Ka Hoku o Hawaii, Volume XIII, Number 9, 31 July 1919 — HE MOOLELO KAAO NO Kepakailiula KE AHIKANANA A O KE KOA WIWOOLE O HILO HANAKAHI A I KA MOKUPUNI KAULANA O MOKUOLA AU I KE KAI [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Kepakailiula KE AHIKANANA A O KE KOA WIWOOLE O HILO HANAKAHI A I KA MOKUPUNI KAULANA O MOKUOLA AU I KE KAI

{H<t Mooieio Kahiko 0 Hivvaii Nui) Kuauli)

KA HOLO ANA O MAKOLEA E HOAO ME KAIKIPA AN ANEA

. I'ka lohe aaa o ua vtalii kanaka Kieiruaia nei, ua huli «uai la oia me Ka oiiika kulohe » pane tnai ia me aa olelu hoomakeaka . "Ile kolohe iho- la ka ia iko ulnanoanao, oka ai po i ka luhi o k»kou, ao ka hula aku hoi i ke'a ai»u kumumaia kahiko, a kanu aku no lioi i oaau kumumaia hou ioa ko lakou makalua. Aile anui oolua ono mai; "" Ia mauawa a lakeu e papalen ne' ua puka mai ln o Kepakailiula ma| ka hale a uiau a lakou i ku&ulu a 1 oo lakou i ka uka u keia ,wuhi, ai ka ife aua o o:, wsbi kanuka i keia kanaka ui, ua pii ae ia ke auo makau iluj:ia e laua, a ia oiauawa uu nae o I&pakailiula i kauiailio mai ai me ka leo oliiolu ia iaua.

4 'Ea, kakahiaka no na« t oluna o keia la, a mea paha aole i paina ko olua aiua kakahiaka o keia la, eia uo ka makou ai o keīa uka la, o ka oiaia i hele a pala kapu]e, he ono no olua i ka maia?" E paa aua ma. ka lioia o Kepakailiula kekahi mau oiaia i hele a p*la,*a ua onou aku la oia i keia uaau uuaia i ua mau wahi kauaka uei, a be houkahi 0 laua i lalau mai la i ka maia, ao kekahi e laua ua huli ae la oia a holo, aku la no kahakai o Kona, ae ho~ ike aku hoi i ke alii i ua tuea e haua in nei e kela p e ka .nalaiuaia kapu a ke alii. I ua wah' kauaka ala, ua noke aku la o Kepaiailiula i ku akaaka uiahope, a ua liio ia t euea hooaaukiiiki loa i kelj» nahi kanaka. I Huna hoea i iaa uo uuua o ke Alii Kah)oalii + ua hoike aku lu gih i na uiea apau ana i ike ai, a me kona hoike pu aku i ka haua a ua wahi knuaka oua, ame ku huao aua.o kela eanaka ui e hoowale. wale iaia i ka maia, a me ka puni atsa o kahi o laua i keia kanaka i malihini uj launs oie mai-

Maiuuii uo hoi o ka piha ukiuk; ioa o kahi kanaika i hulo ui no ka akaaka ana eku q Kepakailiulu inahohe ona, ua koonuinui loa aku la hoi kela wnhi kauaka i ka ulelo aua i ke ulii a uie ko ke al<> alii o kaua aiii uje keia luau oielo like ole.

"K ke alii .ne ua aiii o ku kakoul alo alu nei, kai uo paha lte haluiu okea keia & kakou e i"he nei ;uai uka uiai, a kuhil»ewa la h^i. kakou.j ht iialuiu iuakaui i ka oei i ka iau, Uau, eia ka ne Ualulu koiohe a ho-uaai-koia uo iioi k« h»tia i ka luh 0 kaki.u <i.e ke Alii K:<houaiit u»-i, |ao ka'u ii.t« kauuiaha lo;< uae e 1 pu aku ia oukou, -ia uo ke auo koiuo pu «ua aku uei o K,tei. iuaia lue Kapoin lue ua kauaka Uaua iu>) a iua uo hi.i paha he ai waie uo i k.t uiaia a waih > ino uo la hu ke kikou ii uue ua « 'hi uiaia iiou, aalo uei« ka hau« hoo-naai-koia a ktia poe e Imi.a inai la, 0

