Ka Hoku o Hawaii, Volume XIII, Number 5, 3 July 1919 — HE MOOLELO KAAO NO Kepakailiula KE AHIKANANA A O KE KOA WIWOOLE O HILO HANAKAHI A I KA MOKUPUNI KAULANA O MOKUOLA AU I KE KAI. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Kepakailiula KE AHIKANANA A O KE KOA WIWOOLE O HILO HANAKAHI A I KA MOKUPUNI KAULANA O MOKUOLA AU I KE KAI.

(He Moolelo Kahiko o Hawaii Nui/ Kuauli)

KA HOLO ANA O MAKOLEA K HOAO" ME KAIKIPAANANEA

Aole i ike inai ka uiakuakaue o Uakoiea i keia hana a kana kaikamahiue, ai kokua ia hoi kela haua e koua euakuahiue Kahaluu» aoiee kumu o ka makuakane i hoomaopopo oie ai i keia hana a kana wahine me kana kaikauaahine, ua iilo uui oiai ka heomakaukau i na waa uo ka hoio o lakou i Mau'i, e huoko ai i ka oleio uoopaa i hana ia mawaeaa oua ke Aiii koa kauiana KaikipaaoeueA o Maui nui o Kama,

I ka hoomaopopo ana o Keolonahihi i ka makaukau pono o na waa no ka huakai holo moana, a u y lako pu hoi i ke o no ka holo moana ana Ua hoouna mai la oia i kekahi o Jtoua mau kahu e he!e mai e hai i l&oa wahine me ka laua kaikamaoo ka hoomakaukau ia laua' ap.ka holu o lakou i kekahi ia ae

. A.l» wahine ika ipy bo» .Ae moe aoa oo i ka moe a na ipo, AO. a ko ; JsAikamahine liakolea boi ua i ka hana a ke kino me kana ipo Kepakailiula» a ua h*ule aku la i ka hiamoe kuiipolipo, a aole noonoo ae o ke kane e heie aku ai i Maui, oiai, ua ai ibo h oia \ ka ape ma&eo o ka uka iuiu o Kaunuamoa, a ua ko ae la paha na hooheno ana a ka poe haku mele kauiana o Hai waii o«i o k« au kahiko Moe pu noHiio me kealao ka pua, Me ka hanu o oa pua a eha, He hanu na ka makani moani t Ke hooi ia m&i la e Hik-paliku iiaila, Ku ka makani ke kii ua, lfii wea ae la i ka tna|a o ka upua, Ua nsnea paha ka onohi 0 ke k'ii, Ke !eatoa nei ka maka o Hanakahi e, ilaila, Akahi tio ke kulia e m.ln nei, E hookupo wale ia nei ēka moe e,

Oe anei hoi e

Ua eooe aku la o K*pakaUn>l* j kana ipo o na la oplo, a ua b<>ea i ke awakea, aole no nnouoo ho o ua kupueu uei a ktikovi, eU om i ka hale uialihini, a pehoa ann ia ka manao o ka Huku bhU> iu> koia maLihiui pae he«fa o Hilo Hiinakahi, A) ka Makuakane Kuhele hoi # ua aku la no i ka luala a K;<U)e hauieha, ua huhewa wule aku Uuo ka nuHi i ka nw I\<mUhu a kn u)akōuia&e, aole paha he aoono ' ae h« kowoh«wa wale kela hana a Uua ui6 kaaa hanai 1 ko bai kuaauu.i kalo I k* bv>«a aua o Mta <ntv EMe eiua i ka hale o ke ,\liiwahiut M«kolea # ai kiei aku ka han» i.> ioko, ei* ka ua "hauoaēle Kwā t kn Mom, ke ohi ia oiai la ia haiuāi; kto o k* aina." kihoi kela & k« kauaka opio oi Qtti wale, maieai oi« ke kaoa hoaia wale aku i ko lau* ai-. hi&moe maikai aiu. & ka!l m mawaho >}«i oka hale, a hiki wak ifc«*laaa* m«i o u% Alii opio MaiuuU o laia olele a kekahi < ua &UU* ( ua ae wale aku U uo ho' jka iua» ao ko lau« ue\ -»uu ls iua m kW«ho, a uoho aku U . 'hili *W M>t.\

