Ka Hoku o Hawaii, Volume XVII, Number 20, 11 October 1923 — NA HOONANEA O KA MANAWA [ARTICLE]
NA HOONANEA O KA MANAWA
E loli e, eia ko puni, ka kauoha, ko makemake ia Malumaluiki, ua hele a papale i na maka. Ike aku la ka makuakane i kekahi loli i ka oili ana mailoko mai o kekahi o puka, ma luna ae o ka punawai a loli ae la he kino kanaka maoli. Ke nana aku la ka makuakane i ke kaikamahine e kaawili ana me keia keiki ano kino papalua me ko laua ike ole mai eia he kiu ke nana aku la i ka laua hana walea hooulu kino. Ua hoi aku la ka makuakane a hoike i ka makuahine a i ka lohe ana o ka wahine i ka hana a ke kaikamahine, ua nui ino kona [illegible] me k[illegible] huhu, no ka hana a ke kaikamahine lokoino. Ua hoike aku la he [illegible] no ke ano o ke kane a ke kaikamahine e ho mau nei, a lohe ka makuahine, ua olelo aku la oia i ke kane e iho hou oia a e hopu i kela loli a pepehi a make, a ua ae ake la no hoi o Kaluaolapa. I kekahi la, ua iho hou aku la o Kaluaolapa a pee iho la me ka ike ole mai oua mau ipo nei, a ua paanaau maoli iaia kela mau leo kahea a ke kaikamahine. I ka pii ana o ke kaikamahine, ua hele aku la keia e nana pono i ka punawai a ike aku la oia he puka poepoe maluna ae o ka wai o ka punawai, a maopopo iaia ma laila e pii mai ai ua loli nei. Ua moe iho la keia ia po, a ao, i ka wa e ao loa ae ai ua hele aku la keia i ka punawai, a me kana upena holoholo a iho aku la i loko o ka wai a me ka upena holoholo la hoomaka aku la e kahea e like me na olelo ma mua ae nei. I ka pau ana no o kana kahea ana ua oili mai la ua loli nei ma ua puka nei a poholo ana i loko o ka upena holoholo a paa ua loli nei a o ka wa noia a Kaluaolapa i owili ae la i ka upena a hoi aku la iuka o ke kula a iaia e pii ana ua ike aku la oia i ke kaikamahine e iho ae ana a pee iho la keia a hala aku la ke kaikamahine. I ka hoea ona o ke kaikamahine i ka punawai, ua kahea aku la oia e like meia ana e kahea mau ai. Oi noke oia i ke kahea a kiekie ka la aohe he oili mai oua loli nei, a no ka hoea ole mai o ua loli nei, a pela pu hoi kona kino kanaka maoli, aohe ike ia aku, a manao iho la oia ua make ia paha ua ipo nei ana a noke iho la i ke ku'o a me ka haalipo no ke aloha wale mai no keia. Hele a ahiahi loa, ku ae la ua u'i nei a pii aku la no ka hoi ana i kau hale i uka o ke kula. E huli ae hoi kaua a nana aku i ka makuakane. Iaia i pii mai ai a hoea i ka hale me ua loli nei, a hoike aku la i ka wahine, a ike no hoi ka wahine, ua olelo aku la oia i ke kane e lawe aku e hoike i ke kahuna ia Papaapoo e noho ana i ke kula o Hoohila. Hiki keia imua o ua kahuna nei, a hoike i na mea a pau, a me ua loli nei no hoi i loko o ka upena hoʻoholo. A i ka ike ana o Papaapoo i lohe hoi ina mea a pau, ua kauoha mai ia oia, e hana ia i imu e kalua la'i ua loli nei kikewekewe nei. Aia a make keia loli, a laila ola ke kaikamahine a olua a oia no hoi na kaikamahine a pua o keia mau ohana. Ua hoa ia ka imu a ua kalua ia ua loli hookalakupua nei. I ka hoi ana mai o ke kaikamahine a hoea i ka hale, ua hele na
maka a upehupehu, a ninau aku la ka makuahine. He aha keia upehupehu o na maka e kuu kaikamahine? Aohe pane mai o ke kaikamahine, kulou iho la i lalo me ka pane ole mai. Hoi mai la ka makuakane a ike i ke kaikamahine e kulou ana, a pane aku la. O ko kane au e iho mau nei kahakai e hooipo mau nei olua ea, ua paa i ke kahuna ia Papaapoo, a aia la ke kalua ia mai la i ka imu i ola oe, a ola na kaikamahine a pau e hoo ipo ana me kela loli. Eia no kela punawai ke waiho nei i kahakai, a aia no kela wahi puka poepoe ma ka aoao o kela punawai a hiki i keia la, he mea hoomanao no na hana oia au i hala, a he mea hoi e poina ole ai i na mamo o keia la a mau aku. KA LAE O KEAHOLE Aohe no he ano nui o keia lae o Keahole, a eia nae, ua kaulana keia lae no ka ikaika o ka wiliau ke hiki mai i ka wa e kahe ai ke au (ko ke au.) Ina e mo-ku mai ke au, ua like me ka waikahe, a o na auwaa lawaia hi-aku, a hi-hi, e ka ia ana [ ] o ke ai, a aole e pono ke poho wale e paa mai ka hoe i ka lima a e hoe me ka hoomaha ole na wa apau, aia no ka hoomaha a ho'i, a wehe ka pe'e, a na ka Eka ha hana a me ka me iaia ka hope o ka waa (ka mea hookele waa.) Aia ma mua o keia lae ma ka aoao maloko he ale hohonu a ma ia wahi e kahe wai ai ka wiliau me ka ikaika a pii maluna o ua pohaku nei a kahe aku la me he waikahe ala no kekahi muliwai a loaa aku la na ko'a hi-aku, hi-ahi, kahala, opakapaka, a pela wale aku. O kekahi oia mau ko'a lawaia, o Paoo, o Opae, o Kahakai, o Kahakina, o Kahawai, o Kapapu, o Ka-naha-he, o Kaluahine, o Kanukuahle, o Kahoowaha, o Honu, o Muliwai kiei i ka lepo o Haena i Kohala a me Kaihu-a-kala i na Hono-a-Piilani i Maui. Aia keia i ka lepo, hele a lae ke kai ma luna o ka aina ahuwale na kuahiwi i uhola ia me ka ohu kokolo i na kualono me he kuina kapa keokeo ala ke kau mai iluna o na puu la'e la'e. (Aole i pau.)