k& hi i k« (ohīs, «o kn īuku aku i k* omU» »e kulai ana hol i ka «}a«uni« iWlo, *'<«« kn aka ho uftdko\* m»)ii k* ht ohm» U o ka u'e\a \oh* &ns o A!u Uie koua t difU i-lo »in u& 10. !OA la

ko lakou oiauao, aa ka lioomakau-

kau koke iho la no ia i ke kaua, a na hoouna ia aku la aa elele e hele i kela me keia pea o na Koua, e ka lahea no ka hde imua o ke Alii Kahoo;itii uo ke kii ana e pepehi i na poe koiohe i ki> luhi o ke alii. Ai ke ae ua akoukoa mai ia he ewaiu mano ka nui oka poe kupouo a ikaika no lu.i o ke kino. I ka hoet> ~ ana mai 0 kn )a mai ke kiiahiwi kauluna mui o Mauna Loa ua uiakauknu ka puaLi koa uui o na Alii o Koua» ahe puali nui maoli. ke hoonee ana 110 kahi o na poe kolohe e uoho mai la a hana ino pu hoi i ka malamaia a Kahooalii ke alii mahiai meia o ua Kona. (Ma ka helu o k«3ia uiapawa' ut« hoeai k«la heluna i 32,000 ka nui) I ka pii aua 0 oaa kanaka 110 uka o kela wahi, oa ha!rlu ka honua i k« kapuai o keia poe lehulehu, a ua hela aku ia keia haiulu a lohe o Kieimaia 1 keia halulu mai o keia lehulehu. Ua huli aku la oia » ka-| mailio i kona Haku hou. "Ekuui haku hou he halulu nui hoi keia a me he aia he hBlulu Kapuai 0 kekahi poe lehuhhu, a pehea la kakou e hnna aku ai no keia halulu nui?" **0 holo e nana i Leia mea haiulu, ai ike oe holo koke mai e hahai ia makou, ae hoomakaukau ae hoi oiakou no.keia uiea, a mea paha hē ka?ia ke hoonee mai net, ae pono nō hoi e loaa mai kakou ua malaukau e halawai pu Uku me lakou.'*

I ka lohe ana uo o Ipeiinaia, ua holo aku !a oia me ka mauaa nui, a he oaanawa pokole hoea ana keia ike e ike ia aku ai keia puali kanaka nuie nee uaai nei, ao kahi a ia nei i ike aku ai i kt kanaka, he wahi no ia i kapa ia o Makapiko a hiki no paha 1 keia la. Tke aku la wahi kauaka nei, aole i kana mai ka uui o t;a kanaka, a uhi pu ia ke ku!a nahelehele 1 ga nui maoli o ke kanaka, a ia uianawai ua komo mai la ke ano iitjpohopo iloko ona, a ano aiihi iho la oia i kona oiake maiuuli o ke koiuu pu ana mu ka aoao o kelu kauaka opio ui, aka, ua hiki ole nae ke alo ae ia manawu, ao ka mea poiio wale no iaia e hui aku a hoike 1 ie Alii hou o lai'a, ae noi aku piiha i koua oluulu e holo la.kou e pee nia ka' Imaun», a iuii aku lioi ke ola i ka hihipoa o ka nahele. Me ka enauia nui keia aku ana iuiua o Kepakailliula me ke ano pihoihoi uui loa, a Ikamaiimaku la no hoi ine ka leu

pihoih-ii pu. "1C ke alii hou o meua, aole keia he haiulu okoa, aka, lie haiulu tio, nn wawae o kekuhi pue-li kauaka nni, ai hoolako ia i na n>t?a kaua o ua iiiu' iike ole, ae pii uuai aua t' pepehi ia knkuu. Me keiu uo k imi ae ks'kou i ku knkou oU, oiai» be nui na wahi e pee aku ai o Keia n«he!e, » he nahele hoi na'u i hele a kanmaina,"