Hala 1» he ruaoawa o fco laua

oel ikli ana māwaho, ālaila, olelo •ku la keknhi i kekahi. "Ba Hl<> p&ha kaua i ke kali i ko laua hia moe aaa, a kali mai a na Dei ke Aiii K«oloQ»hihi, ao ko kaua hoi kuke ole aku aiaila, huhu mai ia kaua ao k»ua &ku ao ka luahi o ka huhu • ke alii. Eia ka ponu e hoala a© oi) kaua ia laua nei. oiai, ua hala aku la no hoi ka wa o ka moe 0 kā po, a ua hiki-ku ka Ia iluua/' la mauawa ou i hookuuukauu ikaika ae ai ua wahi kaoaka nei, a ia aiaoawa pu uo hoi i kiei pu aku ai u» wahi Klele nei iloko, a ike aku Ia ike ano onioiii aaa at 'o Kepakaiiiula, ao ko ia nei manawa no ia 1 kahea aku ai me ka leo malie. 4< Knaalii opio e, i hoouua ia mai nei maua e ke Alii Keolonahihi, e kii mai e hoala i ka hiamoe kapu o kpoa kaikamahine alii | Makeiea, ae hai aku hoi iaia, uai inakaukau na waa, ae pono i ke Kamaalii wahine Makolea, e hoomakaukau iaia iho no ka huakai holomoaaa e ise ia Kaikipaknanea,

|ke AHi koa ikaika o Maui." Ika iohe pono ana o Kepakailiula i keia mau oielo a keia wahi kanaka eleie, ua ala ioa ae la oia iiuna a uana pono mai iu i na wahi elele a ke Aiii Keolouahihi, ai ka ike ana aku o ua mau wahi elele neii ke ano ui maoli o Kepakaiiiuia ua maule iho la ua mau wahi eiele nei a ke Aiii kaue a Kahaluu, a mamuli o keia hina ana o ua mau wahi kanaka nei ilalo, ua ku loa a« la o Kepakailiuia, a hele oiai la#* kahi o na wahi kanaka e waiho maule ana. Ua ialau aku ia oia i.ke poiwai, a aini iho la ma ka maka o ua m»u wahi aanaka nei, a puiwa ae la laua a pohala ba ae la, a m« na maka ohewahewa no nae iaua i j nana kou aku ai me ke ano eehia i e »oao, "Heaha hoi keia o olua e keia mau wahi kanaka? Ua loaa anei oiua ika ma'i kauhola ai waiho make iho nei olua ma ka ipuka o ka la&l«. oei?" Ua kamaiiio aku ia kekahi wahi] kanaka me ka ieo haalulu. "Heaha eoai ka hoi kau, ia maua no i ike | aku nei i kou aao, ua eehia loa ia | uiaua a ua kauhola iho ke ano pihoihoi iiuna o uiaua, a eia ka ua haule iho uei maua ilalo, a ua maule ia, a ina no oo ka make loa, aiaila, aol* ia e ik« bou kp mnua haku alli ia maua. Oka maua hua kai i hoouna ia mai nei, e kii ma ia laua ala, oia hoi i te Kamaalii kaikamahin« ako euaua H*ku alii, ai kana wahine hoi iiō ka hoL aku i Maui, a oia ko maua oaanao nse, ua kohu pono iho la no o!ua, a heaha hoi ka mea e !alau wale aku

ai tio 1 kela Alii o Maui i kane na

ko 'mākow' Hakn Aliiwahine. K hōi ae a hoike Rku ikaHAku' ftlif o makou no ka Ana no o fce kare i ke Aliiwahine.** Me ktis raau o!f!o o na vrshi elelp, ua haaiele iho ls» iaua V kahi o ke Aiiiwahine Makoiea, ai k<> laua hnli hoi ant no knhi t» ke Aliikane KMonnhihi e kali raai U ia lau*, ua keha ako 1a ua wau waW ksi\ftkn oei i k*kahi po« lehulehvi no ka ui 'pix»k«U ē ke kan* havV a ke Kai»»* ! wahiiw* I k» iohe u kekahi po« e «»kn v keia keha « na wāhi eMe, un hoomaka nku U ts 1 km» • hēle oo kāhi o ka hsle k<» I AHlwahio® Makot«« # a he manawa ! pokole wa!e ao iho ofa f n»vH a lakon i !obe Hi i na wj»hi |eltk, «« piha ako !a keU p* hā ie ka -Aiiiwahme Makoiea \ ns pse makaikai t ka ul o KepakaiMuV Ho«H aka ia na wahi eiele icuu4 k« AUi K«oiou*b\bu *i ka tke koke ana m«i «o o ks Aiil ia iaua t ua n\t\m ko*e m%\ k no oia la Uua oo ka Uoh honkai, * *uhe« hoi oa Aliiwahine a laua i kii aku ai. HvMke ak® \% tia nv*u wat>i eleie nei i n* i«#a apau a Utth i Ike a; t a »» ko t»«a pu ak\j \ k*

