Ka Hoku o Hawaii, Volume XVIII, Number 13, 21 August 1924 — Na Hoonanea o Ka Manawa [ARTICLE]

Na Hoonanea o Ka Manawa

(Kakauia no Ka Hoku o Hawaii E Ka Ohu Haaheo I na Kuahiwi Ekolu) Beritania Hawaii Maui Ianuari Iku-wa Iku wa Feberuari Mana Welehu Maraki Makalii Makalii Aperila Kaelo Kaelo Mei Mahoe-mua Kaʻulua June Mahoe-hope Nana Julai Ikiiki Welo Augate Kinaieleele Ikiiki Sept. Kaaona Hinaieleele Okatoba Hilina Hilinehu Novemaba Hilinehu Kaaona Dekemaba Ka'ulua Hilinana Beretania Oahu Kauai Januari Kaelo Kaelo Febuari Kaʻulua Kaʻulua Maraki Nana Nana Aperila Welo Hinaieleele Mei Ikiiki Hilinehu June Kaaona Hilinama July Hinaiaelele Ikuwa Augate Hilinehu Hilina Sept. Hilinama Welehu Okatoba Hilina Ikiiki Novemaba Welehu Kaaona Dekemaba Makalii Makalii Palahelu po na kaulana Mahina He 30 po o ka helu kaulana mahina o ka malama hookahi, he 17 po huihui, a he 13 po kaawale ai hoopili ia ke ano o ua mau po ala ma na helu o ke kau ana o ka mahina, penei. Elima ano o ke kulana o ka helu ana o ka mahina ma ke kau ana ma kona alapoai, a i hoomaopopo ia ma ke ike o ka maka. 1 Ka Mahina hou 2 Ka poepoe ana ae a nalo na Kihikihi, 3 Ka hoonui ana ae a poepoe loa 4 Ka emi hou ana a Kihikihi 5 Ka nuku ana a nalowale. Mai ka po o Muku a hiki i Muku oia na po aole mahina, ua nalowale loa aole ike ia a oia nae ka helu ana e piha pono ai ka helu ana e piha pono ai ka malama, a oia ka mea i olelo ia ai penei. "Kamalii ike ole i ka helu po, O Muku nei Muku ka malama. O Hilo nei Kau ka hoaka." O Hilo ka po mua ma ka helu malama, a ua kapaia kela inoa no ka puahilohilo o ka mahina, o Keaka ka po elua i kau ai ka mahina, no ke akaka iki ana ae o ka mahina a panee iki aku o Kukahi ia, a o Kulua aku Kukolu, a o Kupau, a o na ole aku.

Olekukahi, Olekulua, Olekukolu, a me Olepau, a o ua la keia i olelo ia o na Ole-kaipiha, hohonu kaha, kai he wahi manawa wale no e kaoo aku ai ke kai a piha mai no. Ua olelo ia he mau la huaole o na mea kanu, a olelo hoi kahi poe he maio la hua keia o ka uala ke kapu ia, piha-pu ka pue i ka uala A ua ike io au i kekahi o koʻu oahana e kanu ana i keia mau la, a olepau nae ka hapanui kana manawa e kanu mau ai, a wahi ana e olelo mau ai, "aole pau ka hua o ka uala a kalina," e hua ana i ka pu'e, i ke kanu a i ke ka oia hoi ka lala, aia no a uhiki ia kalina alaila pau ka hua ana. A nalo kahi oioi o ka mahina, o Huna ia, a hoomaka ae ka poe ana o Mohala ia, a o Hua aku, Akua, Hoku, a elua kaulana o keia po mahina o Hoku-ili, aoHoku palemo. I ka Hooilo palemo ka mahina o Hoku, a ike ka [illegible] ili ka mahina, o Hoku. I Hooilo, loihi ka po, a pokopoko ke ao, a i ke Kau, Piha ka la, a pokopoko ka po, a oia ke kumu o ka like ole loa i ka wa e napoo ai ka mahina o Hoku. A o ka po o ka [illeigble] i ili oia ka po piha [illegible] nei o ke Aliiwahine huki ulua [illegible] i ka welowelo o Mahealani, a hoomaka e emi kona kino nui nepunepu, o Hulu ia o Laaukukahi, Laaukulua, Laaupau, Olekukahi, Olekulua, a me olepau. Kaloa kukahi, Kaloa kulua a me Kaloa pau, a nuku ka mahina o Kane ia a me Lono, a nuku loa o Mauli, ka po ia waliwali ka mahina o Muku ia, a nona kela olelo kahiko o ka paanaau. "O Muku nei muku ka malama" Ka Papa Helu kahi a helu nui e helu piha a na poe kahiko o Hawaii nei.

