Ka Hoku o Hawaii, Volume XII, Number 9, 1 ʻAukake 1918 — HE MOOLELO KAAO NO KUAHAILO A ME Hinaaukekele KANA KAIKAMAHINE HANAUNA KA MOOLELE HOI O KA HOOKUMU ALII KIEKIE MA HAWAII NEI [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KUAHAILO A ME Hinaaukekele KANA KAIKAMAHINE HANAUNA

KA MOOLELE HOI O KA HOOKUMU ALII KIEKIE MA HAWAII NEI

(He mooieio kahiko loa no Hawaīi t»ei) (Alana ifi nn k* pomn?lffil o ko Ka Hoku poe heluhelu oiool^o) | Helo (4) I !ka p«o an« okn ana i> U8 Imao A!fi nei, ua law« U aku la e na feaowfl a ke AHi K'»kflohUlakfl fna mea o b;ifp&pflftinn t a un v>i ae la ua rnsin AHilnei »*iohc ***« na wnhi kupono no laua e kuka ai. "Heaha kaia hnaka'i « ka ī|i»-, iihir,fo fca hoea «na i Hilo nei, ajji ka hoi Hhwiūī oui KuaiiV" wuhi a ke Alii Kukaohia-i laka i niuau aku ai me ka l«-o oiuolu i kaua maiihin» hanohauo.

"He huaka'i ano nui no, a ua au mai no hoi i ke ka*. akea mai ko'u aina hanau mai a o ka aina hoi » .ioho ia e ka nani. a haaleieaku i.-) noiaua ma ia aina o na kupuna, a ua heie wai boi ma ke alaheīe, a t hooko ia ai hoi ka makemake. He mea puaakiki loa no nae ku hoike ana aku ia oe no ka mnimo o ia huaka'i aumoana, a he n»ea paha i8 aou « mahaio ole ®ai i»i i «;e ano o ka'u haaka'i'

U ke kumu o ko Hina hoike ole aku i kaaa huaka'i au uoana, «; aoo komo mai la no ke aoo hliahih* iluko ona, oini» ua uiaoiu» no oi» aola na ka ka imi am i k« kane, aka. no ka Kiki ole ke nu' m ua haua oia i kela hana i hao;» olt? ia e aona mau Kupunu tt.Hin.ia aku ona.

Ua hoomaopopo koke nku !a n> <> Kukaohiaiaka, aia he uoe» a<>•: uui iloko c ke Aiiiwahine walihini, u uiaiiiuli uo hoi o kona au<» pip»' > >, ua ike aku la uo oia 1 ke kuuiu o Hina hoike ole au* mni i kana huaka'i ma ke ano akea, a me ia inanao uuhalo no i kf< kulana o kana malihini Alii, ua lawe ae la oia i ke kamailio ana n;a kona aoao a kamailio ia oia i keia mau olelo i ke Aliiwahiue uialihini.

"Auhea mai oe e ka maHhini wahine u'i, ua kaapuni no hoī wau 1 ko'u mokupuui nei, a aele no hoi wau i ike i«.vaer a o ko makou poe i kekahi walio« u'i e iike me kou an(», a no.ka looa ole no hoi o kekahi wahine u'i e like me kou aoo uia ko'u mtfkupuni uei, uu hol<> aku no kekahi o ku'o mau kahu i kekahi mau Mokupuui okoa aku o kekahi aiau Aiii u mnkou, uo ka uana ana no hoi ikekahi wuhine u'i| kup*jno ua'»-, a aole m» i halawai lakou uie ka p wnnikai, t i ka mauawa i nele ai ko'u mau kahu i ka ike aua i kekahi wnhine u'i, a o kou mai nei no k« i« fna: ke kai mai Ma ko'u n.anao īho, na na aumakua no o na kupunn i alakai mni nei ia a e ln>ok< ia si hoi kuu mea i hoohiki ai, aoU iua wau e hoa-o tn<* kek«hi wah'ue a ioaa hg wahine u'i» a uiai loko umi hoi o

kekahl !a!ani Alis mai k:i tuai. Pehea e oluolu anei hoi 00, e luwe aku i ka'u mau olelo a noonoo iho?" I ka lone ana o Hina 1 keia niau oteto a ke Alii karaf>ain \, ,jn kamaiiio koke mai ia u<> <>ia me ka hunahnna o!e iho i k:uia huaka'i, oiai, ua wehe ia aku !n hoi ka puka • 'ee A!ilkane kaniaHiiiM.

