Ka Hoku o Hawaii, Volume XII, Number 42, 20 March 1919 — HE MOOLELO KAAO NO Kepakailiula KE AHIKANANA A O KE KOA WIWOOLE O HILO HANAKAHI A I KA MOKUPUNI KAULANA O MOKUOLA AU I KE KAI [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Kepakailiula KE AHIKANANA A O KE KOA WIWOOLE O HILO HANAKAHI A I KA MOKUPUNI KAULANA O MOKUOLA AU I KE KAI

I- ' ■ '■ ■ ■ , (He Moolelo o Haraii Xui> KuAuli) h , ' : (OLKLO HOAK \KA MUA AKU) i He m<>i i ks mea kakau mooJefn hoiknka mua altu i k»h< : ro*n mea 5 knm»fJio nnle i« e keVnhi pill i keia kauUna .« k« *H k*»ti'l<o loa o HnvfaH nel, a 'm H*fci o!<» «! hoi e uln m»hi na msnao o ko m»fc >u poe heluneJu aoolelo Mt» ka mati«o <» kekwhi poe paa o ka MooYēto o Kepakailiula, u* nwnama oia ma fC>i»kea, Wrtfp»o, a nr»»la1o oia Hwawa k«ul«na n "Mniki' Waip'h» hc ni: pa!i" kahi ona 1 hanai taoahele i& ai /

j He like ole Ika mak.ni e hoike aku nei i k»hi o keia Kot KaulHna i hanauia ai. a me kona wahi i hanai punahele loa ia .ai e kōna mau kahuhaoai makoakane. a hiki wale noi 'konH manawa i wawahi rti ikekapu oka wahhie hoao a ke A+ii Ko* Kaolnna o Maui, <»i* hoi <. Kaikipaananea. a ua k»kf*u maoli i« iirt k, j ia Mo'»lclo e ka peni kaulana a D<vrd M«lo, a o ke K:ika<i Mnoleio k«ulrt'na okeau o na lii o ka aina, a oiahooe ihn hui r. b& laha «na ffeai o Ea P »no KHrifltiBno r«a Hhwhu nei. 0 na like ole <• keia M<<o'elo mi ka kekahi p«e e p»a niat ne», e olo<Ju no hoi fafccu e kala aiai ia makou, oiai, e hahai ar.a na makou i ka M»;ft Kakau Mof»!elo kauluna n ke au kahlko o n;i Moi o Hawaii nei.

IJe «■■■lll OMO no kekahi 1 henpH* m no i!cko (• k'« nee ana aku o ke'm M liiiU'aua o Hawaii nti» a i kupo! o !e pnh'a i keia au naauao o ka i wa.h<i ia »ku "mua o ko .makou pi'ie hfcfuhe?u, nolnila, ua| knpae ae mfkt»u i kekahi oia ti>»U a iho i na <>leJu ma k«i a ku i ka ha'iohaim 0 keia au bou o ka aina. okn mauao nui o c.uakou ■aa ka h<>o*ah* «na aku i ii»au M o'elo Hiwaii o knkou, oia. no ka (nawehe iki ia ana naal o kn pale o ke ano' o ka noho ana o kn kakou Q3.au K.upuna o kela au kahiko loa o ka aina, a e s kiei iki iiku ai hoi kakou i kekahi mau ano o ko lnkt u noho ana. He uiea oiaio no paha u>i haanni wale aku kekahi o ko b»k(iu mau Kupona i kekahi mau auo o ko Inkou iuau «aooleh' kMhiko, n e hiki ai pnha i kekahi poe o kak(ic k«* maoaoio ota i k< l-«kou tnau M"0!e!o KahiVo o ka nina; nka, h«» mea pono i»,o nae ia | k«k"U e ltOOu»HOp<'p<» toa i keia tnea :

"A*4« wale no o ko H'Waii nei p<»t «ahiko kai h»ku w«le i nn Moo!,elo huku wale p.iha, a i hoopiha walt ia aku lioi me na hana mana liiki ole ia fcdk< u ke hilin.«j aku i kei" >i:au la» aka, o na Kupuoa uo « Hlneiaoi anie kekahi u*ai «'iiihui kahiko o Europa ke<cahi j. uilioai ia mau ano mO ik'lo kahik* ) ko lakou ujan Kupun.i, uolaila, ote wnle o ko Hawaii nei p<>t kii hilii.iui i ua uiooiwl kuhiko uiai uuKupuna niai/'

Ke iioao nei makou e iiio kek&h> tuau ) Kahiku o ko kakou nioa. i inea hoonaauao mai i ke an<> o ka ooho aua o oa Kupu la i> kakou. , MKAKAK,*U. MOKUN \ I. NA MAKt T A O KEPAKAIUULA AMK K$ ANO O KONA HANAI !A ANA. f Q K<«uuu>u ft<iatiM ka makuaknne. « 9 lliLa ka ajakuali.:.e, a hauau

inni la n« Uut keiu ua&u keikiknne o Kilnt>bo ka ao KHI e.e ke kaikaina. 8 mahope o ta uiinui kupono ana u Kela iu«u ktlki* a]aU=i. hapai hia fh > ia o Ili.i» a haoau tuai Ua k«ikuii*ai)iut, a kupa «ku 1» o K«Unu«Ufnaacin ] lu iuo« u kuoa kaikauiiihiin» v Ua hanau ia ktia m#u keiki a K.Htinuau«nuana me Ilina kann wnhiue uaa uka i> Kaunnau u >a, Mijt» uka, a hf wahi im p»liu i,i » nukoikai ia »i u ua Alii >< ka uinn I ka Wa kwhiko. Ua ii»ike u»u» if ae n«i lia aoo nui kupmo 'no iia kaikunane i ka wa i iin:»au uiwi ai ko laua i ko lauu pukii kaikuahine.

