Ka Hoku o Hawaii, Volume XIII, Number 31, 1 January 1920 — HE MOOLELO KAAO NO Kepakaili ula KE AHIKANANA A O KE KOA WIWOOLE O HILO HANAKAHI A I KA MOKUPUNI KAULANA O MOKUOLA AU I KE KAI [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

HE MOOLELO KAAO NO Kepakaili ula KE AHIKANANA A O KE KOA WIWOOLE O HILO HANAKAHI A I KA MOKUPUNI KAULANA O MOKUOLA AU I KE KAI

(He Moolelo Kahiko o Hawaii Nui) Kuauii) KA IMI ANA O KEPAKAILIULA IA MAKOLEA MAUI

M B lawe ana wau ike poo o kuu mau pokii haku, a na kuu kaikua*na Haku no hoi e "hai" mai īa (akou, oiai, oia no hoi ka mea kuluma i ka make ana o kekahi mau alii koko kiekiē e like me lakou nei, a ua knpono no-ini ka "hai" ana oiai, he alii kiekie ka'mea o lakou i make ai, oiai, a hala mai oe * Maui, alaila, hoike mai nei ko mau makuakane nana oe i hahai, na ke Alii Aimoku Makaoku ka oe, sk na ko iaua kaikuahine oe i hanau mai, ana īaua no nae oe i hanai wahine ole, a hiki wale no i ka wa i 44 m0a ,) ai kau wahi pulehu. E faoi no oe e kuu hanai alii a noho no i ka hale o kakou, ae kali no hoi a hoi mai wau, alaila, kukakakou ika mea e loaa ai ko wahine."

Ua lilo keia mau olelo a KukuiPahu i mea mahalo na Kepakaiīiula, a ua haawi aku la oia i kona aioha i kona alii hookipa, a makuahonowa! hoi ma kekahi ano, ao kena hoe a malāu aku la no ia no Kukoipahu i Kohala Akau, ā holo aku la no hoi o Kukuipahu me kela mau omao lai poo no ka'hali ana imua o kona Kaikuaana Keo« lonahihi.

ES waiho iki hoi kakou i ka mea nona keia moolelo e hoi aK no ka aina kaulana o Kohala, ae hoohele iki ae hoi kakou i ka moe ana oko kakou moolelo no ke Alii Kukuipahu e holo ala no Maui. Mamuii no hoi 0 kona lohe ana mai ia Kepakailiula a ia ke Alii Kaikipaanauea i Olowalu nolaila, ua holo pololei aku la oia i kela wahi, ai kofia pae ana aku no o kona mau waa i uka o'Olowalo, a iohe ia aku ia keia waa mai Hawai mai, ua hele koke mai la no ka Ui Makoiea e nana owai la keia waa Alii i pae mai, .a ike mai ia oia i kona makuakane Koahauau, ai ke kaikaiaa hoi o koua makuakaue Keoionahihi, ua hoohauoii ioa kuua ; manao i ka halawai aloha ana me kona hnhi eoakua, a ua hoai mai la 1 ka makuakaue a koi koke mai ia 00 hoi e hoi i Kauhale. la manawa hookahi no oae i ninau koke mai ai no ka mea hou o Hawaii, oiai, a ia 1 110 ka hoouiauao iloko oua uo kaua 1 kaue o na la i haia aku la.

"N T q kau uiaau e ka maua kaikamahine no ka mea hou, e hai aku wau o na alii hoahauau spau o ko Makuakaue Keolouakihi, ua pau iua i ka uiake i ko kaue Kepakailiula, a oia ka'u i iawe mai uei i ko iakou tnsv» poo, (? "hai M ia hoi e ko m.ikuakane. 0 kekalii no hoi e kuu kaikaoiahiue Uui, i Maui iho uei ko j kaue Kepakailiuia, ao ka hoi aua lae mi no ia, a halawai mai uei tnsfkon I ka aonana e hoi ana no Ko-

I ka lobe aua o Hakoiea i keia. aaau olelo a Kokaipahu, ua kauaiHo j kok« aku k oia \ k«ia uuu oklo, hooi* »o ka hoeao Kejpakailiuia i 4 ws*M » \la A!i! wahuie' uifu4 o u« Koua. | r l l n* pah* * h<>e« tlv nei kuu ao!o e uel« koj

maua me ia, he mau olelo haku wale no hoi paha keia au e kamailio mai nei ia ? u."