I ka nana ana i ka mole a me ka iʻo o ka helu ana a na poe kahiko ua hiki no ke ike ia ka naauao maoli o ka lakou papahelu i hoonohonoho ai me ke huikau ole e hoomaka ana mai na kahi aku, na umi na haneri, na tausani, na ha-neri-tausani, na miliona, na heneri miliona a me na biliona, a o ka pau ana hoi o ka helu kahi a ka lahui Hawaii i hoomaopopo ia e na kupuna kahiko o keia lahui, a oia keia malalo iho nei.

Eha kahi, hookahi a kauna 4, Umi kauna, hookahi a kanaha 40 Umi kanaha, hookahi a lau 400, Umi lau, hookahi a mano 4,000 Umi mano, Hookahi a kini 40,000 Umi kini, hookani a lehu 400,000 Umi lehu, hookahi a haule 4,000,000 Umi haule, hookahi a loaa 40,000,000 Umi loaa, hookahi a palena 400,000,000 Umi palena, hookahi a nalowale 4,000,000,000. E puiwa ana paha ka poe ke ike iho i keia papahelu anoe i loaa ole ia lakou, ae he oiaio ia, a oiai aole poe i loaa piha a pau o ka papahelu a keia lahui o ka poe wale no i lilo i mau poo no na oihana ano nui o ke alo alii o nalii elike me na kukini, na kakauolelo na kilo, na kuhikuhi puuone, na kahuna, na Ilamuku na pakaua, na kiai loko, na Konohiki, na lawaʻia nui a me na A i puupuu.

O ko'u kupunakane no ka mookahuna ia o Hewahewa he oihana kahuna baro, ha-ha me ka papa papa iliili no na ma'i ea a me Poaono a me na ano a kulana maʻi iloko o ke kino kanaka e moe loli nei me ka hiki ole ke ike ia. A mai iaia mai i loaa ai keia huina helu a kakou e ike ae la aole wale mai a ia mai aka, mai aka mai a Maiai mai kupunakane o Hon. A. P. Kalaukoa i make he kupa a he kamaaina no Kaupulehu, aole wale iaia, aka mai a Kawaiu mai he kanaka lawaia nui no Kukio, a ua noho au i waena o lakou. O keia mau kanaka he mau kanaka lawaiʻa nui no na kaha mai Kelehuluhulu a Kalaeokamano e kiei aku la ia Kiholo, a ke ola nei no ka lakou mau mamo aole nae i loaa na ike o na kupuna o lakou. O keia kekahi o na helu puai hele maoli i na poe lawaiʻa o ke a'u kahiko, a ke ike ia nei no i waena o na poe lawaiʻa opelu, anae, uono, Ineihe, akule, a pela wale aku.

A eia hou no keia helu ana a ka poe kahiko mai kekahi a hiki i ka umi penei. Akahi, Ou, Oi, Ha, Paele, Pakini, ka ua, hookiua, lehei, pa, he 10 iho la kona huina, ma ka helu kahi ana, oia hoi. Akahi, he kahi noia 1 Ou, he elua ia 2 Oi, he ekolu ia 3 Ha, he eha ia 4 Paele he elima ia 5 Pakini, he eono ia 6 Ika ua he ehiku ia 7 Hookina he wealu ia 8 Lehei, he eiwa ia 9 Pa, he umi ia, 10 Ma ka helu palu hoi a eia iho ka helu ana. "A pe" oia hoi elua ia 2. "Akau" oia hoi eha la 4. "A halahalakau" oia hoi eono ia 6. "Oia ka hoi "he ewalu ia" 8 "e umi auanaei" "he umi ia 10. O keia mau papa loina helu kahi helu palua a helu pa-ha a na kupuna o kakou e hoike mai ana i ka noeau o na poe kahiko ma ka helu Hawaii i pulamaia e keia lahui o na la i hala. Aole i pau. Eia mai no na Moolelo hooniu {illegible} au e ka mea "heluhelul" e hoonoo iho ai. Hoopu ia iho no nei, a hoomanao pu ae no hoi i na luhi o na limahana o kahi milimili aku.