoao/ uka, ua waiho iho 1$ no oia la meailoko ona.
E hea hou ae hoi ha wau i ka makamokauai nei, ae ike no hoi oukou he aina makani o Kauai nel A ia ka makani o Kauai nei i ke afo o ka pali, i ka welau oka pali, i ka hokua o ka puu, a ia pu no hoi i Ve aneanea, i ke kahawai, i ka he-i, ai ka one, ai ka lau o na mea uiu, ai ka maka noii hoi o ka opua. He aina makani lao Kauaī e hai aku wau ia oukou."
E kuu mea heluhelu i kela moolelg Pauahi o Kilauea» mamua o ko kaua ike hou.ana i ke kaliea 4iou o Pele i na makani lehuiehu o ka aina o Kamawaelaulam» e nonoi aku wau i kou hoomanawfu„ nui, a ma\ pauj>auaho koke iHr oe, oiai, he mau mea ano nui uo keia roka hoonaauao ana aku i! poe heluhelu i keia raoolel«> j u*n*o J wohiae hook«U-&ujsu«: o Kii ue#, ai h<x kaiuu o)ua t* hoi | m i «l«, * Uot* oi vgii *ku hei i ka im iiOiiiA io kes» Mvo»eiv% oi i k* Tv)*u i ka poli kHpu m P«lf. Oa like oH n* i\*a* ka iuo» o Q9t*u u»«» ui«kaui u»e ki * 4 K*be» a)*l«t)ī « Ko«i\ik«a, tah«* i* hw tttai k* Ipu (u*k«ci «ii« k* Aum&ku* o k* ui«k*ui. O k«i« uo u«« k* mm i OIH ko» kaaai}* 0 iiiuka i ixl PeU 8t aeo mslNw*hiht no 4*>U* kti« a k4 M»wk « k&k«U, « ui *ku «n» no k* k*k*,u u»vK>;tlc i k« «homui o k'u;* t»lnhtlu, « iho u\j lu>i, o;*i ift*m fi* Iwl t* n*oo)eh i Uh wii k»h! t)-*V>o. U» iivnk« *u* ou hv'i keU i ke m« k* *L-uuī 4 »* hle *i M i ®M h«M«*u*o «In i ks **tiMi.k#aJ*k? • k* iW a t V* u**us^i 1 »4 ror* p"; T v* k*hik?!<i o|iWr t 7' 1 Ji
Ke hoike pu no hoi hoike ana i ka iuo* o ,ii& ..MaKapi o Kauai i ke pdo naauao o bo kakou treu Kupuo», oiai, aol» o lakou. mau boke naooleio, aka t ua hoopaa ia aela mau iūoa .lehulehu uoa ka bube hooouanao o ko lakcq uaau.
. He aoea hoonaauao, k.e]a i j(a Haoauna hou eu e Haw»ii Kuav)j, ae hoomaopo !oa iho ai i keia oanu makani a keia wafcyoe aahu ahi o Haleeoaiimau, ae lilo ai hoi ka icea hooa'aojnopo auu i roe» ljoo[j,aauaM aku i kaua ipa» naui q kona.lahui aloha. I keja puie oe la hoopuka hou aku makoa i ka inoa o keia mau makaui a Pele i kahea hoo ai» a mahope hui o ko kela maa wah'ne inoo hoole aea * ino o fcela la malie o Kauai Heiue — leie i ka malie, (AOiei.Pau)
- * ' "V j "Makaui uka ke lele lrtn mai la Keao." "'Pa mai, pa mai ka mnkani ma Hiio. waiho in aka fca ipu-iki, "a Uwe ia mai k» ipu-nu\ f ' ' He nnl maoli no na oielo wewa o na A]aDUi i keia ma« la, ae kuhi nku ana 'a kuhi »,ai ana »*u *"ioea ka hewa'* ! hnule ai ka oiohe."