ano -> kn uoha aaa o aa A]iiwtthiae r a m6 k* io»s AUik o ka laaa roau kauo hau, a be mau kau&ka ui ma■pl.i bui aule i ike ia ka lua m,i na Kuua, ,to ka oi loa no oae oka ui o keia maa kauaka, oia ao ke kane a ke Aliiwahiue opio*

I kaiohe aaa o ke Alii i keia hpike a na wabi elele, ua yii ikaUa ae la kuua huhu, a ao kekahi maaawa iua hiki|de iaia e kamaiiio uiai mai muli o. ka piha loa i ka huhu. Ua haalulu ae la kona kiao, a [Ula mai ia koua uiau maka, a- no I kekahi manawt« ua hiki ole e , mai ko ua ieo. I k» ike aua o ke« kahi poe aiii e iho maialo o«m, ua maiiao iho la ia.Kou e aua la ko lakou alii i ka w.v'i kniihoia. Ika na hope loa ua puka oaai la ka leo o Keolouahihi ine tteia mau oleio i na wahi eleie.

E kii hou oiua 1 na Aliiwahiue, ae oleJio akv ia iaua nu ka makaukau. o ua inea apau uo ka huakai holo no Maui, ae pouo laua e hoouaakaukau koke ime ka hakalia ole, ae olelo ou aku ia iaua <vhoomapao ika olelo hoopaa pu a ma« kou i .ke Alii_ Kaikipaanauea o Maui. |E hele olua me ka awiwi a hoike mai i ka hopeiia oka olua huakai. ,<

I ka lohe aoa o na wahi elele i ke kaueiha ikaika a ko iaua Haku alii, ua hele aku la laua aie ka awiwi qo kahi oke Aliiwahiae Makolea, ai ko laua hoea ana aku i ka hale o ke Aliiwahiue, aia hoi ua piha i na kauaka e kanikaui piha aua i 'ia ui o Kepakailiuia» a iohe t u)aoJi aku la ao ua mau waai EUle nei i ka olelo o na kanaka, ua ku® pono lpa no keia k&naka ui i kane na ko kakou Aliiwahiue, a heah.a mea e hele aau ai o Maui."

Xka lohe aua no o ua mau wahi Eieie nei i keia kamaiiio o ua kanaka, o ko laua huli hoi aku la no ia ioiu« o ke Alii KeolouaLihi me ke kawailio oie aku i o» AUiwv hine no ka uianao o ke Alii. I ka hoea hou ana no o ua mau wahi uei imaa o ,ke Alii Keolouabibi 4 a hv>ike aku la aiano na Aiiiwahine me oa kaaaka oialihini ke noho als no i kauhale, a aole hoi he makemake holo i Maui.

M S hele bou oiua a hai aku i *eia mao olelo ia laua. I na laua e hele ole euai i ka'u kaaoha ia laua i keia manawa, ae hoike maī ana hoi i ko laua hoowahawaha ia'u, alaila, e hoike maopopo aku olua ia lat»a e taake ana laua ia*'u, ae k*. loa ola ia }aua e a*u i ka icru." Ia onanaWa kauoha koke ae !s no ia o I Keolonahihi i kekahi poe kanaka « i& ka imu uo na Aaiwtbme paiakiki» a uhai kauoha hoi. Uele hoa aku ]a|ua mau wah! elele nei a hoea ana imua o na Alnwahine a me ra kan«k4 malihim po, a ka leholehu no hoi * Wākaikai aoa 1 ka ui 0 a hoike.nku ia me ka hMnahuna ole ih-> ī na olelo eiiake a'ke'Alii Keoloashihi--1 A*'k »iw«