0 keia onau keiki nn lt(ii i hanau i# oiai e keia mau o)»tkuH t he ••hana alii kiekie no lakau ro»i k« ipo ;nai, a . mnīloku niai hoi o uh | Kni>u»a Alii i ho »kumU rous lna i« e Hu.aau'iekple ma ka ni'Hilelo o k« , H'»ku i hala aku uei, Ao!a nae k.a uuho aupuui ana malal > o keia almu alii p na makua o Kiinoh» ma, aka, he lalani alii okua tio kf uoho hooūiak' Aiia i ka aina ai *hnpxjaa o H io, ai ike ia hr»i k» Mo&u u ua H'lo eiua. a e ike akn «aa uo pahf k<tkou i ka inua o ke /Aiii Ai.uoku o ua Hilo ma ktin mua k»ke iho.

0 keia uqau keiki no i h<inau ia mai uiai ka puhaka mai o keia mau o Hilo e noho aua ika uka <• HUo . Haoakahi, he iuhu keik Knnaka ui, ao ka oi aku no nae «i ka. ui iwaena o lakeu, oia nokn •miU pokii o Kiinoho uia, oia hoi o Hinaaikamalaoia. H#'wahiie ui 'uaoli oo oia ai hoohaiike ia ka ulaweo» okona ili loe ka Ihu laiouia. »o kona m:<« pap*Una bui <ue ka <geme!e o.ka pm hnu Ika wauukū 0 Hiria4ikajanbma,Ui h&aOeie,iuai la ko lakoo mau makua i <toiau!a bq«. 1 ua hQoii(o ia ko laua uiau kino uiiapa i aumakua iiiiirai ia ma ke ano ohana, oia l , iie. mea maa mau uo ia i ka poe kahiko o iiawaii nei, o ka hīlinai mau i ka> Vtihaue aumakua o na Kupuoa i hala i ka p«i." Mainua no nae hoi oka hala aita o ua mau makua nei o lakou i ke aiaheie mffu o ke ola ana oke kanaka, u* waih<. iho Ja ]ttu« i ka malama *a o ka laui wahi kaikamahioe al.>ha i ka liuia o ka laua mau keikikane. a me ke k|uoha iho i keia mau oleio īa lau t:

VKa« eia inaua ke helf. nei i ke polikua a Kane. ae waiho ana ia oukou e o'a no oukou ih.>. e ike mai ana no maua luai ka ai«)4 » Kane i ke ano o ka oiua raa!t.n)« ana iko olua kaikuahine. E h >o«wiao no olua e ka uiaua man keiki, ua hoea ro;<i oukou mailoko ni*i o naKoko kiakie o na Alli mai tca po oeiai, a he mea pt»no no i« oiua e kiai ioa i ke ano o ka oukou uoho ana aku ma keīa tuua aku. a> kiai <>iua me ka makaaia loa e n«> hoi ke kat>e a ko olua mul iix»kn maiioko mai o ke Alii i līk* [ ke kulsfoa noe ko k»,feou, oiai oia k>< | ih.i wale a»»a aku ilalo i sa aiakaaiuana kok<.> alii ole/alaiia, ua hooaouu waie ia aku ke kulaaa alii o ■ko kakou lalani a!ii. O ka mea i i:ke no ke kulana me ko kekou f 'la nei, na Alii e ai hooumU' uei i ka Moku o ua Hilo nei» a iua e kupo'io k«; kino o ku olua poku kaikuahine i ka uoho kane ann, tfaila, e hnf mauao loa elua i kn i'au» e kanoha paa. uei oloa, e iuii i ke kuUna i iike ke koko uit i»u kakou «ulana ma> ka pu ajai."

I ka lohe ana o Kiineho m< Kiihele i manao oku lakou uiaj! iuakua.ua ae aku la l.<u< me l<a iuaikai, a hoopaa pu aku la no hoi >iih ka inoa o na akua ekolu oia ho<. 0 Kane, 0 Ku, an Lmo hoi, t ho »ko laua i tii ulelo kauoha a kc (aua niau u>aku&.

