Ka Hoku o Hawaii, Volume XVII, Number 16, 13 September 1923 — NA HOONANEA O KA MANAWA [ARTICLE]

NA HOONANEA O KA MANAWA

("Kakauia no ka Hoku o Hawaii, e ka Ohu Haaheo i na Kuahiwi Ekolu") Kekahi mau wahi Pana o Kekaha ma Kona, Hawaii KA WAI O KAHINIHINIULA He wai auau keia no na alii i ka wa kahiko. He u'i keia wai, he hu'i iniki i ka ili o ka ipo ke auau. Eia keia wai i kahakai, aia i waena o ke a pele, ua hoopuniia e ka pohaku a puni. Aia ma ka palena o ke Ahupuaa o Kaloko a me Honokohau-Nui, aia ma laila keia wai auau kaulana o Nalii e auau ai o ua au i hala. O ka moolelo o keia wai; I ka wa kahiko, he mea maa mau i Nalii ka noho ana ma na kakahai, oia hoi ko Kaloko mau alii, a pela no hoi ko Honokohau. Ma kahi i kapaia o Ahauhale, malaila e noho ai nalii o Kaloko, a ma kahi hoi i kapaia o Waihalulu, ma laila e noho ai ko na Honokohau poe alii. I ka wa la'ila'i a hulili wela o ka la iluna o ke aa a me ke one, oia ka wa e hele ai e auau i loko ona kiowai hu'ihu'i iniki nei o Kahinihiniula. Aia a pau ka auau ana a hoi ae a ma ka pa o ua kiowai nei, a laila, olelo ae la ka mea auau. "He aha no la hoi ia i kahi wai o Kahinihiniula? Hu'i konikoni i ka ili, iniki me he ipo ala i ka poli." Ke waiho nei no ua kiowai nei a hiki i keia la ma kela wahi o Nalii ua pau kahiko i ka lilo i lepo, a o kela wai, aia no ke waiho nei a hiki i keia la. Ua waiho ia kela kiowai i kia hoomanao poina ole no ia poe i hala kahiko loa mao, a ka hanauna hou e maka'ika'i aku ai i ka lakou mau mea i hana ai. PUU O KALOA He wahi puu keia aia mawaena o Kealakehe a me Keahuolu, e kokoke ana i ke puhi a Kahikini i kahakai. O ka moolelo o keia wahi puu, I ka wa kahiko, oiai, ua maloo a papaala ka aina mai o a o aohe ua, ua nee ia e ka La a pika'o aohe wai o na punawai. Maloo na huli kalo, kalina uala maloo, aohe mea kanu ulu. Aia i kekahi manawa, e ike ia aku ana he kilihune ua e ko'iaweawe iho ana i luna pono oua wahi puu nei. Ae o ka poe mahiai i noho a kamaaina, a ike lakou i kela wahi hoailona ua lu iho ana iluna o na wahi puu nei o Puu o Kaloa, oiai no ka la nee ana, Olelo ae la lakou, akahi a ola ka aina, ke hehi mai la na manamana o ka ua i luna o Puu o kaloa. Ke ike ia keia hoailona e na poe kahiko, o ka hoomaka noia e puhi makawela, a pau waiho, a huli kahi e loaa ai ka lau uala. Nana aku o ka ike hou ia o ka hoailona ua, a ina e ike hou alaila, makakau e kanu meia nui no o ka la, aohe maopopo o ka ua. I ke kanu ana apaa ka makawela (mala i puhi ia i ke ahi) i ka lau, a laila ike hou ia ka ua iluna o puu o Kaloa, a oia ka wa e ike ia ai ka ua e ka'i lalani ana ma ke kula, a ike na poe e ae i keia ka'i hele o ka ua ma ke kula, hoomaka e waele ke pulu a kali aku aku la o ka ua mai a laila kanu aku la ka lau uala. O ka mea nana ka maka wela mua loa i kinohi, ua kapuapua kana lau, a ke olohio ala, a ke apoapo mai la a pau i ka pue. Haule hou ke kuana o ka hui noia o ka lau a pau i ka wili a moku mai la ka naaupua, ola ka lala, (o ia ka uala e kaka ana i ke ka o ka lau i moku mai i ka pue ana, a oia uala ke kahukahu mua.) Hala ae la elua a ekolu malama, hoomaka mai la ka ua mai o a o o ka aina, a o ka mea mua loa nana ka maka-wela i kanu mua ai na punui kana uala, a ke uhaʻi aʻa ka uala a kalua i ka imu me ka puaa

A ike aku la ka mea nohoaihalale a hele aku la malaila e noho ai e ake o ka loaa mai o ka uala, a manao ke ola o ka la pololi. Oiai e huai ana ka inu uala, a ohi aku mahai o ka imu, a ike i kela ai-halale e noho ana, a ninau mai la i keia ninau, "Ua ka na i Puu o Kaloa i hea oe?" A ina e pane aku. I kona nei no au, alaila aole e loaa ka uala iaia. Ina hoi e pane aku, I Kohala au, ai ole i Kau paha, alaila e loaa ana ka uala iaia. No keia wahi Puu kela olelo kaulana o ka paanaau o ka poina ole a hiki i kela la, "Ua ka ua i Puu o kaloa–I hea oe?" I Kohala au-loaa ka uala. I Kona nei no au-aole loaa ka uala. Ua hala kela poe kahiko, ko kakou mau kupuna i ka po, a eia no kela wahi puu ke ku nei no, he kiahoomanao poina ole no na mamo e ola ana i keia la. He hoailona oiaio loa no kela a ke ike ia nei no ia hoailona, a ke ike ia no i ka wa la keia wahi, ua kamahao a kupanaha a laila, he hoike maopopo loa ia o ka ua e hoea mai ana. Ina he wa papaala ia o ka aina a ike ia keia wahi hoailona ua i luna o keia wahi puu kuanea hoomaopopo ole ia aia he mea ano nui loa ke hoea mai ana. (Aole i Pau) Maika» na haea hoohuihui i malauia la o na Ahahui C- E. ma ka Luakiui o i kela •Sabati aku nti. He heluua nui o aa makamaka i akoakoa ae kela haUwai. - Mahope o ka. hookuu aoa o ua hana o ka ua maiama ia. iho la halawai uiakaaioau?, a ua lohe ia ka; leo o kekahi mau Mouo ma9»ka a j.ao Kepnhaiika. ! 0 ka hope o kela hniawai, ua aoopau ioa ia na manao Jtuhihew%i o keia auaiua no hooiii ,wale| ia o ua nhewa iiuua o Samuda! Mahuka Speucer no na piiikia o ke Keena pūuku, a mainuli hoi o na hoakaka maikal aiia a'£, K. Ka^wa.