*'R ke AHi kanak.i u'i o keia Mokupuni uui o Hawaii, e holke aku no W;>n i ke komu o keia huaka'i h>lomoaua k'« ;ohi ka aiua uai o Kuaihekui a wale i u*

Paeauiku u Hawaii uei, » i buiv kaap&oi la ae ad hui e a'a a puui n* mokupuai e aku, ao'.e nae I iaua k&me&a'ui iini mai j.i, a i kt*ia oaokupual i»ui bot u Hawa.li, iikahi au a hiiUwui mai la lue kun H īuau iuaka k» un'ii h'u i hf><'pua ai u);i kuu alit* hanau. a' oU ht-i keīa, AtjJd wau v. hoa-o nie kekahi kune, * ia no a he kaue u'i, a ao U>ko hoi o kekahi üban* Alii ki<.kie ti>ai ku po uiai. uiauni» nei wau uu hiki ruai Lv wau I pnleuu ■> liuaka'! imi kaue, oiui, ua loaa iho la oo hoi ka roea 0 k;i aiaano i uu mai ,aS i kt kai Joa, a o ke kai boi a Kaup, a uiai m> hoi m l»e kaujaaiua hookipu, u o ka e holo oai aua ia oe, alaik. uh holu ihe ia no īh kaim "

[ Ika lohe ana »ke Alii Kukauhiaiaka i keia uaau olein mnikai k» uoalihini Aliiu ka ain* i k* "Houpe a Kaue." ua nee kukt mai la noj iiai kahi e noho ana o ka u'i o Kuaihelani, a haawi ?uai ia > ka hoqi hookamaaina. a nio apo pu ooai oo hoi i ke kino o Malaualama ufea o KuliliUaua Kauluwla ka naheie o Pun«Hiio K hilo no kaua i k aloha i i • naoea 1 har<a ia loko a maikiU Maikai loko ua i ka nr;an»wa Ke hoomaikai ae nei i e. piha ia oe a ■ E kuu wea mahnlo e U« ha'l hoi wau n ua lono, ia O mana like no iioi ia

. Ia laua e apo fiki> ana o Puna kalēle ia.Kau # |ua {uai la o Hina i ua inea € pili ana i Uooa huft!ele ana 1 kouu pnu hanau, a me ulelo m.iwaenn o laua i»f kona Kaikunane Ha':n, a me kana hoaka'i aumoan%, a me ka pae}!aris i ka aina, a ane k« loi*a ole ana 'nu hoi i kekahi Moktvpuui e ak\* kana a>ea i !»eīe i?ui mai ai». a ua pa\i hoi ka iohi u:c ka inea o ka hnakn'i mii kane, aiai la i ka aiaa nona keia uaau hoooeno anu a ka poe o nti. He makamaka ka ua m» Hlio oua

I*ka hele kipa ia|Hanakahi "Kipa mai oe ua hala i Makakalo (Ja hele no a na,aki kak.ili mai E nana ana i ka huikau o ka lehna I ka iuluu <» na pu* '* kauaheie He wahine ako pt<a ia ua k»i Puuleoa A ia !a i kē kai o Punahoa Maiiope iho o ko iaua i.iuup ioa ;it>a o laua iho ua hoooolo pu ihu la w> hoi Uua e hoohai ia iauu lua, ka "hoao ' ana (Oia ka mare o nei i ke au kahikp o kupuna. ) Uu . uaoit»ilio . aku k o \ *k u'i <> Kunlhe-; iani, 4i Ka, i mea paha e maikai luu ti ko kaua }ux>hul iauaa, e Uoauu:» ae paha na Kukini. u.-ama o ale alii nei, a e hoike aku hoi i ua Aiii o ka aiua o Hawiini nei. uo.ku kaua ia ke u»o he waUiue a ,he kauy, a e iiio ,ai ia \ mea maikai i ka uiaūao » o.v Alii o ka laiua." .

. Ika ioue Hiia .. iiia» i kein ain" oielu & Kukiiuhialaka» ua liL w \ mea inaikai loa i kona maanu. la (uanawa no o Kuk«ohi«Uka i kahta aku ai i kefcahi o kona uiau kuuwa, a iiOik« aku la iaia e k»i ako i kima ,iuau kvikini. mmna, e hele ,kok« otai iuiua o kv.>it;i ai'*. U« ui&uawa pukole wale nu ua botra mai 1& he

elua o kona n.an Kukiui laaaia» a baawi aku la o Kukaohialaka i keia niau olelo kaaoh« i koua uiau Kukiiō, e holo !uua o kekahi ina ke «lahele o Puua & ho&* ka aku,i ke-