"Heaha iho la hoi kou.mea i manao ai < kuu kaikamahine he maU olelo haku wale keia na'u, oiai. aole he waiwai o ko'a apuhi wale aku ia oe me ._na. olelo oiaio o]e, aimea nae e pau ai kou kanalua no ka'u mea i hoike aku nei ia oe #i e na,na iho ana oe ma ko aoao ākau» ae ike no oe i kahi ou i nahu ia e Kepakailiula, a aia no hoi malalo ae o ko waiu akau, a ia no ia hoailona a feo kane i kuni ai maluna ou, ua iniki ia e ia ma ia wahi, a he wahi nae hoi e ike ole ia mai ai eka lehulehn."

I ka lohe ana o Makolea i keia mau olelo a ko»a makuakaue hoahanau. ūa nana io iho la oia ma kona' aoao akaū, a ike !o iho Ia no i

ka maka i nahu ia ai oia, a iaia i hapai ae ai i koua waiu iluna, ua ike ia iho la kona wahi i uwau ia_e Kepakaillula, aka, aole no i pau kona manao kannlua, a ua kamailio a%u la no oia i koua makuakane hoahanau, o kela.mau mea i hoailona ia iluna a kino, na ke alii KaikipaaAanea no ia'ft ua maa no keia alii o Maui i ka nahu i kooa kekahi nianawa. Mamuli o keia oiau olelo a ke kaikamahine īa Kukuipahu, ua kamailio aku la oia ia Makolea m&u olelo, "Ea, ekuu kaikamahine manao hilinai ole i na olelo makua nei, mamuli o kou mauaoio ole mai i kt<u mau olelo, e uinau aku ana wau ia oe i keia niuau. Ia wai oe i haawi ai 1 ko kapa ala, ia Kai' kipaananea anei, ai ole ia Kepakailiola paha?"

"ia Kepakailiula kuu haawi ana mamua o ko'u haalele ana aku ia Kona, a ua olelo aku no hoi wau iaia, e malama pono ia kapa o maua, ao ka hoailona no hoi ia o 'ko maua hui kane a wahine ana."

"Ina hoi ha pela, alaiia, ua waiho nei ko kaae i kela kspa ala o olua, a ia ma ke kihi akau o ka Halauhale o ko kane hou, ua hoo ia e ia o &a nenelu o ka weuweu i ako ia ai o ka halauhale o ko kaae hou. E hoi oe e naDa, a ina aole i liio i kekahi mea; alaila, a ia no paha ma kahi ana i waiho liuua ai. la oe e hoi ala no ka naua i ke kapaaia o olua, _e hoike aku oe 1 ko makuakane eia wau i ke awa pae waa, a ua inakeinake hoi wau e ka oiaiiip pu me ia, a aolo no hoi wau e hoi &ku aua i ka haie kamaaina a hiki i kuu hui mua ana me ia."

Ua ae mai k o Makolea i keia manao o kona makuakane hoahanau, & ua hoi koke aku !a oia a hoike mua i kona Makuakane Keoionahihi no ka hoea ana mai o Kukuipahu i Maui, a ia oia } ke awa pae waa kahi i kali mai ai īaia, a lae makemake loa e hui kmo la, ue hoike mai hoi i kekahi mau aiea hou ano uui o Koua.

I ka lohe aua o Keolouanihi ī keia uiau oklo a kana kaikamah'in« ua kamailio koke aku la oia i keia uiau olelo i kana kaikamahiae Makolea. tl Ea, heah& ia hoi ka uioa o kou hgohōiaah«uja an* ak,u uei i kou hulu makua, a koi oie mai hoi , ikia e hoi mai i kauhale nei e paina ai?"

"Ua kui aku «oi uo hoi w&u UUj i* oitiia uitti nei «ole oia e kipa kau-, ii*U iu«i Hua a UhUwhī oiua mo o*?, j oim t uou kaua huakai o ka holo ] ;au* ui&i uei i Maui uei« ae pouo o« <? ( i kok« *ku « ike i kuu WKkaa.j K.ukuii>aUu." 1 ka ioiie ftua o, | Keoioo«tbihr i oa oieio a Makolea» | I ua heie koke aku la oU uo kahi p&e ] t v*a& e haiaw&i uiti koua hoahau&u : Kukuipahu. ||U no & haU aku vo \ kahi p«d waa, o k& hele koke aku, la r,o ia o Makolea e imi I kahi ij hnna !a ai kf>!a I;spa a*a o 'aua, & ua to*a io aka U no uia kek w aM a KapakailiuU i huna ai (0 keU dm« * hooit« mu& U aku m* keia HK&i#lo i kok<» iho uei uo ka !OA& AUA o kela KAIM ala U Makolea &otc i )l.:!el la hv>lkc aua^ ""1" - ' : : : ♦ ! -V. ' - . • • . ! : ■ • '