He ui«u U wale no wihop* uia: o ktiu kamailīo ana o ua uiakua o Kiiuoho ma ia Uua, u;i mua m.a la k i lukou uiakuakane i keia "la sna. a a •>!<» i o h.?i i loihi iho ua la uini» va uiali pu aku 1*

'iu ku, o ka ko uiHku«knue. u uuhu uiukua iho ia ijjna , l.a. ,a U4 huouianau a.au. ihu la no hi>i ua tiiuu keiki uei i k* kiiUuha % '■n mau iiīukna ia laua, a ua lilu iu ae L.uoo lliiiiuiikHui'ilHua i uuuuhela Iqa i kuu* iuimu k«|ku* "t|ue , Ih ui&uawn o keia ulu «ua o . u« hh\x kaikumue «ei mu k>« laua p->kii .kaikuaiiiue. uu Uuta mai ka likwpu <> ku biu» i»i uianawii, o.ia ikoi, «uie c ai pu kt» k»«>b ute ka vv«iii(iti. ui ho ikuiuu in m> keia auo •ii una u ka e ka utaua d na ,Kabuua kauiko «uuhope wuhl o PaHo aea. ao ka h»]v ai o k« kaua ua fcapa ia no ia ''Ka inUH," ae ka hale aj hui o ka wa hiue iiinhope uo h»ii ia, ai kapa ia uo hoi'ia upahawa <> fea *'fi,al6 o h&i>e<"

I ka wa e uialama ana ua mau «aikupnne uei i ko lauaJiaikUHlaitie. ua hf oholo iho Ja iio laua, q uel.a kekah! e kiai i kailaiahUie, >o kekahi h»i j mea hana. ae iitti phha i ka mea e c»la ai bo lakdu vmho ana, a naJjjki no ia ktjua e i.ie» helulielu ke h"0 '>aupopu iho, OW«i la ka uuea uohu kiai pOKĪi. a w.ii U hoi ka mea heleiwuhoe 'iiii o|fi ka pokii ah ha u iaua» ao ka Klele iu>i.p<>i>o huioluki u <na ka noho ohaea ana. f ka, wa i i«ui loa ai ko laua kai-. uu.ilūi.ie pokii. a hiki oia © ujaiuala ipia iho eua koaa h<tle 'ponoi, •tH paina Jho ia iakou nei i kekahi twakea» a oiai ko Hiuaaikauaalmua h paina hookahi aoa uaa kooa hale t ua poi iho la oia i k,a poi o kana u.neke, me k&na inaoua kupouo oie v mai la i koiid iuuu kaikunane. o'Hi of> hoi laua e paiua aoa oa ka hale n>Ui. "E laiin ala e. kuu mnu kaikunane mpkua hui nana e .uoeluiua ia/u, Ke lohē ujai ia oo auei 'lua i ke 'u Jeo ia oiyu? n . " A e, ke 1' he aKu la no niaua i kou leo, a heaha ka manao o ka 'iaku o inaua?" wuhi & «a uia.u kaikunane uei i paue aku ai i ko laua kaikuahine. w«hi ninau ka hoi ku'u ia ue e Kiin«>ho, a oia n« hoi keia nU'uu la : "I ka wa e oia ana na uinkoa » kakoui heaha la hoi kau j,uui i <atnyifio aku ai ia luua ia manawa, •* oluulu anei hoi oe e pane uiai i <ou pokii kaikuahiue?'' ' Hi) luea maal ihi ioa ka paao aua akn i ka niuau a kuu haku a o ua puni ala uo a'u i knioailio akn ai i ko kakuu makua, ia no ka puni o ka noho imlie no 'ioi, a aole o'u makeuaake i ka hele «nle aku i o ā i o, a oia no paha ka nea i kapa ia ai o ko'u inoa o Kiitoho, ao ka'u hana makemuke loa »o ia o ka uoho maiie, aole hoi e iiakaaiau wale aku ma ,ko hai puka hale. a oia la ī lohe oe e kuu »aku pokii kaikuahiue. T '

I ka lohe ana o Hiaaaikamalanoa» lOae iho N ua «aikuahiue uei i k& -ikaaka haaloulou, a aja<uuii oia ikaakn loa o ke kaikmUiue, ua <<"fDO i!oko o Kunoho auo (Hohao, a niuau okoa uuai U oia i e kaikuahiue i keia uiua£: "K kuu huku pukii kai*cu ihiae» nuke Ina nae oe i ka, akaaka lig <m'u |puni, ae oluolu uiai aiiei ue ,e : ike ku<uu kou akaak& oa aua i ka'u puni?" *

"HNkaaku ana no hoi wau i ke uio t* no h«'i o kau puui e ke k&icu:ia|iti, giai, aole paha e L<Ki.ko i& «u>t kj» uaaneuiake o ua oiakua o <akou uia 01 ala. oiai» he noho «•ale iho no hoi t&u i kauhale, aole :a e hele e nni i kekhhi iuea e pouo a> ko kafeou noho ana aku o keia n«a aku. A no ke ano e uo hoi 0 xuts putu « kuu kaikun»ntf 4 cu ke KUTD« o kvVd akaaka loa, ne oluolu t\nn:i*i>e e kata mni I jFQmU pokii|n6 keia hkaaka wale aea i Ua puni o? hoi e kuu kaikuaai.» Ksiheih\ hf;>ha ln»i kxu puui i k*Ui&ilio aku ai i na tt)akoa 0 fcakos £ hala aku !a i se a!:>heU' a K*ufe?" ;1.