I ka lohe at\a o KepakaUiula i keia iuau o!elo a kahi iviciiua,ia t ua akaaka ae la uia a uui ia me ke ano paaui i koua wahi koa Uou. "Heaha ih" U hoi ka uiea t; hoio ai a ia hoi paiia fca huio a, Uiki ole lu kakou ke ku a\u e pa ; o la Uiou a i ike hoi ua, auo uhalu tu&i ku,kak «iaila, u ks wa hoi paha ia e iuū aku ai ke ola, ka aole v.J haiawui ate ka ho& Uakaka, ala ia»| hoio e no i kahi e uee ai, ai loaa ae, ia mauawa e pee aua, ua w&ke aiua uo nnunuii o ka makau e u<- Uo aua iloko. 0 ka*u uoi ia oukou i kela la, e i.ui ka :kaika ae wiwo olt uo hoi, ae tu>oili i ke kaua uie ka Uopohopo ole, ae luK uiauao uo hoi kako' 1 e iiaia o!e ana ka knkou pa.huu* ibe, oiai, ua nui Ukou wa ko lakou aoai> mai, a no kakou hoi e uiak&ala iio keia tue k«ia i koua ola iho. W6 aW uo hoi tue ka eku i ka bou ih« *tu a k«U aoao. K h<x)> o\l uaau «ahi k<u kaknikahi, * h«ikau aoa ka lakmi V'o iV aup, i.o ka hope o keU

kaua q kakou, e luku ia auu iakuiL e lHkou iho, a hui tae ka kakou rjQiuimaka ihe, alaila, o kt; auhee no ia <> ka poe aui i ku poe i.uku. I uui ka, ikaika e ow toa wiwo ol?., a nuau pu .kuki u.L ka Luykaih e o tia eneiui.''

.... Me (leia uiau olelu u Kepu.kaiUula ua *wke ili-j ia uia i kona wahi puali koa uuku. a Uu haawi ,patahi aku la ia lakou i aa, ihe «lu», ai hoopan ia hi>i ke kaul.a u ka ihe i au lakou liuia pakahi he ihe hoi a ke kauaka .hookahi. 0 Kepakaiiiula hoi he uuui i ana ihe e paa ana, uaa ku p .ii oua, ai u tkiiuki pa ia hoi lua .koua aoao he laau palau kaua uui. Ua kahiko iho la oia i koua aahu alii, a he uiahiole kaua i haku ia iuai loko iuai o ka Lulu u ka uiaau 00, a ua hume ibo la hoi > kona walo alii, & ua aahu hoi i kooa ahuulaf uaui i hnku pauku ia me ka huiu like ole, p ua manu o Hawaii uei.

I ka -ike a.na oiāi o ua wahi kaua&a hou onu i ke kuUua kiiakila o keia ui» un iiiu i« i uaea hooi.ubee ioa aku i ke auo uuakau iloko o laua, ao ua Makuakaiie hoi oia uei, ua uaaa mai.la latia uitj ke aao haaheo i ka laua haaai alii, ai huike .waopopo loa ia uuai )a ke kulaaa alii kapukapu <; Kepakailiul* ai ka b.ui pu aua īho hoi uie kela inau kahiku iluna oua. uu' pii.ikajka ae ka ui o ua Keiki aiii nei o ka uka iuiu o Hiio. 0 Kiihele oia lip o ua kauaka akauiai ioa i ka hakaka o ia muu la, a uaua uo hoi i a'o kaua hauai ahi i ka uiakaukau kaua u kela au k&'uiko o , ka aiaa,, a ua ike ao ou ua pau koua ike i ksia hanai, a ua hiki ole no hoi iaia ke ku hou iuiua o kaua ha,uai ma ua oihaua feaua o ka.wa kahiko, ua hui pu ia ka a&aiuai oie ka ikaika.

I ka, uiakaukau puuo uua o ko KepakaiiiuU wahi puaii ko-.i f ua t.U'Oi,iotf-(D abc la oia i kui.a Luau Makuakaue mamua loa-auiPa wahi kunaka huu uiai hoi aiahepe wik w«,hoi oiahope lua o ko lakeu puali kpa, a uie koua ulelo pu aku ia lakop e. uui ka ikuika i kela ia* E makaala hui i ua aau apau o ka hooili ana o ua euemi. .K.auyh« aKii ia keia i kona wahi puaii uku e nee aku uo mua, a hiki i ka e halawai kiuo ai ui« iakuu. I ka lohe aua o koua wahi kpa kakaikahi, ua iho aku la 3akou e hulawai me ka puaa koa nui e uee uwauwa mai uei i kela uka, | Aole i pau.