k'ihi Iwpa ua Kuua, a u kck<<.>i h<»i uia ke aluhele u Umuakui, a hoea Kw u*u iīm & >h«i<», rt h- e» K.»a aku uu lioi » ke«iuUi h&iM ti u* Kuua, a ii.-ike aku iia Ai»i hu•ualu Kuluuu i- liawHii, ua (uukuiiiiilie kuke iu la«t i kuia iuhu nlei,» liauoUa ,% ko U, A |L Uuku, uu Uuiu uku \a ka uiama iiui, tt iu iu no uu yuu> ku Uiukupiilli IU ,Uua, U Ma Uuii llM' UQui 1a uu iuuu nu kuh• waii heie luhī übi. I kekahi la a*. uu uu heeu i u uiui lu i« u uu po« a i aeioku Alokupuui u iluwui), nii hoi ua AUi i hoouoku ia aku ke Alii AiuiOku o Hawau iuu kela K l4 . laua lue ko;a kalaua u ka M«kUpU. i n»i o Haw#ii uui Kuuuli» I k» akoakoa ai.a mai •> ou Ai;i, ua hoike aku ia u Kukaohialaku • kona manao iawe 'i kt iiftkie u Kuaihelai.i i ivul.int> nuua <1 i Moiw'uhiue iiui k uoiiu pu tuu iu, i hoomulu pu hui i ka uiuu, a ni uOnkeAuilie h ū oia ī ko lukuu o ke Ali' Aimoku o Hawuiī.

l!n noi jnaj la ua poe Alii' ufci i k • iakmi Alii Aimuku, 5 oa pah» ue mea oluolu i ka manuu t? ke . Ali» Kakaohiaiaka, e hoikeike uiai hi>i i ke Alnwnhine liiau o Kuaihehuu. * i ike tu«ka aku hoi iakou i ke '' Kuiana hoi o keia wahioe a ku u soualii;B oaakemake nei i wahinaana. . Ua pono ia manao o na Alii i k<* ke Alii Kukaoūiulaka, a ia mabav<» uo boi oia i haawi ae ai i kn kar.(;L;t e kii ako hoi i ke Aliiwahine o Ko aihelani, oiai, ua malama ia c»ia tuf ke ano kapu Alii kiekie ma kekalii haie e aku, a i pulama puuaheīe ia hoi a hiki wa'e i ka manawa e hoo hui iaai laua ina ka "Hoao" ana. e like no hoi tm ka rula maa uiau , oia au kahiko o ka aina. 1 ka hoea aua mai o ke hine Hioa iuaua o fee alo j «a Alii .» Uawaii» a i ko iakeu ike luaka aua ako no i l{e maoii o ke:a Aiiiwahiue Q k<t aina kapu o Ktit»ineiani. ua huli koke ae la no lakou eue ka leo hookahi, a kamailio aku ia i keia oiau oleio. "Jfi ko uiakou Alii, aoie a mak ;u oleio ana akn i koe. eia wale no ko aaakou manao i keia oiauawa. e kukala ia aku ko olua "hoao" ia iu>ui* o ka lehuiehu o ua uuakaainaiia, a t Uoouna, pu ia aku hoi ua Eiele Kuaiui a»aui"ā"<» ke aiu aiit nei, a e iukaia aku uiai kela pea me keia peaokaaiua.ua loaa ka wabi.>b Aiii a. 4o iakuu Aiii« a he MoiwaUiue h<»i (uai ioko mai «> ka lalaui Aiu «• «uaina k;ipu o Kuaiu«iaui» a e iiio ai h >i ia i mea u»aUaio aiai o u« mak.iaiuaua o ka. Mokup >ui uui v> iiawaii Kua>.. - Ua iifo keia mau viisiu a' au Ku" laohiaipka mau Alii i uiea tuaikai i j.una uuanao. a ua houuun kokt i* iku la uu uu Eltit K'.kiiii uu k<-. ana ! kei-i ni.ui <•> Uoao u kAUi Kitbat>hii.lak» i kn wahibt-, hnike pu ia akn h<»i o ke kv |lana o ua wahine neh ;t (t lilo ai h<<. m ī u)«a ua na uiak&amaua o &.<* Mokupuui o ILiwaii, t kuUala i ui<k »!c a> >H' ke kulana 1 ke U. K-»n Moiwahifrf. ana o ua K!o!f, ua noh > mm ibo ia no k? Ahhkuka o u,< Aiit ttw ko iakou Alii Aiiuoku, a UoopMuopono 1 5v.» wa e V>uUui i~- ai

iiA Alii nui t a k,'!-! I,■ lokahi i iho U, e ho<>pauov \ M hoohui 1 «wa At«i, a ho<»a n.i no no k uui, n«> Ha i»<»>hui ia «»>.* .1 ua AUi r I !ta h>ht> Jin:» Kt k,t liinlaka i keia mihao o na Atii m.aa!o u]*i oni». tii» ano kanahi» u<> ola i kun-hi oia», o kona manao no e hiki kctke ttiai k« uniO»wB» e in i aku ai uin. ī ku "w:u o ka Puuuwai kapu u ku auia .! KuaiUekm'' iikn, mli Icor»a Vnks. tn uk i* ana me ke AHiw&hine uh hoike tu«i woHiaa i koua m&nao apoau i i keU n.«imo u t\:i Alu» oiai wahi iiua lI kauuili.' (u&i :vi i soua Uiikuk,vu<Iwu. ! -iUol«i Ip-)