0 keia ka pololei e hoike ia aku nei maks Q,ee ana o ko kakou moolelo,) 1 ka loaa ana no o kela kapa o lana !aia, ua hoomaka koke iho la no o Makolea e uwe kaukau i keia tnele aloha. ae hoike aua hoi i kona aīoha i kana kane i hui kino ai m a Kona ikawa j hala aku. Eia naau plelo uwe kaukau nei a Makolea. X He uwe la he aloha, No kuu hoa i ke anu, , I pupue ai maua, 1 I ke anu o ke l . Akahi wau a ike, I ka hana a ke aloha ' Ke hue nai ia loko la, Wela i kou nui kino, ake ana wau e ike aku, I na lehua o Pauaewa, manao nei paha oia, _ Aole o'u noonoo aku iaia, A ia no ilaila kuu iini, Kahooilina o kuu makemake, 2 Ia nei iho nei ka ke aloha, K-ahi i huelani ai, Kuu minamina hoi e, No kuu ike ole ia oe a, 1 I kuu ipo aloha o ka lai, ' I lai ai kaua i ke aloha, I ka lehua a ka makemake He makemake no e ike aku I kuu ipo aloha o na Kon ,

Aole hoi e hibi, Ua lokoino mai oe ia'u . A hoi aku la i ka aina, A hoi aiiu le i ka aina, A i aloha pd ai. Aloha no. E haalele iho kakou ia Makolea e «we kaukau ana i ke aloha o ke kane o ka po anuanu o na Kona, ae kācicre ae hoi ko kakou haha ana mahope o Keolonahihi, e hele ala e hui me kona Hoahanau Kukūipahū. I ko laua halawai ana aku no ua uwe ae la laua, ai ka pau ana, no o ko laua uwe ana, ua ninau koke aku la no o Keolooahihi i kona hoahanau i keia mau ninau. **Ea, pehea o hope au i haalele aku Ia? A heaha hoi keia huakai aū i holo mai nei i keia alanawa?' , M tJa ino o hope, & he maewaewa ka'u i holo mai nei» lawe inai nei hoi i ke poo o na Hoahanau eono o kaua i pepehi ia e Kepakailiula, a malte aoa kela pst mamuli o ko manao paakiki e lawe mai Ike kuikamahine na keia alii o _ Maui, oiai hoi wau ,e ka-ua aku ana ia oe e noho iho no» ao ke kaiie no ai haule ai ka kau , kaikamahine i &a hewa a oia no hoikekanee hoao aka ai, aole nae ou msliu mai ia mau olelo ka-u<*

a'n ia oe." Me ; keia mau olelo a Kukuipahu, ua kauoha koka ae ia oia i kek&hi o kooa oiau kaaaka i holo pu ma •I © wehe koke ae Ina wahi i hoopaa al kela poe poo, a ua hooko ikoke ia ae la keia k:,uoha ake Alii K\\kuipahu» ai ka heoio aua o kela oHui waiu iai, ua waiho mai U imua o ke Alii Keolonahihi kd poo t* koua mau heahanan ana i haale!e aku ai i ka hooo3s>lu o ka aina ia ākau. I kona ike aua i keia pooo koua uiau hoahauau» ua hapai ae € <4*l koiia L«o a ui?e kanitau iika i* &q Ukeu. p«; :

Ua bookaa aiai h#l o W, N, "Kauwahip&ula o Knkaiaii, HAm«kra t i ke ola o kana nupepa Hoka s lioea km i ka mahina o 19?2, He uui keU o W4k&ui4k& jton<r lUku, * u«i on&i^u ji kti ro*kon hoomalkai nui loa ī ilwin n-*k*m»fcft v-> it#> aU \*M! o li iawe i k« Hoku o Hnwaui i kein. msk*hiki «,uo aul o ua U&ui k*lw*aft) * mWt «n* m$ ka a;na Cn\* » » v Nk 1V& A;u* ui& ku4 |C Aaieiīkin